İngiltere'nin gizli sömürge belgeleri açılıyor

Holly Wallis

BBC News

İngiltere'nin sömürge dönemine ait gizli belgeler mahkeme kararıyla yayınlandı.

Daha önce kaybolduğu düşünülen belgeler, sömürge döneminin tartışmalı olaylarını da kapsıyor.

Kenya'daki Mau Mau isyanı, Hint Okyanusu'ndaki Chagos Adaları'nın boşaltılması ve Malezya ayaklanması bunlar arasında yer alıyor.

Belgeler ayrıca bazı dosyaların ortadan kaldırılması ya da gizli şerhinin konması çabalarını da açığa çıkarıyor.

Dışişleri Bakanlığı, elden geldiği kadarıyla "bütün belgeleri" yayınlayacağını açıkladı.

Fakat akademisyenler, arşivlerin onyıllar boyunca açılmamış olmasının yarattığı kuşku atmosferine dikkat çekiyor.

İlk yayınlanan belgeler şunları ortaya koyuyor:

Yetkililer, 1938'de kelebek peşinde koşan turist kılıklı Nazilerin Doğu Afrika'yı işgal etmesinden korkuyor

1950'lerde Kenya'daki Mau Mau isyanını desteklediğinden şüphe duyulan köylülerin hayvanlarına el konuluyor

1955'te Kıbrıs'ta şiddet içeren bir ayaklanmaya son verilmesi yönünde görüşmeler sürerken Rum kökenli bir Kıbrıslı liderin gizlice Seyşeller'e gönderilmesi planlanıyor

İngiltere'nin Hint Okyanusu'ndaki sömürgelerinden Chagos Adası sakinleri göçe zorlanıyor

1959'da ABD'de okumak üzere gönderilen Kenyalı öğrenciler arasında gelişen "Amerikan karşıtı ve beyaz karşıtı" eğilimlerden kaygı duyuluyor. (Barack Obama'nın Kenyalı babası da aynı yıl Hawaii'de bir üniversiteye kayıt yaptırmış)

Kenyalılar dava açtı

Kenya'da İngiliz yönetimine karşı çıkan Mau Mau isyanına katılmış dört Kenyalı, Ocak 2011'de Yüksek Mahkeme'de bir dava açmıştı.

Dava sırasında hükümet, eski sömürgeler bağımsızlığına kavuşmadan hemen önce 8.800 dosyanın gizlice İngiltere'ye gönderilmiş olduğunu kabul etmek zorunda kalmıştı.

Bu belgelerin "gelişigüzel" bir şekilde ele alındığını belirtmişti.

Davada Kenyalılara danışmanlık yapan Oxford Üniversitesi Afrika Tarihi profesörü David Anderson, "İngiliz İmparatorluğu'nun 'kayıp' arşivleri"ne ulaşma konusunda gelişme kaydedildiğini, ancak hükümet içerisinde hala "gizli bir gizlilik kültürü" olduğunu belirtiyor.

'Göç eden' dosyalar

Ulusal Arşiv kurumu, belgeleri Kasım 2013'e kadar altı kademede kamuoyuna açacak.

İlk kademede yer alan 1200 dosya, İngiltere'ye fiziki olarak transfer edilen ya da "göç eden" ve 1930-70 yıllarına ait belgelerden oluşuyor.

Bunlar eski İngiliz sömürgelerinden Aden, Anguilla, Bahama adaları, Lesotho, Botswana, İngiliz Hint Okyanusu Toprakları, Brunei, Kıbrıs, Kenya, Malaya, Sarawak ve Seyşeller'e ait resmi belgelerden oluşuyor.

Arşiv, İngiliz sömürge yetkililerinin dosyaları gizlice İngiltere'ye göndermek üzere nasıl seçtiklerini de ortaya koyuyor.

Bu seçme işleminde, Sömürgeler Bakanı Iain Macleod'un 1961 tarihli memorandumunda belirtilen kriterler kullanılıyor.

Bu memorandumda; İngiltere hükümetini, diğer devletleri, polisi, orduyu ya da kamu görevlilerini utandırma, isithbarat kaynaklarını açığa çıkarma ya da başka hükümetlerin bakanları tarafından kullanılma potansiyeli taşıyan belgelerin saklı tutulması emri veriliyor.

1961 tarihli Kenya savunma bakanlığı belgeleri, yerli hükümetlerden bilgi saklamak amacıyla sömürge valilerinin "Dikkat" gibi tabirlerle yeni gizleme yöntemleri geliştirdiğini ortaya koyuyor.

Böylece bu özel damgaları taşıyan dosyalara yalnızca "Avrupa kökenli İngilizler"in bakması, "kalıt" dosyalarının ise gelecek yerli yönetimlere aktarılması sağlanıyordu.

Diğer yeni sınıflandırmalar arasında, örneğin Amerikalıların görmemesi gereken dosyalar için kullanılan özel damgalar bulunuyordu.

Toptan imha

Kenya dosyaları ayrıca bazı materyallerin yok edildiğine dair veriler içeriyor.

Nisan 1961 tarihli bir memorandumda, eski 'ölü' dosyaların uzun uzadıya incelenip ayıklanmasını önlemek üzere Savunma Bakanlığı arşivlerindeki ve gizli arşivlerdeki çok sayıda belgenin yakılması emri veriliyor.

Malezya'daki sömürge dosyaları da, 1957'de ülke bağımsızlığına kavuşmadan önce bazı belgelerin imhasına işaret ediyor.

Temmuz 1956 tarihli bir resmi mektup, komünist isyancılarla çatışma dönemi olan 1948-60 yıllarına ait arşiv belgeleri konusunda yapılması gerekeni soruyor.

Bu belgeleri tek tek elden geçirmek için yeterli zaman olmadığını dile getiren mektup, bunların imha edilmesi için izin istiyor.

Üst makamların istenen bu izni verdikleri başka bir mektup da arşivlerde yer alıyor.

Açılan arşivleri inceleyen araştırmacılar, Aralık 1948'de, Malay ayaklanması sırasında Batang Kali bölgesinde İngiliz askerlerinin 24 silahsız kauçuk plantasyonu işçisini katlettiğine ilişkin iddialara yönelik fazla bir veri bulunmadığını belirtiyor.

'Zamanı çoktan gelmişti'

Dışişleri ve Milletler Topluluğu Bürosu tarafından arşiv belgelerini incelemek üzere görevlendirilen Cambridge Üniversitesi tarih profesörü Tony Badger, hükümetin "ilgi uyandıran belgeler"den ziyade kendi uygun gördüğü belgeleri yayınladığını ifade ediyor.

Belgeleri yayınlama zamanının çoktan geldiğini söyleyen Badger, bakanlığın bugüne kadar izlediği tutum nedeniyle, gazetecilerin ve akademisyenlerin bu belgeler hakkındaki kuşkusunu anlayışla karşılamak gerektiğini belirtiyor.

Badger'in tahminine göre, belgelerin yüzde 1'lik bir bölümü için yayın izni verilmemiş.

Dışişleri Bakanlığı'ndan bir yetkili, belgelerin yayınlanmasından memnuniyet duyulduğunu belirterek, sömürge arşivinin en kısa zamanda halka açılması için çaba gösterileceğini söyledi.

Yetkili, "bu belgeler tarihimizin önemli bir parçasını oluşturuyor ve Ulusal Arşiv bürosuyla ortak çalışarak şimdiki ve gelecek kuşaklara ulaştırılmasını sağlamaya çalışıyoruz" dedi.