Paylaşmak: Şempanzelerle ortak bir yanımız mı?

Victoria Gill

BBC muhabiri

İnsanların paylaşmaya yatkınlığı, önceden düşünülenden daha eski evrimsel köklere sahip olabilir.

Bu sonuca, şempanzelerin davranışlarını araştırmak için kullanılan 'ültimatom oyunu' adlı testle ulaşıldı.

Geleneksel şeklinde, oyun bir ekonomi testi; iki kişi, bir miktar parayı nasıl paylaşacaklarına karar verir.

İki şempanzenin muz dilimlerini nasıl paylaştıklarınin incelendiği yeniden uyarlanmış şeklindeyse, primatların cömert tarafı ortaya çıkıyor.

Sonuçları, Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayınlanan araştırmada amaç, ekonomik olarak anlamlı olmadığı zamanlarda dahi niye paylaşımda bulunduğumuzun evrimsel rotalarını ortaya çıkarmaktı.

Bilimciler, bu doğuştan gelen adillik anlaşının, bizimki gibi dayanışmacı toplumların kuruluşunda önemli olduğunu söylüyor.

'Ültimatom oyunu'nun şempanze versiyonu

Araştırmaya, ABD'deki Emory Üniversitesi'ndeki Yerkes Ulusal Primat Araştırma Merkezi'nden Darby Proctor liderlik etti.

Proctor, çalışma arkadaşlarıyla neden daha önce insanların paylaşma eğilimini göstermekte kullanılan 'ültimatom oyunu'nu tercih ettiklerini açıkladı.

Oyun boyunca, katılımcılardan birine belli miktarda para veriliyor ve ikinci oyuncuya bir teklifte bulunması isteniyor.

Eğer ikinci oyuncu teklifi kabul ederse, para eşitçe ikiye bölünüyor.

İkinci oyuncunun teklifi reddetmesi halindeyse, iki oyuncu da hiçbir şey alamıyor.

Adil olmakla ekonomi arasındaki ikilem burada yatıyor; eğer ilk oyuncu bencilce, adil olmayan bir teklifte bulunursa, gücenen alıcı bunu reddedebilir.

İnsanlarda genelde olan da budur. Her ne kadar olabildiğince az verip, önerilen her teklifi kabul etmek ekonomik olarak anlamlı gözükse de, insanlar genelde eşitçe veya adilce tekliflerde bulunup, eşitçe olmayan veya adaletsizce teklifleri reddetme eğilimindedir.

Dr. Proctor ve arkadaşları, şempanzeleri renkli fişlerle benzer bir oyun oynamak üzere eğitti:

"Eğer beyaz fişi seçerlerse, yiyeceği eşitçe bölüşebileceklerdi. Öbür mavi fişi seçmek ise ilk şempanzenin diğerinden daha fazla yiyecek alması anlamına gelecekti."

Araştırmacılar, ilk şempanzeye, birini seçip ortağına teklif etmesi için her iki fişi de uzattı.

İnsan versiyonunda olduğu gibi, ortağın teklifi kabul etmesi halinde her ikisi de ödülünü alacaktı.

Yardımlaşma ve paylaşım ne kadar eskiye dayanıyor?

Oyun üç ayrı şempanze çifti tarafından oynandı ve sonuçlar gösterdi ki bu hayvanlar da yiyecek ödülünün adilce ve eşitçe paylaşılmasını teklif etme eğiliminde.

20 çocukla yapılan benzer deneyde de aynı sonuca ulaşıldı.

Dr. Proctor, "Elde etmeye çalıştığımız şey, insanların neden paylaştıklarına ilişkin evrimsel rotalar" diyor ve bunu şöyle açıklıyor: "Hem şempanzeler hem de insanlar muazzam şekilde yardımlaşmacı; işbirliği halinde ava katılır, yiyeceği paylaşır, birbirlerinin yavrularına bakarlar. Öyleyse, bu adillik, yardımlaşmanın evriminde bir ihtiyaç haline gelmiş gibi."

Dr. Proctor'a göre, "insani adillik duygusu, en azından insanlar ve şempanzeler henüz ayrılmamış haldeyken primatlarda mevcuttu."

Manchester Üniversitesi'nden Dr. Susanne Schultz, çalışmanın ilginç olduğunu ve "şempanzelerin adilce teklifleri ayırdedebileceğini" gösterdiğini söylüyor.

Dr. Susanne Schultz BBC için yaptığı değerlendirmede, buna rağmen şempanzelerin tam olarak oyunun tasarımını anlayıp anlamadıklarının belli olmadığına ve sadece altı şempanzenin çalışmaya katıldığına dikkat çekiyor.

Ona göre, şempanzelerin adilliğe doğal bir yatkınlığının olup olmadığını göstermek için başka kanıtlar da bulunmalı.