Dizi ekonomisi 1 milyar YTL'ye ulaştı

İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası'nın (İSMMMO) "Dizi Ekonomisi" araştırmasına göre, bölüm başına maliyetleri 100 ila 300 bin YTL arasında değişen diziler, reklam ve sponsorluk gelirleriyle birlikte yaklaşık 1 milyar YTL'lik bir ekonomi ortaya çıkarıyor.

Yerli diziler açısından son 3 yıldır adeta bir patlama yaşanıyor. 19 Eylül 2008 tarihi itibariyle, bu sezon 13 yerli dizi ile Kanal D, 11 yerli dizi ile ATV bu alandaki iddiasını ortaya koyuyor. Bu sezon Star TV, 8 yerli diziyi izleyenlerine sunuyor. Geçen sezon en çok dizi yayınlayan kanallardan olan Show TV de bu sezon 5 yerli dizi yayınlayacağını ilan etti.

Yerli diziler, yapımcısından yönetmenine, oyuncusundan senaristine kadar ekran önünde ve arkasında yaklaşık 150 bin kişiye istihdam olanağı sağlıyor. İSMMMO'nun araştırmasına göre, bir dizinin bölüm çekimi maliyeti 100 ile 300 bin YTL arasında değişiyor. Bu maliyet ortalama 200 bin YTL olarak alındığında 63 yerli dizinin yaklaşık bir yıllık çekim maliyeti 500 bin YTL'yi aşıyor. Buna dizilerin bölüm başına en az 300 bin YTL olan reklam gelirleri ve 10 ila 70 bin YTL arasında değişen ana sponsorluk gelirleri de eklendiğinde, yıllık en az 1 milyar YTL'lik bir dizi film ekonomisi oluşuyor.

TÜRMOB Genel Başkan Yardımcısı ve İSMMMO Başkanı Yahya Arıkan, raporda yer alan değerlendirmesinde, dizi film piyasasının gelişmesini sürdürdüğünü belirtti. Arıkan, kayıtlı ekonominin artmasıyla, yerli dizi film sektörünün Türk ekonomisine daha büyük katkıları olabildiğini söyledi. Reyting sıralamalarında üst sıralarda yer alan dizi oyuncularının ve yapımcılarının, vergi sıralamasında da üst sıralarda yer almasını beklediklerini söyleyen Arıkan, "Böylece sektör, Türkiye açısından daha gurur duyulabilecek noktaya gelecektir" diye konuştu.

100 KİŞİLİK EKİP
Dizi ekonomisinin en önemli itici gücünü, ekran önünde ve arkasındaki çalışanlar oluşturuyor. Bir dizide, ekran önünde ortalama 20 ila 30 oyuncu görev alıyor. Kamera arkasında bunun iki-üç katı bir teknik ekip bulunurken, stüdyoda görev alanlarla birlikte bir dizide görev alanların sayısı ortalama 60 ila 100 kişi arasında değişiyor. Bir dizinin yapımında servisçiden çaycıya, malzemeciden kuaföre kadar onlarca farklı mesleğe mensup çalışanlar görev alıyor.

DİZİ BAŞINA MALİYET
Milyonları ekran başına kilitleyen dizilerin bölüm başına maliyeti, 60 bin YTL'den başlayıp 500 bin YTL'ye kadar çıkabiliyor. Samanyolu ve Kanal 7 gibi kanallarda diziler daha düşük bütçelerle çekilirken, en çok seyredilen bazı dizilerin çekim maliyeti 500 bin YTL'yi bile buluyor. Geçen sezon Kurtlar Vadisi 500 bin YTL rakamını bulmuşken, bu sezon da Kanal D'de yayınlanan Binbir Gece dizisinin bu rakama ulaştığı belirtiliyor. Ancak genel olarak sektör temsilcileri dizilerin bölüm başına maliyetinin 100 ila 300 bin YTL arasında değiştiği görüşünde birleşiyorlar.

OYUNCU ÜCRETLERİ
Bir dizide maliyetin yüzde 20'sini başrol oyuncusunun ya da oyuncularının aldığı ücretler oluşturuyor. Bu da demek oluyor ki, başrol oyuncuları bölüm başına 10 ila 30 bin YTL arasında ücret alıyor. Türkiye'de en çok kazanan dizi oyuncusu unvanını elinde bulunduran Necati Şaşmaz'ın Kurtlar Vadisi'nde 'Polat Alemdar' rolü nedeniyle bölüm başına 75 bin YTL aldığı belirtiliyor. Dizilerde önemli rolleri genellikle tiyatro ve sinemadan gelen oyuncular oynuyor. Zaten dizilerin star oyuncuları; ya sanatçılar ya da profesyonel oyuncular arasından çıkıyor. Star oyuncu, orta kademe oyuncu (ikinci başrol) ve karakter oyuncularının büyük bölümü Devlet Tiyatroları ve Şehir Tiyatroları'ndan yetişiyor ve halen bu kurumlarda çalışıyor.

Dizi sayısının artmasıyla birlikte ve bu işi profesyonel olarak yapan tiyatro sanatçısının sayısı o kadar çoğaldı ki, geçen yıl Devlet Tiyatroları kadrosunda yer alan oyuncuların, televizyon dizilerinde rol alamamasına yönelik bir düzenleme yapılması bile gündeme geldi. Bu karara göre oyuncular; ya Devlet Tiyatroları'ndan istifa edecekler ya da dizi defterini kapatacaklardı. Bu karar dizilerde oynayan 500'e yakın devlet tiyatrosu oyuncusunu etkiliyordu ama yasak gerçekleşemedi.

OYUNCU FABRİKALARI
Sektörün figüran dahil her kademedeki oyuncu ihtiyacını ağırlıklı olarak cast (oyuncu) ajansları karşılıyor. 1990'lı yılların başında sayıları ancak 5'i bulan cast ajanslarının sayısı bugün 100'ü geçiyor. Ancak bunların 20'si dizi sektöründe etkin olabiliyor. Cast ajanslarına kayıtlı oyuncu sayısının 50 bini bulduğu tahmin ediliyor. Avukattan ev hanımına, mühendisten öğretmene kadar birçok mesleğe mensup kişiler; reklam, sinema ve dizilerde rol alıyor.

Cast ajanslarına kayıtlı olanların birçoğu oyunculuğu hobi olarak yaparken, bazıları da şöhret kapılarını aralamayı umuyor. Ajanslara günde ortalama 50 kişinin başvurduğu belirtiliyor. Bir markanın yüzü, sesi olmak ya da ekranda kendilerini görme fikri insanlara cazip geliyor. Ajansların kataloglarına girebilmek için oyuncu adaylarından 40 ila 200 YTL arasında değişen başvuru ücretleri alınıyor. Fotoğraf ve deneme filmi çekimi için talep edilen bu ücret, kimi kesimlerce yasal bulunmuyor.
Cast ajansları zaten bir oyuncuyu dizi çekimine gönderdiği zaman yapımcıdan ücretini alıyor. Anlaşmalara göre, cast ajansının, yapımcı şirket tarafından ödenen ücretin yüzde 20'sini alması, kalanını oyuncuya vermesi gerekiyor. Ancak sektördeki ajanslara kayıtlı oyuncular, kimi zaman ajansın aldığı payın yüzde 70'i bulduğunu söylüyorlar. Dizilerde oynayan oyuncuların yüksek ücret alması, yapımcılarla oyuncu adayları arasında aracı olan cast ajanslarına ilgiyi artıyor. Cast ajanslarından ağlanan oyuncular dizilerde genellikle yalnızca görüntü (örneğin bir kafeterya sahnesinde kafede oturanlar) veya 10 saniyelik hikayeyi etkilemeyecek küçük rollerde kullanılıyor. Görüntü figüranı olarak setlere gidenler, kimi zaman 4-5 saat bekleseler de aldıkları ücret 20-30 YTL arasında değişiyor. Bir cümlelik bir diyalogu olan yuncu, cast ajansı aracılığıyla sete gitmişse, en fazla alacağı ücret 70 ila 100 YTL oluyor.

Oyuncuyu direkt yapımcı şirket çağırırmışsa, bir cümlelik yani 10-20 saniyelik diyaloğlu bir rol için aldığı ücret, 50 YTL'den başlıyor; 200 YTL'ye kadar çıkabiliyor. Ancak hikayede önemli olan küçük bir rol alındığında ise ücret bölüm başına 500 YTL'yi buluyor. Profesyonel olarak oyunculuk mesleğini yapanlar genellikle menajerlik sistemiyle çalışıyor. Amatör olarak oyunculuk yapan insanların kazançları profesyonel oyuncularla kıyaslandığında düşük kalıyor.

Dizi sektörü büyürken, sorunları da beraberinde büyüyor. Sektörün en büyük sorunu, 85 ila 120 dakika olarak çekilen dizi bölümleri* Avrupa'da diziler 45 dakika olarak çekilip yayınlanırken, Türkiye'de her bölüm bir sinema filmi uzunluğunda* Türkiye'deki dizilerin artık en az 85 dakika çekilmesi oyuncuları da isyan ettiriyor. Kimi zaman günlerce sette yatıp kalkan, yıkanmaya bile fırsat bulamayan oyuncular, örgütlenmeye çalışıyorlar.

DİZİLERDEKİ ÜCRETLER
Görevi Bölüm başına aldığı ücret
Yönetmen 5-15 bin YTL
Senarist 5-15 bin YTL
Müzisyen 2-8 bin YTL
Yönetmen yardımcısı 500-4 bin YTL
Başrol oyuncusu 10-30 bin YTL
Orta kademe oyuncular 5-10 bin YTL
Noname (ünlü olmayan) oyuncu 2-5 bin YTL
Diyaloglu bölüm oyuncusu 50-500 YTL
Cast ajansından diyaloglu oyuncu 50-200 YTL
Cast ajansından görüntü figüranı 20-30 YTL

REYTİNG GARANTİSİ
Bazı televizyon kanalları, dizileri 'iç yapım' olarak kendisi yapıyor ya da bağlı olduğu grubun yapım şirketine yaptırıyor. Kanal D'deki Küçük Kadınlar dizisini, Doğan Grubu'nun yapım şirketi D Productions yaparken, FOX TV Prenses Perfinya'yı kendisi yapıyor. TRT'de genellikle dizileri iç yapım olarak hayata geçirmeyi tercih ediyor. Ancak yerli dizilerin yüzde 90'ını yapım şirketleri yapıp, televizyonlara pazarlıyor. Bir yapım şirketi birden çok kanala, birden fazla dizi satabiliyor. Yönetmen Sinan Çetin'in sahibi olduğu Plato Film, ATV için Avrupa Yakası'nı yaparken, Kanal 1 Televizyonu'na Peri Masalı'nı yapıyor. Med Yapım ise Show TV için Doktorlar dizisini, Fox TV için Ece'yi hazırlıyor.

Yapım şirketleri, dizilerin maliyetinin üstüne yüzde 20 ila 40 arasında değişen oranlarda kar koyarak, televizyon kanallarına satıyor. Ancak dizisine şans verilmesini isteyen bazı yapımcılar, maliyetinin altına bile kanallara dizilerini satabiliyorlar. Yapım şirketi her bölümü yapıp, yayınlanacağı tarihten önce kanal yönetiminin ilgili birimine teslim ediyor.

SEYİRCİ KAPMA BÖLÜMLERİ
Yapımcılar, kanallarla genelde reyting anlaşması yapıyorlar. Yapımcılar için ilk üç bölüm genellikle seyirciyi kapma bölümleri olarak tabir ediliyor. Yine ilk üç bölümde dizinin kimliği de oturmuş oluyor. Yapımcılar genellikle prime time'da 7 reyting garantisi vererek kanal yönetimleriyle el sıkışıyor.

Reyting arttıkça, yapımcıların da kanallardan bölüm başına aldıkları ücret artıyor. Ancak bu ücret ikili görüşmelerle belirlendiği için yapımcılar ve kanallar tarafından da gizli tutuluyor. Öğrendiğimize göre 7 reyting garantisi ile yayına başlayan bir dizinin yapımcısına, kanal yönetimi bölüm başına 200 bin YTL ödüyor. Dizinin reytingi bir puan arttığında ise yapımcıya ortalama 50 bin YTL daha fazla ödeme yapılıyor. Yani 9 reyting alan bir dizi için kanallar 300 bin YTL'yi de gözden çıkarabiliyor. Tabii bu ücretler belirlenirken kanalın genel reyting ortalamasının da önemi var.

YAPIMCILAR DA BATAR!
Bölüm başına bütçeleri 100 ila 300 bin YTL arasında değişen diziler, yapımcılar açısından 10'üncü bölüme geldiğinde ancak maliyetini karşılamış oluyor. Ancak beklenilen reytingi alamayıp da erken yayından kaldırılan diziler, bu işe para koyan yapımcıları da zor durumda bırakıyor. Dizi sektöründeki canlılık bu sektöre yeni yapımcıların girmesini özendirirken, reytingler açısından başarısız bulunup erken yayından kaldırılan dizilerse, yapımcılarının batmasına bile neden oluyor.
Bir dizinin bütçesini nasıl oluştuğuna gelince* Dizi bütçesinin yüzde 3 ila 5'i daha dizinin ön hazırlık aşamasında kullanılıyor. Bir dizi yayına girmeden 6 ila 8 ay önce ön hazırlıkları başlıyor. Yer, kostüm gibi ilk masraflar bu ön prodüksiyon bütçesinden kullanılıyor ve yapımcı şirketi tarafından ödeniyor.

Dizi çekilmeye başladıktan sonra, bütçenin yarısına yakını oyuncu kadrosuna gidiyor. Bütçenin yüzde 20 bölümünü yönetmen, senarist, müzisyen gibi yapım ekibi alıyor. Teknik ekibin aldığı pay yüzde 5 iken, ekipman, dekor-kostüm, film-kaset ücreti, post prodüksiyon ve prodüksiyon giderleri için harcanıyor.