BİZE ULAŞIN
Rebecca Morelle
BBC Bilim Muhabiri
İzlanda'nın Bardarbunga yanardağı yakınlarında Çarşamba sabahı erken saatlerde 4,5 büyüklüğünde deprem meydana geldi.
Deprem, Bardarbunga'daki magmanın Askja yanardağını besleyebileceği endişesini doğurdu.
İngiliz ve İzlandalı bilim insanları, 24 saatlik zaman diliminde 50 milyon metreküp erimiş kayanın harekete geçtiğini söylüyor.
Erimiş tabaka kuzeye doğru ilerlemeye devam ederse, Askja yanardağıyla birleşebilir ve bu da büyük bir patlamayı tetikleyebilir.
Bölgede çalışan bilim insanları, incelemeler için bazı cihazlar yerleştirdikten sonra Çarşamba günü yasak bölgeden çekileceklerini söyledi.
Cambridge Üniversitesi'nden Prof. Bob White, yanardağ faaliyetlerini öngörmenin zor olduğu uyarısında bulunup "Günde yaklaşık 4 km. hızla Askja'ya doğru ilerliyor, eğer bu hızda devam ederse birkaç güne kadar orada olur" dedi.
White, "Ama kim bilir, belki de durabilir. Hala 5 km. derinlikte ve orada donması ihtimali de var; o zaman fazla bir şey olmaz. Bu da, çok olası." diye konuştu.
Cambridge sismoloji grubu ve İzlanda'dan araştırmacılar, 2006 yılından bu yana 70'ten fazla depremölçerle bölgedeki volkanik faaliyetleri inceliyor.
Araştırmacılar son 10 günde, yaklaşık 40 km. mesafedeki kuzeye doğru ilerleyen çok sayıda deprem tespit etti.
Depremlerin oluşturduğu yer altı magma akınları, kayaları yararak ilerliyor.
Muhtemel senaryolarBardarbunga yanardağında Salı günü 5,7 büyüklüğünde deprem meydana gelmiş, uzmanlar bu depremin son zamanlardaki en büyük sarsıntı olduğunu ifade etmişti.
Bu dönemde yaklaşık 350 milyon metreküp magma harekete geçti. Bu rakamın, 2010'daki Eyjafjallajokull yanardağının patlamasında ortaya çıkan lav miktarının da iki katı olduğu belirtiliyor.
Cambridge Üniversitesi'nde görevli yer bilimci Prof. Simon Redfern, "Bu çok büyük miktarda lav demek, yer altında olağanüstü büyüklükte bir erimiş kaya kanalı açıyor" yorumunu yaptı.
Redfern, yer altında erimiş kaya taşıyan bu akıntının, diğer yarıklarla birleşip büyük bir magma ağı oluşturabileceği uyarısını yapıyor.
Prof. White ise, farklı senaryolardan söz ediyor:
"Bir ihtimale göre, patlama buzulların altında gerçekleşebilir. Bu, kötü bir haber… Çünkü bu tip bir patlama, 10-12 bin metre yüksekliğinde kül bulutları yaratabilir. 2010'daki Eyjafjallajokull patlamasında da böyle oldu."
Fakat bu senaryonun gerçekleşmesi pek olası görünmüyor. Zira magma, kalın bir buzul kütlesinin altından daha alçak bölgelere ilerliyor.
Eğer bu bölgede, daha az buzun olduğu bir bölgede patlama meydana gelirse, "alev çeşmeleri" oluşur ve olağanüstü boyutlarda lav fışkırır, bu tehlikeli olabilir ama daha az kül taşır.
Prof. White şöyle devam ediyor:
"Üçüncü senaryoya göre, akım kuzeye doğru ilerlemeye devam eder, eriyen kayayı besler ve Askja yanardağ yapısını vurup burayı tetikler. Sonra da ne olacağını Tanrı bilir… Tüm İzlanda'yı kaplayacak bir kül tabakası oluşabilir."
'Avrupa hava sahası tehlikede'Askja yanardağında en son 1875 yılında büyük bir patlama meydana geldi. Yağan küller ürünlere zarar verdi ve hayvanları öldürdü; bu da İzlanda'nın kuzeydoğusunda göç dalgası başlattı.
Araştırma ekibinin çalışmalarını değerlendiren Açık Öğretim Üniversitesi'nden Prof. David Rothery, magmanın Askja'ya ilerleyebileceğini veya rotasını değiştirebileceğini söylüyor.
BBC'ye konuşan Rothery, şu yorumu yaptı:
"Magma, oluşan kanal yoluyla 1961'de patlayan Askja yanardağına doğru ilerleyebilir veya pas geçebilir, Askja'nın doğusunda, geçen hafta birkaç depremin meydana geldiği kuzeye doğru oluşan yarığa karışabilir. Her türlü ihtimalde patlama kaçınılmaz oluyor. Çoğu yarık hiçbir zaman yer yüzüne ulaşmıyor."
"Yarığın oluşturacağı, 'ateş perdesiyle' başlayacak bir patlama çok büyük olabilir ve lav tabakasına yayılabilir. Bu tip bir patlama ince bir kül sütunu oluşturabilir, bu da belirli bir yüksekliğe çıkarsa, yalnızca ülke içi hava ulaşımını etkilemekle kalmaz."
"Bardarbunga'da biriken gaz zengini magma patlamasının daha büyük bir soruna yol açabileceğini öngörebiliyorum. Eğer 20 km yüksekliğe çıkacak kadar güçlü olursa, rüzgâr, külleri güneydoğuya, İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerine doğru sürüklerse, hava trafiğinde aksamalar yaşanabilir."
İzlanda, Cumartesi günü havacılık sektörü için alarm seviyesini kırmızıya çıkarmış; Pazar günü ise ikinci seviyeye, turuncuya düşürmüştü.
Yetkililer, bölgenin hava sahasının kapatıldığını fakat İzlanda genelindeki havaalanlarının açık olduğunu söylüyor.
Dört yıl önce yaşanan Eyjafjallajokull yanardağı patlaması nedeniyle, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana ilk defa Avrupa hava sahasının büyük bir bölümü kapatılmış, bu da 1,5 milyar ila 2,5 milyar euro arasında maddi kayba neden olmuştu.
Sivil Havacılık İdaresi, o patlamadan bu yana, uçakların bölge uçuşlarında uygulanan kuralları gevşetti.
