Gaz maskesinin fedakâr mucidi

Jerry Chester

BBC News

Birinci Dünya Savaşı sırasında Almanlar gaz saldırılarını başlattığında 'müttefikler' hangi kimyasalların kullanıldığını ve cephedeki askerleri bundan nasıl koruyacaklarını bulmak için can havliyle bir arayış içine girdi.

İngiliz Savaş Bakanlığı, Oxford Üniversitesi'nde görev yapan bir öğretim üyesinden yardım istedi.

Bu kişi, ilk gaz maskesini geliştirmek için kendi hayatını bile riske atmaya hazır bir bilim adamıydı: John Haldane.

Haldane, tehlikeli gazları evde kendi üzerinde test etmeye hazırdı; gazın etkisiyle bayılırsa da, odaya dalıp kendini kurtarma görevini ergen yaştaki kızına vermişti.

Bugünün araştırmacıları arasında bunu yapacak pek fazla kişi yoktur herhalde.

Almanlar 22 Nisan 1915 tarihinde, Belçika'nın Ypres kenti çevresinde cepheye klor gazı bulutları saldıklarında, İngiliz yetkililer Haldane'i yardıma çağırdı.

İlk deneme başarısızdı

Ypres saldırılarından sonra Haldane ve bir meslektaşı, Almanların hangi gazı kullandığını bulmak için acilen Belçika'ya götürüldü.

Ölü askerlerin üniformalarının pirinç düğmelerinin renk yitirmesinden, klor kullanıldığını belirlediler.

Haldane, hemen evindeki laboratuvarında bu gaza karşı birliklere verilebilecek bir madde aramaya koyuldu.

Gazın kendisi üzerindeki etkilerini umursamaz gibiydi.Haldane'in ilk önerileri, o güne kadar askerlerin kullandığı ıslak mendil ve idrara batırılmış çoraptan 'bir adım daha' ileriydi sadece: Sodyum tiyosülfata batırılmış pamuk kırpıntılarının sargı bezine sarılmasından meydana gelen peçe.

Bu ilk maske, birkaç dakika içinde takan kişide boğulma hissi uyandırıyordu. Maskeyi çıkarmak zorunda kalan kişi yine gaza maruz kalıyordu.

Ama Haldane zaman içinde, ayrı bir hava haznesinin bulunduğu, çok daha etkili solunum maskeleri geliştirilmesini sağladı. Bunlar, savaşın geri kalan kısmında kullanıldı ve sonraki gaz maskelerinin öncelleri oldu.

Oğlunu da kullandı

Aslında İskoç akademisyenin İngiltere'nin savaş çabalarına yardım etmemek için yeterince nedeni vardı.

Bir dönem Savaş Bakanı ve daha sonra Şansölye olan kardeşi Richard, Birinci Dünya Savaşı başında ülkeyi saran Alman karşıtı duygu dalgasından payını almıştı.

Bunun nedeni Almaya'da okumuş olan Richard'ın Almanca'yı çok iyi konuşması ve yakın Alman dostları olmasıydı.

Ancak Haldane savaş boyunca çalışmalarını sürdürdü ve buluşlarını kendisi üzerinde denemeye de devam etti.

Ayrıca bazı deneylerde 20'li yaşlarında olan oğlunu da kullandı.

Bu deneyler oğluna ne zarar vermiş ne de onu bilimden soğutmuş olmalı ki kendisi de bir genetik profesörü oldu.