İç savaş Suriye ekonomisini nasıl etkiledi?

Mark Lobel

BBC Orta Doğu Ekonomi Muhabiri

İngiltere'deki düşünce kuruluşu Chatham House tarafından yayınlanan rapora göre Suriye ekonomisi, ülkedeki çatışmaların başladığı 2011 yılından bu yana yaklaşık yüzde 60 oranında küçüldü.

Suriye'in madencilik ve inşaat sektörü en fazla etkilenen sektörler oldu.

Bu sektörlerde ihracat 12 milyar dolardan yaklaşık 2 milyar dolara düştü.

Suriye Lirası çatışmaların başlamasından bu yana yüzde 80 oranında değer kaybetti.

Raporun yazarı ekonomist David Butter ülke ekonomisi sadece birkaç güvenilir istatistiğin bulunduğunu bu yüzden verilerin belirsizlikle dolu olduğunu söylüyor.

Butter, dört yıllık sert çatışmaların en büyük kaybının hayatını kaybeden yaklaşık çeyrek milyon insan olduğunu söylüyor.

Suriye nüfusu yaklaşık yüzde 23 oranında azaldı. Komşu ülkelerde hali hazırda kayıtlı dört milyon mülteci bulunuyor.

'Savaş ekonomisi'Butter, Cumhurbaşkanı Beşar Esad'ın ekibinin, bu veriyi, ülkenin yarısında muhaliflerin kazanımları olsa da, bütün Suriye'yi yönettiklerine dair 'bir kurguyu sürdürmek için' kullandığını söylüyor.

Esad buna rağmen ülkenin bir bölümünde devlet eliyle yönetilen etkileyici bir ekonomi, ülkeden kopan yerlerdeyse uluslararası desteğe bağımlı bir 'savaş' ekonomisi resmi çizdi.

Butter'ın Suriye Merkez Bankası, faaliyetlerini sürdüren finansal kurumlar ve Birleşmiş Milletler'in sunduğu verilerden kullanabileceği tüm verileri kullandığı raporu 'Suriye'nin Ekonomisi: Parçaları Toplamak' adını taşıyor.

En az 6.5 milyon kişinin Suriye içinde yaşadığı yerleri değiştirdiği bildiriliyor.

Savaşın zarar verdiği bir ülkedeki tüm bir ekonomik çıktıyı ölçmenin zor olduğunu belirten Butter, çalışmaların yüzde 50 ila yüzde 65 arasında bir düşüş gösterdiğini, bunun da makul bir varsayım olduğunu söylüyor.

Suriye yönetimine göre, ülkedeki mal ve hizmetlerin ortalama fiyatı Ocak 2012 ila Mart 2015 arasında yaklaşık yüzde 51 oranında arttı.

Rapor, hükümetin, petrol üretiminin AB ihracat yasağı, yaptırımlar ve petrol sahalarının muhalif grupların eline geçmesi nedeniyle çok büyük ölçüde azaldığı yönündeki görüşüyle hem fikir.

Resmi veriler devletin petrol üretiminin 2011'de günde 387 bin varilken 2014'te günde 10 bin varile düştüğünü gösteriyor.

Hükümet bunun sonucu olarak harcamalara, toplam gelirinden yüzde 20 daha fazlasının gittiğini, bu açığınsa Merkez Bankası ve kamu bankalarından borç alınarak kapatıldığını belirtiyor.

Bu açık nedeniyle hükümet yakıt ve gıda desteklerinde kesintiye gitti.

Sürpriz bir şekilde bankacılık sektörünün kendisi hala işliyor.

Son dönemde tüm özel bankalara, yönetim kurulu toplantılarının dörtte üçünün ülke içinde yapılması gerektiği söylendi.

İsmini vermek istemeyen bir Suriyeli işadamı, "hükümetin Suriye'nin hiçbir sorun olmadığı hissini vermek istediğini" söylüyor.

Savaş 'ağaları'Bununla birlikte banka kredilerinin yüzde 60'ının geri ödemesi sorunlu krediler olduğunu söylüyor.

Ona göre savaş ağaları; sanayiciler, tüccarlar ve borsa simsarlarının finansal konumlarıyla yer değiştirdiğini söyledi.

İşadamına göre bu, ekonomi için çok tehlikeli çünkü bir savaş ağası hiçbir zaman yatırımlara sermaye sağlamaz.

Çok uluslu şirketlere makine aksamı sağlayan işadamı, işine yönelik mevcut talebin, eskisininkinin onda biri olduğunu söylüyor.

İşadamı, enerji kesintilerinin şimdilerde, çatışmalardan başlamadan önceki üç saatlik kesintilerden çok daha uzun olduğunu söylüyor.

Suriye'nin daha önce 10 bin megavat elektrik üretirken şimdi yaklaşık 3 bin megavat elektrik ürettiğini belirtiyor.

Butter'ın raporu Suriye'in doğal gaz kullanılan enerji sektörünün çatışmalardan çok kötü etkilendiğini de kaydediyor.

Rapor, çatışmalardan hemen önce yaşama geçirilen bazı projelere karşı bu sektörün kapasitesinde 2011'den bu yana yüzde 70'lik bir düşüş olduğunu söylüyor.

Rapora göre bu sektörde üretim en az üçte bir oranında düştü.

IŞİD'in kazanımlarıRapor, "IŞİD'in sahadaki kazanımları ortadaki durumu daha da kötüye soktuğu" uyarısında bulunuyor.

Rapor, özellikle örgütün son dönemde ele geçirdiği Palmyra kentinin batısındaki kilit üretim alanını da kontrol altına almasının durumu iyice kötüleştireceğini belirtiyor.

Butter, halihazırda Suriye yönetiminin ülkenin yaklaşık yarısını sadece fiziki olarak kontrol ettiğini belirtiyor.

Ancak Suriye Lirası'nın geniş bir alanda kullanımının sürmesi ve hükümet hizmetlerinin ulusal çapta devam etmesi nedeniyle yönetimin ülkenin büyük çoğunluğunda hala varlığını sürdürdüğünü belirtiyor.

Butter araştırmanın Suriye ekonomisinden neyin kurtarılabileceğini ortaya çıkarma yönünde bir diyaloğu tetiklemesini umduğunu söylüyor.

İran'ın Suriye yönetimine destek vermesini bir yana koyalım, IŞİD'in Rakka'da, Kürtlerin Kuzey ve Kuzeydoğu'da, İslamcı gğçleri ve Özgür Suriye Ordusu' ittifakının Kuzey ve Güney'in bazı bölümlerinde hakimiyeti söz konusu.

Suriyeli işadamları çok fazla yasadışı faaliyetin olduğu Suriye'nin kaos hissi verdiğini söylüyor.

Fakat aynı zamanda şaşırtıcı biçimde, elektrik ve su şirketlerinin faaliyet göstermesi ve kamu çalışanlarının ülkenin en tartışmaları bölgelerinde bile maaşlarını alıyorlar.