BİZE ULAŞIN
Ayasofya’nın ibadete açılmasına ilişkin tartışma tüm dünyada etkisini sürdürüyor. Türk siyasetinde iktidar ve muhalefeti birbirine düşüren Ayasofya polemiğine komşu Yunanistan’da dahil oldu. Yunan Başpiskoposu Lerominos sert bir çıkış yaparak “Türkler buna cüret edemez” ifadelerini kullandı. Tüm bu tartışmaların gölgesinde bütün heybetiyle yükselmeye devam eden Ayasofya sosyal medyada tekrardan gündem oldu. Ayasofya tarihi önemini merak eden vatandaşlar, Ayasofya’yı kim yaptı sorusuna cevap arıyor. Ayasofya hikayesi ve tarihi ile kendine hayran bırakmayı başarıyor.
1500 yıl boyunca İstanbul’un sembolü olan Ayasofya, Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu’nun kesiştiği yegane noktadır. Sanat tarihi ve mimari açıdan oldukça önemli bir eser olan Ayasofya adeta bir baş yapıt olarak kabul edilir. 15 yüzyıl boyunca dünyanın en uzun süreli ibadet yeri olmayı başaran Ayasofya, Bizans mimarisinin doruğa çıktığı en heybetli yapıdır. Bizans döneminde 1054 yılında Patrik I. Mihail Kirularios'un Papa IX. Leo tarafından aforoz edilmesine şahitlik eden Ayasofya, Doğu-Batı kiliselerinin ayrılış nedenidir. 1453 yılında ise Osmanlı Sultanı Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethinden sonra camiye dönüştürülen Ayasofya, Mimar Sinan dokunuşları ile yeni bir görünüme kavuşmuştur.
Ayasofya aynı noktada üç kez yeniden inşa edilen en büyük Bizans kilisedir. İlk kilise 337-261 yılları arasında Büyük Konstantin'in oğlu II. Constantius tarafından tamamlanmıştır. Kiliseye ilk olarak “Büyük Kilise” anlamına gelen “Magne Ecclesia” adı verilmiştir. 404 yılında Konstantinopolis Patriği Aziz İoannis Hrisostomos'un, İmparatoriçe Aelia Eudoksia ile çatışmasından dolayı sürgüne gönderilmesinin ardından çıkan isyanlar sonucunda kilise yıkılmıştır.
İkinci kilisenin yapım emri II. Theodosius tarafından verilmiştir. Mimar Rufinos tarafından inşa edilen ikinci kilise 415 yılında tamamlanmıştır. Bu yapı 532 yılında çıkan Nika ayaklanması sırasında yakılmıştır.
Bugünkü Ayasofya I. Justinianus tarafından görevlendirilen dönemin ünlü mimarları Miletli İsidoros ile Trallesli Anthemius aracılığıyla yapılmıştır. Binanın yapımı sırasında Efes’teki Artemis Tapınağı’ndan, Mısır’daki Güneş Tapınağı’ndan (Heliopolis), Lübnan’daki Baalbek Tapınağı’ndan ve daha birçok tapınaktan getirtilen sütunlar kullanılmıştır. Böylece Ayasofya oldukça kısa bir süre içerisinde tamamlanmıştır. 537 yılında kilisenin açılışını İmparator Justinianus ve Patrik Eutychius birlikte yapmıştır. Efsaneye göre İmparator Justinianus açılış konuşmasında Süleyman’ın Tapınağı’na gönderme yaparak “Ey Süleyman! Seni yendim” demiştir.
Ayasofya, aya ve sofya sözcüklerinden birleşiminden oluşur. Aya sözcüğü kutsal ve azize anlamlarına gelirken; sofya sözcüğü tek başına bir anlam ifade etmemektedir. Sofya’nın Eski Yunanca’da bilgelik anlamına gelen sophos kelimesinden türetildiği düşünülür. Bu nedenle Ayasofya “kutsal bilgelik, ilahi bilgelik” anlamlarını taşır ve Ortodoksluk mezhebinde Tanrı'nın üç niteliğinden biri olarak kabul edilir.
Ayasofya Fatih Sultan Mehmet’in 1453 yılında İstanbul’un fethiyle birlikte camiye dönüştürülmüştür. Ayasofya fethin sembolü olarak ismini korurken artık Osmanlı mülkü halini almıştır. Ayasofya için ilk minare Fatih Sultan Mehmet döneminde yapılırken; diğeri II. Bayezid tarafından eklenmiştir. 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman fethettiği Macaristan’daki bir kiliseden Ayasofya’ya iki dev kandil getirtmiştir ve bu kandiller günümüzde hala Ayasofya Müzesi’nde sergilenmektedir. II. Selim döneminde Mimar Sinan tarafından bina güçlendirilmiştir. I. Mahmut döneminde ise binaya bir kütüphane ekletildi.
1930-1935 yılları arasında Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle Ayasofya’da restorasyon çalışmaları başlatılmıştır. O dönemde Türkiye Cumhuriyeti’nin laiklik sembolü olarak yeniden kilise yapılması gündeme gelse de; bölgede yaşayan Hristiyan sayısının azlığı fikrin kabul edilmesini engellemiştir. 24 Kasım 1934 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Ayasofya müzeye dönüştürülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk’ün önerisiyle müzeye dönüştürülen Ayasofya 1 Şubat 1935 yılında ziyarete açılmıştır. Ayasofya Müzesi muhteşem mimarisiyle UNESCO Dünya Mirası listesinde yerini almıştır.
İstanbul’un Fatih ilçesine bağlı Sultanahmet meydanında Sultanahmet Camisi’nin yan kısmında bulunmaktadır. Günümüzde binlerce yabancı turist tarafından ziyaret edilen Ayasofya hala popülerliğini korumaktadır.
