BİZE ULAŞIN
Mardin’de orta gelirli bir ailede dünyaya gelen Aziz Sancar, TÜBİTAK’tan kazandığı burs sayesinde yurt dışına çıkar ve biyokimya alanında eğitim almaya başlar. Tıp alanında gelişmek ve çalışmalar yapmak isteyen bilim insanı, Teksas Üniversitesi'nde araştırmalarına devam eder.
8 Eylül 1946 yılında dünyaya gelen bilim insanı Aziz Sancar nerelidir sorusuna Mardinli olduğunu söyleyerek cevap vermek mümkündür. Orta gelirli bir ailenin sekiz çocuğundan yedincisi olarak dünyaya gelen moleküler biyolog, ilk ve orta eğitimini Mardin'de tamamlar. Lise yıllarında futbolcu olmaya karar veren Türk hekim akademisyen, lise son sınıfta bu kararından vazgeçer ve üniversite eğitimi için İstanbul’a gider.
1963 yılında kazandığı İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden 1969 yılında birincilik unvanıyla mezun olur. Aziz Sancar eğitimini tamamladıktan sonra Mardin Savur’a döner ve burada iki yıl boyunca sağlık ocağında hekimlik yapar. Sağlık ocağında hekimlik yaptığı dönemlerde NATO-TÜBİTAK bursunu kazanır ve Johns Hopkins Üniversitesi’ndeki eğitimin ardından Dallas Teksas Üniversitesi’ne gider.
Dallas Üniversitesi’nin moleküler biyoloji programına ve Claud Rupert laboratuvarına katılır. Laboratuvar görevinde Claud Rupert ile gen klonlama çalışmalarına başlar. Bu çalışmalar esnasında fotoliyaz olarak tanımlanan geni klonlar. Bu genin kodlanmasıyla bulunan enzim, ultraviyole ışınları nedeniyle zarar gören DNA’nın onarımını yapar. Bu buluşu sayesinde Aziz Sancar doktora derecesi alır.
Doktora derecesinin ardından 1977 ve 1982 yılları arasında Yale Üniversitesi’nin tıp fakültesi bölümünde çalışmaya başlar. Bu dönemler arasında nükleotid kesim onarımı çalışmalarını yürütür. Bu sayede DNA onarımı alanındaki çalışmalarıyla doçentlik tezini tamamlar. Çalışmalarını 1977 yılından itibaren North Caroline Üniversitesi biyokimya ve biyofizik bölümünde sürdürür.
Aziz Sancar hayatı boyunca DNA alanında yaptığı çalışmalarla 2015 Nobel Kimya Ödülü’nü kazanır. DNA’nın onarılması alanında yaptığı çalışmaları nedeniyle Amerikalı Paul Modrich ve İsveçli Tomas Lindahl ile birlikte ödüle layık görülen bilim adamı, bu ödülü 10 Aralık 2015 yılında düzenlenen bir törenle alır. Bilim adamı İsveç Kralı XVI. Carl Gustaf tarafından takdim edilen ödülü alırken “Beni ödüle götüren Atatürk’ün ve Türkiye Cumhuriyeti'nin yaptığı eğitim devrimidir. Dolayısıyla bu ödülün sahibi Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil eden Anıtkabir Müzesi'dir.” diyerek ödülünü, sertifika ve madalyasını Anıtkabir’e teslim eder. Ödül, Anıtkabir Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi’nde özel bir alanda sergilenir.
Kanser tedavisi, DNA onarımı, biyolojik saat ve hücre dizilimi alanındaki çalışmalarını sürdürür. Bu dönem boyunca 33 kitap ve 415 bilimsel makale yazar ve bu makalelere yapılan 12 binden fazla atıf yayınlayarak büyük bir başarıya imza atar. Kanser tedavisi alanında yaptığı çalışmalarda “sirkadiyen saati” buluşuyla çok sayıda ödül kazanır. 2001 yılında Amerika’nın önde gelen kimya cemiyeti tarafından takdim edilen Kuzey Carolina Seçkin Kimyager Ödülü’nün sahibi olur. 2005 yılında ABD Ulusal Bilimler Akademisi’ne seçilen ilk Amerikalı Türk olur. Kazandığı bu ödülün ardından biyokimya profesörü eşi Gwen Boles Sancar ile birlikte Aziz & Gwen Sancar Vakfı’nı kurar. Eşiyle birlikte kurduğu bu vakıf, ABD’de okuyan Türk öğrencilere burs vermek ve bununla birlikte Türk - Amerikan ilişkilerini geliştirmek amacıyla faaliyetlerde bulunur. Bunu takip eden yıllarda Aziz Sancar Türkiye Bilimler Akademisi’ne asli üye olarak seçilir.
Başarıları nedeniyle Aziz Sancar ismi Türkiye Mili Eğitim Bakanlığı tarafından 2018 yılında İstanbul’da açılan Aziz Sancar Anadolu Lisesi'ne verilir. 2019 yılında İstanbul Şehir Üniversitesi'nin Mütevelli Heyeti üyeliği görevini bırakır.
Sirkadiyen saati, vücudun ritmidir. 24 saatlik periyot içinde insan psikolojisi ve biyokimyasal davranışlarının bütünü olan sirkadiyen ritim, tüm bu davranışları düzenlemekle de görevlidir. Sirkadiyen ritim, uyuyup uyanma zamanlarını düzenler. Bunun yanında vücut sıcaklığı, kalp frekansı ve tansiyon ritmini de kontrol altında tutar.
Bilim dünyası tarafından bilinen sirkadiyen ritmin, Aziz Sancar'ın yeni buluşu ile hücresel düzeyde de etkili olduğu görülür. Sirkadiyen ritmi bir adım öteye taşıyan Aziz Sancar, DNA onarımı ve kanser tedavisinde etkili olduğunu açıklar. DNA onarımı alanında çalışmalar yapan Aziz Sancar’ın “sirkadiyen saati” açıklaması:
“Fareler üzerinde yaptığımız araştırmalarda sabah saatlerindeki UV maruziyeti sonucu kanser riskinin akşamüstü saat 4'teki tespit ettiğimiz oranlara göre 5 misli daha yüksek olduğunu gördük. Yani farelerde deri kanseri riskinin akşam saatlerinde daha az olduğunu belirledik. Farelerde ortaya çıkan sonuçlar insanlarda tam tersidir. Buna dayanarak, insanlar için sabah saatlerinin deri kanseri riski açısından daha düşük olacağını söyleyebiliriz. Yani sabah saatlerinde güneşlenmek, öğlen ve akşamüstüne göre daha az risk taşıyor. Ancak bunu kesin olarak söylemek için öncelikle insanlar üzerinde deney yapmamız lazım.”
Moleküler biyolog, bilim insanı, biyokimyager ve Türk hekim akademisyen unvanlarının sahibi Aziz Sancar’ın aldığı ödüller:
1984 - ABD Ulusal Bilim Vakfı Genç Araştırmacı Ödülü
1990 - Amerikan Fotobiyoloji Derneği Ödülü
1995 - ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü Ödülü
1997 - TÜBİTAK Bilim Ödülü
2004 - ABD Fen ve Sosyal Bilimler Akademisi Ödülü
2005 - ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyesi
2006 - TÜBA Türkiye Bilimler Akademisi üyesi
2007 - Vehbi Koç Ödülü
2015 - Nobel Kimya Ödülü
