En ölümcül hastalıklardan biri insana nasıl bulaştı?

Melissa Hogenboom / BBC Earth

Sıtma her yıl yaklaşık 500 bin kişinin ölümüne neden oluyor. Hastalığın bulaşması için de bir sivrisinek ısırması yetiyor.

Sıtmaya neden olan parazitlerden biri Plazmodyum falsiparum protozon'dur ve sıtmanın en ölümcül biçimlerinden birine neden olur. Fakat sivrisinekler sıtmanın kaynağı değil, sadece taşıyıcısıdır. Bu nedenle parazitin kaynağını tespit etmek zor olmuştur.

Gorilden insana

2010'da araştırmacılar Plazmodyum paraziti içeren goril dışkı örneklerini inceledi. İnsanda hastalığa yol açan P. falsiparum türünün gorildekine çok benzer olduğu görüldü.

İnsanda görülen sıtma türünün şempanzelerden ya da ilk insan türlerinden değil de gorilden insana geçtiği anlaşıldı.

DERGİ - Hayvanlar enfeksiyonla nasıl baş ediyor?

Olay şöyle gelişti: Sıtmalı bir gorili ısıran sivrisinek ardından insanı ısırarak parazitin bulaşmasına neden oldu. İnsana bir kez geçtikten sonra ve hastalığı yayacak kadar sivrisinek olduktan sonra diğer insanlara yayılması da uzun sürmedi.

10 bin yıl önce

Araştırmalar, gorilden insana sıtma geçişinin 10 bin öncesine dayandığını gösteriyor.

Bu tarih insanın yerleşik hayata geçtiği ve tarıma başladığı dönemle örtüşüyordu. Yani insanların avcılık ve toplayıcılık yaptığı dönemlerdeki kadar dolaşmayıp bir yerde yerleşmesi sivrisineklere de onları ısırma şansı veriyordu.

Edinburgh Üniversitesi'nde araştırmayı yürüten Paul Sharp, daha önce sıtmanın insana yüz binlerce yıl önce bulaştığının sanıldığını, oysa çok daha kısa bir süre önce yayıldığının anlaşıldığını söylüyor.

Goril ve şempanzelerdeki sıtma paraziti türlerinin insandakine oranla çok daha fazla olması, onlarda bu hastalığın milyonlarca yıl öncesinden var olup parazitlerin mutasyona uğrama olanağı bulduğuna, insanda ise kısa geçmişinden dolayı fazla çeşidinin olmadığına işaret ediyor.

Tek ısırıkla

Araştırmalar ayrıca bu parazitin insana bulaşmasında bir tek sivrisinek ısırmasının yettiğini doğruladı. Oysa Aids hastalıklarının ortaya çıkmasına neden olan HIV virüsünün maymunlardan insana geçmesi için birkaç kez bulaşması gerekmişti.

Araştırmacılar ayrıca maymunların sıtmaya karşı nasıl bir savunma sistemi geliştirdiğini tespit etmek istiyor.

Milyonlarca yıl boyunca Plazmodyum parazitine ev sahipliği etmeleri daha iyi bir direnç geliştirmeleri için onlara yeterince zaman vermiş olmalı diye düşünülüyor.

Bu bilgiler kesinleştiğinde parazitlerin insanda neden bu kadar ölümcül olduğu ve daha fazla yayılmasının nasıl önleneceği sorularının yanıtı da bulunmuş olacak.

Bu makalenin İngilizce aslını BBC Earth sayfasında okuyabilirsiniz. Dergideki diğer makalelere buradan ulaşabilirsiniz.