DERGİ Nörologlar Sherlock Holmes'te ne buluyor?

David Robson

BBC Future

Günümüz nörologları yüz yıl önceki dedektif hikayelerini neden inceliyor?

Andrew Lees Londra'daki UCL üniversite hastanesinde tıp kariyerine başladığında üstlerinden biri ona ilginç bir okuma listesi vermişti. Anatomiyle ilgili tıp kitapları yerine bu liste Sherlock Holmes seti içeriyordu.

Bir nörologun hayali bir dedektiften öğreneceği ne olabilirdi? Beyinle ilgili bir dergi olan Brain'de yazdığı makalede, Lees bu kitaplardan çok şey öğrendiğini itiraf ediyordu. Uzmanlık alanınız ne olursa olsun Sherlock Holmes dedektif hikayeleri, rasyonel düşünme konusunda önemli derslerle doluydu.

Sherlock Holmes karakterini yaratan Arthur Conan Doyle'un kendisi de doktordu. Bu karakteri, Edinburgh'da bir hastanede çalışan ve döneminin önemli doktorlarından biri olan Joseph Bell'e dayandırdığına dair veriler var. 1927'deki bir röportajında Doyle, "Hikaye yazmayı denemek istedim ve buradaki kahramanın suçları ele alma şekli Dr Bell'in hastalıkları tedavi ettiği şekle benzeyecekti” diyor.

Ayrıntıyı görmekLees, Conan Doyle'un Nöroloji İncil'i kitabını yazan William Gowers gibi doktorlardan da esinlendiğini düşünüyor. Gowers, odaya adımını attığı andan itibaren hastayı gözlemleme konusunda öğrencilerini uyarıyordu. Örneğin frengi hakkında verdiği bir derste, hastanın odaya girerken gözlemlenmesi sayesinde yürüme şeklini, topallamasını ve benzinin rengini görmenin, böylece hastalıkla bağlantı kurmanın mümkün olacağını belirtiyordu.

Holmes'te de gördüğü her insanı en ufak ipuçlarına dayanarak inceleme alışkanlığı vardı.

"Küçük ayrıntılar her zaman en önemli şeylerdir” diyordu Conan Doyle.

Hem Gowers hem de Sherlock Holmes, önyargıların muhakeme yeteneğini zayıflatmasına izin vermemek gerektiğini söylüyordu. Serinkanlı, önyargısız gözleme önem veriyorlardı. Bohemya Skandalı adlı hikayede Sherlock Holmes, yardımcısı Watson'u şöyle azarlıyordu: "Görüyorsun, ama gözlemlemiyorsun. Arada fark var.”

Dr Gowers da şöyle bir yöntem izlenmesi gerektiği önerisinde bulunuyordu: "Bilmediğiniz bir vaka ile karşı karşıyaysanız, bildiğiniz bütün hastalık türlerini ve adlarını bir süreliğine unutun. Bu vakayı daha önce hiç görülmemiş gibi inceleyin, kendine özgü özellikleri olan bir sorun olarak ele alın.”

Gowers'in gözlem gücünün bazen hayali kahraman Sherlock Holmes'dan daha iyi olduğunu görürüz. Histeriye benzer psikolojik sorunları olan bir adama yanlış teşhis konmuştu:

"Hastanın yatağının başucundaki notlara öylesine bakıyordum ki mesleğinin ‘boyacılık' olduğunu gördüm. Daha sonra damaklarını incelediğimde, mesleğinin etkilerini bariz bir şekilde görebiliyordum” diyordu Gower. Yani sadece iyi bir gözlemle, başkalarının gözden kaçırdığı şeyleri görmüştü. Hastanın rahatsızlığı boya zehirlenmesinden kaynaklıydı.

Hatanın kabulü Her iki karakterin ortak özelliklerini gösteren başka örnekler de var. Tümdengelim yöntemiyle bir hastalığa ya da cinayete dair bütün olasılıkları incelemeleri gibi. "İmkansızı elediğinizde geriye kalan şey ne kadar umulmadık olsa da gerçek o olmalı” diyordu Holmes.

Ama her ikisinden de öğrenilecek en önemli ders belki de hatanızı kabul etmenin değerine dairdir. "Baylar, haklı olmak herkesin hoşuna gider, ama haksız olmak genellikle daha faydalıdır” diye yazmıştır Gower.

Holmes ise şöyle der: "Bir köstebek kadar kör davrandığımı itiraf ediyorum, ama geç de olsa bilgeliği öğrenmek hiç öğrenmemekten iyidir.”

Bu alçakgönüllülük, birçok zeki ve yetenekli insanın mustarip olduğu ‘uzmanlık hastalığı'nı yenmede anahtar işlevi görür.

UCL Üniversitesi'nden bilişsel nörolog Itiel Dror, hem tıp hem de adli tıp alanında uzmanların bazı ölüm kalım meselelerinde bile kendi önyargılarının kararlarını nasıl etkilediğini gösteren birçok örnek ortaya koydu.

Gower'in Conan Doyle üzerindeki etkisi ne olursa olsun, Sherlock Holmes bugün mantıklı düşünmenin gücü konusunda önemli dersler sunuyor. En ileri teknoloji bile basit gözlemin ve rasyonel mantık yürütmenin yerini dolduramaz.

Bu makalenin İngilizce aslını BBC Future sayfasında okuyabilirsiniz.

Dergideki diğer makalelere buradan ulaşabilirsiniz.