9.8 milyar doların sırrı ne?

Belirsiz paranın başlıca ‘kaynağı’ hakkında ekonomistlerin çeşitli görüşleri var.

Merkez Bankası’nın açıkladığı Ocak-Haziran Ödemeler Dengesi rakamlarının ‘net hata noksan’ kaleminde 9 milyar 772 milyon dolar kaynağı belirsiz para girişi yaşandı. Geçen yıl aynı dönemde bu kalemde 56 milyon dolarlık giriş gözlenmişti.

Ödemeler dengesinde nereden geldiği ya da nereye gittiği tam olarak ayırt edilemeyen girişin yer aldığı kalem olarak ifade edilen ‘net hata noksan’ kaleminde 2011 yılı Ocak ayında 1 milyar 604 milyon dolar, Şubat ayında 1 milyar 278 milyon dolar, Mart ayında 579 milyon dolar giriş yaşanırken, Nisanda 438 milyon dolarlık çıkış gerçekleşmişti. Mayıs'ta net hata noksan kaleminde giriş yapan kaynağı belirsiz para 4 milyar 556 milyon dolara ulaşmıştı. Bu giriş, şimdiye kadar tek ayda oluşmuş en büyük net hata noksan girişi olarak dikkat çekmişti. Açıklanan verilere göre Haziran ayında 2 milyar 193 milyon dolar kaynağı belirsiz giriş yaşanmıştı.

2009’da 5 milyar 68 milyon dolar olan döviz fazlası, geçen yıl 4 milyar 328 milyon dolar olarak hesaplanmıştı.

Milliyet'in haberine göre, kaynağı belirsiz paranın, başvuru süresi uzatılan Varlık Barışı kapsamında, yastık altından sisteme giren dövizler olduğu iddia edilirken, ekonomistlerin görüşleri ise şöyle:

GEÇ AKTARILAN KAYDIN PAYI BÜYÜK Uğur Gürses: En önemli etken Türk şirketlerinin dışarıdan aldığı kısa vadeli kredinin kayıtlara geç aktarılması. Diğer etkense birey ve şirketlerin yurtdışındaki mevduat hesapları. Örneğin ithalatta ödemeler bu mevduatlarla yapıldığında içeride rezerv eksilmemiş gözüküyor. Bu gibi kayıtlarla ilgili konular belli dönemlerde revize ediliyor. Kalan tortular elbette var. Ancak paranın tamamının bavullarla, TIR’larla geldiğinin düşünülmesi bir şehir efsanesi. Bu tip paralarda var ama genele vurmak mümkün değil. Her yıl 10-12 milyar dolar girişi oluyor. Bu rakam artabilir.

HESAP HATALARI İLK SIRAYI ALIYOR Güngör Uras: Türkiye’de kaynağı belli olmayan para girişi son 3 yılda hızlanmakla birlikte uzun süreden beri var. Bu paranın girişimde çeşitli etkenler olsa da ben hesap hataları ve sınır ticaretinin en önemli iki neden olduğunu düşünüyorum. İthalat değerlerinin fazla, ihracatın düşük gösterilmesiyle birlikte ortaya çıkan hesap hataları etkili olabileceği gibi, Rusya ve Doğu komşularıyla yaşanan yoğun sınır ticaretinin de bu parada büyük etkisi var diye düşünüyorum.

ETKİLER ARTTI PARANIN TAKİBİ ZORLAŞTI Deniz Gökçe: Gazi Erçel döneminde Rusya ve çevre ülkelerle yapılan ticarette gümrük kayıtları karşılaştırılıyordu. Irak Savaşı’ndan sonra takip zorlaştı. Kaynağı belirsiz para gerçek. En basit ve masum örnekle turist yediği yemeği, aldığı halıyı dövizle ödüyor. Esnaf parayı bozduruyor ama bunu kayda almak mümkün değil. İhracat ve ithalattaki hesap hataları ile kayıtdışına Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki iç savaştan kaçanların taşıdıkları döviz eklenince her ay ortalama 1 - 2 milyar dolarlık para girişi oluyor. Etkiler arttı kayıtdışının büyümesi yadırganamaz.

DÖNEMSEL BAZDA ARAP BAHARI ETKİLİ Erdoğan Alkin: Genel olarak bakacak olursak yaşanan bu para girişi sınır ticareti ve kayıtdışılıktan kaynaklanıyor. Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da Arap Baharı olarak adlandırılan olaylar 2 milyar dolar üzerinde girişin yaşandığı haziran ayında etkili olabilir. Öte yandan tüm dünyada yaşanan karışılıklar karşısında da Türkiye birçok batı ülkesine göre daha güvenli bir liman olduğu için bu konuya ilgili sıkı kontroller olmadığından döviz girişleri gerçekleşiyor.