İngiltere seçimleri: Kraliçe oy kullanabiliyor mu?

İngiltere'de sandık başında oy kullanma işlemi yıllardır değişmedi.

Birçok İngiliz, oy verme işlemine aşina. Ellerinde seçmen kâğıdını sallaya sallaya odaya girerler, ismini, adresini verir görevlinin kendilerini listede bulmasını beklerler. Ellerine oy pusulası tutuşturulduğunda da kabine, güdük gibibir kurşun kalemle tercihlerinin üzerine kocaman bir X koyarlar.

Sandıklara ve oy verme işlemine dair merak edilen sorular ve yanıtlarından bazıları şöyle…

Kraliyet Ailesi'nin üyeleri oy verebilir mi?

Teknik olarak Kraliçe oy kullanabilir. Fakat monarşinin resmi internet sitesine göre, Kraliçe siyasi olarak tarafsız kalmamanın anayasaya aykırı olacağı gerekçesiyle oy kullanmamayı tercih ediyor.

Yanlış kişiye oy veren seçmenler bir daha oy kullanabilir mi?

Evet. Oy pusulasını sandığa atmayan seçmenler, sandık görevlisine gidip yanlış oy kullandığını anlattığı takdirde oy pusulasının iptalini ve yerine yenisinin verilmesini talep edebilir.

Selfie çekilebilir mi?

Fotoğraf çekmeyi yasaklayan bir kanun yok. Fakat Seçim Komisyonu, oy gizliliğinin korunmasıyla ilgili karmaşık yasalar nedeniyle, kabinde kesinlikle fotoğraf çekilmemesi tavsiyesinde bulunuyor. Örneğin, bir başkasının nasıl oy kullandığını göstermek yasadışı. Dikkatsizce çekilebilecek bir selfie kazara başkasını da görüntüleyebilir. Ayrıca oy pusulasının numarasının fotoğrafını çekmek de yasadışı. Özetle, oy kabininde elde edilen herhangi bir bilginin açığa çıkması, 'oy işleminin bütünlüğünü' koruma amacı nedeniyle yasalara aykırı. Kurallara uymayanlar ise 5 bin sterlin para cezası veya altı ay hapis cezasıyla karşı karşıya kalabilir.

Oy verirken tweet atılabilir mi?

Seçim Komisyonu, oy kabini içinde, seçmenin kendi oyuyla ilgili olsa dahi tweet atılmaması uyarısında bulunuyor. Başka bir yerde seçmenin kime oy verdiğiyle ilgili duyuru yapması serbest. Fakat başkalarının oyunu açığa çıkarmak kesinlikle yasalara aykırı.

Oy kabinine evcil hayvan sokulabilir mi?

Köpekler, oy verme işlemini aksatmadıkları sürece kabine girebiliyor. Seçmenin iki veya daha fazla köpeği varsa ve oy verirken onları kontrol etmekte zorlanıyorsa, köpeklerin tasmaları sandık görevlilerine verilebiliyor. İngiltere'nin kırsal kesimlerinde atla oy vermeye gelenler olabiliyor. Yönetmelikte böyle durumlarda, seçmenlerin atlarını oy kullanma merkezlerinin dışına bağlamaları uyarısında bulunuyor. Tavşanlar, dağ gelincikleri veya domuzlarla ilgili bir yönetmelik yok. Dolayısıyla karar, sandık görevlilerinin hoşgörüsüne kalmış.

Siyasi kıyafetler giyilebiliyor mu?

Seçmenler oy verirken üzerlerinde herhangi bir siyasi mesaj içerek kıyafetler olmaması gerekiyor. Parti tişörtleri giyenler, caydırıcı, rahatsız edici olabileceğinden oy kullanma merkezine alınmıyor. Maksat, seçmenleri oy kullanmaya teşvik etmek ve caydırmamak. Fakat daha geniş yelpazedeki siyasi figürlere, örneğin Che Guevara tişörtüne izin var. Sandığa pijamalarıyla gidenlere, üstü çıplak erkeklere de onay veriliyor fakat Westminster yetkilisi Nigel Tonkin'e göre üstü çıplak kadınlar "dikkat dağıtabilir."

Yüzleri kapalı olanlar oy verebilir mi?

Evet. Sandık görevlileri iki kere oy kullanmaya niyetlenenlerin önüne geçebilmek için kayıt alırken iyi gözlem yapıyor fakat seçmenlerin yüzlerini açmaları yönünde bir zorunluluk yok.

Alkollüyken oy kullanılabilir mi?

Evet. Sandık görevlileri bir seçmenin oy kullanmasını, sarhoş ve uyuşturucu madde etkisi altında olduğu gerekçesiyle engelleyemez. Eğer seçmen alkolün etkisiyle rahatsızlık yaratıyor, kargaşaya neden oluyorsa, görevliler o zaman seçmene 'gitmesini ve ayık olduğunda geri dönmesini' söyler.

Oy kullanırken seçmen, sevgilisi, partneri, arkadaşıyla adaylar hakkında konuşabilir mi?

Hayır konuşamaz. Oy merkezlerinde siyasi tartışmalar yapılması yasak. Seçmenlerin adayların özellikleri veya siyasi partiler hakkında konuşması durumunda, diğer seçmenlerin rahatsız olabileceği gerekçesiyle sandık görevlileri müdahale eder. Oyun gizliliğini ihlal sayılacağı için seçmenler birbirlerine kime oy vereceklerini bile soramaz. Bir adayın olumlu veya olumsuz özellikleri hakkında konuşulacaksa bu ancak oy kullanılan merkezin dışında yapılabilir. Merkezlerin dışında parti broşürleri veya bildirileri dağıtmak da yasak.

Müzik dinlenilebilir mi?

Başkalarını rahatsız etmeyecekse evet. Seçmen eğer kulaklıkla müzik dinliyorsa, sandık görevlisi kendisine ismini, adresini sorduğunda kulaklıkları çıkarmak zorunda. Eğer yüksek sesle müzik dinleniyorsa, görevliler müziğin sesinin kısılmasını ister veya seçmenden merkezi terk etmesini isteyebilir. Aynı kurallar yüksek sesle telefonda konuşanlar için de geçerli.

Oy kullanma işlemine arkadaşla gidilebilir mi?

Evet. Eğer seçmenin arkadaşı da oy kullanabiliyorsa, beraber gidilebilir. Fakat oy verme işlemi özeldir dolayısıyla oy verme kabininde seçmen yalnız olmalıdır. Eğer seçmenin arkadaşı kayıt olmamışsa merkeze dahi giremez. Engelli seçmenler veya görme zorluğu yaşayan seçmenlere birileri eşlik edebilir. Sandık görevlisi de yardımcı olabilir.

Oy kabinine çocuklar girebilir mi?

Sandık görevlileri, geleceğin seçmenlerini soğutmamak adına çocukların oy kabinine girişine izin veriyor. Fakat eğer çocuk sayısı fazlaysa, çocuklara bir görevli eşliğinde dışarda beklemelerini söylenebilir.

Oy pusulasında politikacılara mesaj yazılabilir mi?

Evet yazılabilir ama bu oyun geçersiz olacağı anlamına gelir. İngiltere'de seçimlere veya adaylara kayıtsız kalanlar arasında oy pusulasına 'Yukarıdakilerin hiçbiri' yazma geleneği var. Seçmen ille de yazmak istiyorsa, bunun telaşla oy sayacak olan görevliler ve o mesajları hiçbir zaman göremeyecek adaylar üzerinde de hiçbir etkisi olmayacağını da bilmeli.

Oy pusulasına imza atılabilir mi?

Bazıları oy pusulasına imza atmayı tercih ediyor. Eğer isim anlaşılıyorsa, o zaman oy geçersiz sayılır. Çünkü seçmenin kimliğini açıklaması oy gizliliğini ihlal anlamına geliyor. Oy pusulasının imzalanması, 19'uncu yüzyılda yaygın bir uygulamaydı. O dönem seçmenler, oy kullanma merkezlerine kendi adlarına oy kullanmaları için insanlara para veriyor, sandığa gidenler de pusulanın üstüne parayı aldıkları kişinin adını yazıyordu. Böylelikle aday daha sonra kimin kendilerine oy kullandığını öğrenebiliyordu. Bugün ise pusulada imza veya isim yer alması, oyu geçersiz kılıyor.

Ya bir anda oy kullanma merkezi kapanırsa?

Ülke genelinde yaklaşık 50 bin oy verme merkezi var. Eğer işler bir anda ters giderse sandık görevlileri kıvrak zekâlarını kullanmak zorunda. Birmingham belediyesinde görevli Rob Connely, daha öncesi bir seçimde yangın alarmı çaldığını ve herkesi dışarı çıkarmak zorunda kaldıklarını anlatıyor. Çareyi de oy verme işlemini bir arabanın bagajına taşımakta bulmuşlar.