Mısır sokağındaki Türkçe kelimeler

KAHİRE (AA) - AYDOĞAN KALABALIK - Türkler ile Mısırlılar arasında Hicri 3'üncü yüzyıldan itibaren başlayan yakın ilişkinin köklü etkileri, Mısır lehçesinde hala sıklıkla kullanılan çok sayıdaki Türkçe kelimelerle yakından hissediliyor. Mısır'da telefonla aradığınız kişi ya da yol sorduğunuz birinden "efendim" şeklinde bir karşılık almanız işten bile değil.

Orta Asya'dan gelen Türkler tarafından 868 yılında Mısır'da kurulan Tolonoğulları Devleti'nden bu yana iki halk arasında devam eden yakın temas, "Ammiyye el-Masriyye" olarak bilinen fasih Arapçadan türemiş pratik konuşma diline (ammice) yüzlerce Türkçe kelimenin girmesine neden oldu.

Mısır lehçesinde erkek ve kadın isimleri, lakaplar, yer adları, sıfatlar ve askeri rütbeler gibi çok sayıda Türkçe kelime bulunuyor.

Görüşüne başvurduğumuz Ayn eş-Şems Üniversitesi Türk Dili Bölümü Öğretim Görevlisi Doç. Dr. Ahmed en-Necm, "Türkçe kelimelerin Mısır ammicesine geçmesinde, Türkler ve Mısırlılar arasında Hicri 3'üncü yüzyıldan itibaren başlayan yakın ilişki ve Türklerin yanında çalışan Mısırlıların önemli bir rol oynadığını" ifade etti.

Suhac Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Osmanlı Medeniyeti Tarihi Bölümü Öğretim Görevlisi Dr. Muhammed Abdulati ise "Türkçe'nin Mısır'da Fasih Arapçayı da etkilemediğini" söyledi.

Ancak Abdulati, Mısır sokağındaki konuşma dili olan ammicenin Türkçe'den çok sayıda kelime aldığını ve bu kelimelerin ülkede hala oldukça yaygın bir şekilde kullanıldığını dile getirdi.

- Mısır ammicesindeki Türkçe kelimeler

"İnci", "Nazlı", "Mürüvet", "Gülbahar", "Ayten" ve "Şirin" gibi bayan isimlerinin yanı sıra "Yılmaz", "Neşet" ve "Şevki" gibi erkek isimleri de Mısırlılar arasında hala kullanılıyor.

"Antepli", "arabacı", "postacı", "sofracı", "temelli", "tembel" ve "nöbetçi" kelimelerini de Mısır'ın hemen tüm şehirlerinde duymak mümkün.

Mısırlıların "başa" olarak telaffuz ettikleri "paşa" lakabı da ülkede en yaygın şekilde kullanılan Türkçe kelimelerin başında yer alıyor. "Paşa"nın çoğulu olarak ise "paşalar" anlamında "başavat" kelimesi kullanılıyor.

Ayrıca "abi", "abla" ve "teyze" gibi akrabalarla ilgili terimlerin yanı sıra "hanım" sıfatı da en fazla duyulan kelimelerden bazısı. "Hanım" kelimesine bir de çoğul üreten Mısırlılar, "hanımlar" anlamında "havanım" diyor.

Mesleki alanda da "başmühendis" ve "hekimbaşı" gibi içinde "baş" ekinin bulunduğu kelimeler dikkati çekiyor. "Onbaşı", "yüzbaşı" ve "binbaşı" gibi rütbeler de Mısır ordusunda hala kullanılmaya devam ediyor.

Mısır ordusunda ayrıca selam durma komutu aynen "Selam dur!" şeklinde kullanılıyor. Atın dizginlerinin çekilmesine "şekme", tüfeğin dipçiğine "dibşik" deniliyor.

En yaygın rütbelerden birisi "çavuş". Ancak Arapçada "ç" harfi olmadığı için bu kelime Mısır ammicesine "şaviş" şeklinde geçmiş. Mısır'ın 1950'li yıllarda çekilen siyah-beyaz filmlerinde, ünlü komedyen İsmail Yasin'in filmlerinden birinde "çaviş" ile yaşadığı komik olayları ülkede herkes bilir.

- Mutfağa giren Türkçe kelimeler

Yiyeceklerle ilgili olarak ise "şiştavuk", türlü yerine "türli", pastırma yerine "bastırma" ve poğaça yerine kullanılan "boğaca" kelimeleri dikkati çekiyor.

Döner anlamında kullanılan "çevirmek" fiilinden türetilen "Şavirme"yi Mısır'ın her yerinde yiyebilirsiniz.

"Tencere", "eczane", "terzi", "çizme", "orman", "bulak", "sokak", "oda" ve "bodrum" gibi Türkçe kelimeler de halk arasında oldukça yaygın şekilde kullanılıyor.

- Devrimin iki karşıt kelimesi Türkçe

Mısır'da Hüsnü Mübarek dönemini sona erdiren 25 Ocak Devrimi'nde sıkça dillendirilen ve en fazla öne çıkan iki kelime "Tahrir Meydanı" ve "Baltacılar" Türkçe kökenli.

Devrimin sembolü olan "Meydan et-Tahrir"deki "meydan" kelimesi Türkçe. Ne tesadüftür ki devrimci gençlere saldıran karşıt gruplara verilen "haydut ve eşkıya" anlamındaki "baltacı" kelimesi de Türkçe.

"Balta", "çekiç", "maşa", "burgu", "dondurma", "kara", "karakol", "köprü" ve "doğru" da Mısır ammicesinde kullanılan diğer Türkçe kelimeler arasında ilk akla gelenler arasında sıralanabilir.

- "Lazoğli Caddesi" ve olumsuz algısı

Mısırlıların "Lazoğli" dediği, Kahire'deki Lazoğlui caddesi ve meydanını ülkede bilmeyen yok. "Lazoğli" deyince insanlarda negatif bir duygu oluşuyor. Çünkü "Lazoğli" caddesinin bulunduğu bölgede İçişleri Bakanlığı binası vardı.

Kahire'de Lazoğli'ne gitmek hiç de istenmeyen bir şeydir. Çünkü Mübarek yönetiminin ilk yarısına kadar siyasi suçlular buradaki zindanlarda tutuluyordu. Lazoğli denilince "gözaltı, tutuklama, hapis ve zindan" akla geliyor.

- Türk kahvesi yap "Osmanli" olsun!

Mısır'da "Kahve Türki" yani Türk kahvesi oldukça yaygın ve çok da sevilerek içiliyor. Ancak kahveyi isterken "Osmanli" demeniz önemli.

Çünkü "Osmanli" demezseniz kahveyi cam bardakta içmek zorunda kalabiliyorsunuz. Kahveyi fincanda içmek istediğinizi belirtmek için "Osmanli" demeniz gerekiyor.