BİZE ULAŞIN
Mali kural nedir, nasıl uygulanır soruları, Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın açıklamaları sonrasında Google'da araştırılmaya başlandı. Dolar kurundaki dalgalanmalar sonrasında Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, piyasaları rahatlatmak amaçlı olarak kurumlarımız gerekli aksiyonları alınacağını söylemişti. Albayrak'ın "Paramız doğrudan bir ABD Başkanı tarafından hedef alındı. Hesaplardaki dövizler TL'ye döndürülmeyecek. Gerekirse mali kural uygularız. Mevduatlara el konulmayacak. '' dedi. sözleri sonrasında mali kural araştırılmaya başlandı. Diğer yandan BDDK (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu), SWAP işlemlerine sınır getirdiğini açıkladı. Peki mali kural nedir, nasıl uygulanır? Swap nedir, ne demektir?
Mali kural, kurallara bağlı maliye politikası söz konusu olduğunda uygulanacak maliye politikasının esneklik limitlerini belirleyen kurallara verilen isim. Mali kurallar, bütçeleme sürecinin karar alma ve uygulama aşamalarını davranışsal veya yasal normlarla düzenleyen temel ilkeler biçiminde değerlendirilmektedir. Mali kural, makroekonomik düzeyde bütçe büyüklükleri üzerine bir takım niceliksel sınırlamalar getirmek suretiyle maliye politikalarını kısıtlayan ve yakından disipline eden uygulamalar biçiminde tanımlanmaktadır. Mali kural kapsamında kamu harcamaları, vergiler, bütçe dengesi ve borçlanma düzeyi yakından izlenen öncelikli değişkenlerdir.
Swap kelime anlamı olarak "değiş tokuş etmek, takas etmek, değiştirmek" gibi anlamlara gelir. Swap; İki tarafın belirli bir zaman dilimi içinde bir varlık ya da yükümlülüğe bağlı olan farklı faiz ödemelerini veya döviz cinsini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesidir diye tanımlanabilir. Örneğin on yıllık sabit faizli borca sahip bir firma ile benzer ancak dalgalı faizli borca sahip bir firma birbirlerinin yükümlülüklerini değiştirebilir. Swap işlemlerinde, faiz oranları ile döviz kurlarındaki değişmeler sonucunda ortaya çıkan riski en aza indirmek amaçlanmaktadır.
Döviz piyasasında swap işlemleri şu şekilde uygulanır;
" Belli miktar dövizin aynı anda yapılan tek bir işlemle, farklı vadelere tabi olarak satın alınması ve satılması. Örneğin yurt dışındaki yüksek faiz oranlarından yararlanmak isteyen bir kimseyi ele alalım. Bu kimse döviz piyasasında faaliyet gösteren bir bankadan, önce elindeki ulusal para fonları ile döviz satın alır. Sonra da buna bağlı olarak yapacağı ikinci bir işlemle bu dövizleri, diyelim ki üç ay sonra teslim kaydıyla aynı bankaya geri satar. Böylece bir Spot Piyasa işlemi ile bir Vadeli Döviz İşlemi tek işlem halinde birleştirilmiş, yani farklı vadelere tabi olarak aynı miktar döviz önce satmalınmış sonra satılmış olmaktadır."
BDDK'NIN SWAP KARARI
"Bankaların yurtdışı yerleşiklerle yaptıkları bir bacağı döviz diğer bacağı TL olan para swaplarından, işlemin başlangıç tarihinde spotta yurtiçi bankaların TL verip döviz aldıkları swap işlemleri ile yine bu mahiyetteki swap benzeri (spot + vadeli döviz işlemi) işlemler toplamı bankaların en son hesapladıkları yasal özkaynaklarının %50'sini geçemeyecek olup, bu minvalde mevcut aşımlar giderilinceye kadar yeni bir işlem yapılamayacak ve bu mahiyetteki vadesi gelen işlemler yenilenemeyecektir."
MALİ KURAL NE ZAMAN UYGULANMAYA BAŞLANDI?
Mali Kural Farklı kompozisyonlarla özellikle 1990'lı yıllardan itibaren birçok ülkede uygulanmaya başlandı. Kamu maliyesi açısından izlenecek politika esnek ya da kurala bağlı politika şeklinde oluşturulabilir. Esnek maliye politikası, maliye politikasının anayasa ve yasalarda çizili kurallar içinde yürütülmesi koşuluyla esnek biçimde yürütülmesi olarak tanımlanabilir.
Kurala bağlı maliye politikası ise kamu kesiminin gelir, gider, borçlanma ve finansal yükümlülük altına girme konularında orta ve uzun dönemde izleyeceği politikaların esneklik limitlerinin belirli kurallara bağlanması olarak tanımlanabilir.
Orta vadeli programla birlikte yenilenmiş bir yapı içinde gündeme gelen mali kural şöyle bir denkleme dayandırılıyor;
Äa=y(a-1 a)+k(b-b)
Yukarıda verilen mali kural denkleminin açılımı şöyledir;
Äa= Kamu açığındaki uyarlamanın GSYH’ya oranı,
y= Kamu açığının orta uzun vadeli hedefine yakınsama hız katsayısı,
a-1= Bir önceki yılın gerçekleşen kamu açığı/GSYH oranı,
a = Orta uzun vadede hedeflenen kamu açığı/GSYH oranı,
k= Konjonktürel etkiyi yansıtma katsayısı,
b= GSYH reel büyüme hızı
b = GSYH büyüme hızının uzun dönemli ortalaması.
Bu denklemdeki y ve k katsayıları negatif değer taşıyor.
Denklemdeki harflerin yerine ilgili sayı ve oranlar konulduğunda ulaşılacak olan sonuç yani kamu açığındaki uyarlama/GSYH oranı, eksi çıkıyorsa kamu açığında azalma, artı çıkıyorsa kamu açığında artma söz konusu demektir.
