Türkçe kelime karşılığı olmayan bu hastalığı ifade edebilecek diğer isimlendirmeler, “mide boşalmasında gecikme” veya alışılageldiği üzere “mide tembelliği”dir. Bu hastalıkta mide içeriğinin boşalması normalden daha uzun sürer.
Normal olarak mide, besinleri gerekli işlemlerden geçirdikten sonra ince bağırsaklara iletmekle görevlidir. Bu amaçla belirli özelliklerle kasılır ve içerdiği besinleri öğüterek ince bağırsaklara iletmek üzere hazırlar. “Vagus” siniri bu işlevden sorumlu olan sinirdir. Bu sinirle ilgili bir sorun söz konusu olduğunda mide yeterli kasılamaz ve besinleri ince bağırsaklara taşıyamaz. Besinler çok yavaş olarak sindirilir ve daha sonraki ince bağırsağa gecikmeli olarak iletilir.
Erişkinlerde de görülen bu durum, çocuklardan biraz farklı olmak üzere, daha çok altta önemli bir neden olduğunda daha sık görülür. En önemlisi de diyabettir. Çocuklarda ise genellikle altta yatan bir hastalık tanımlanamaz.
Çocuklarda mide tembelliği neden olur?
Mide tembelliğinin nedenleri erişkinlerde nispeten tanımlanabilse de çocuklarda bu konuda bilgiler sınırlıdır. Çocuklarda en önemli neden viral enfeksiyonlardır. Söz konusu bu viral enfeksiyonların bir kısmı da ailenin fark etmediği, çok da belirgin olmayan belirtilerle seyreden viral enfeksiyonlardır. Bir akut enfeksiyon sonrasında gelişen oto-immün bir cevap olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle de tanımlanmaları zordur.
Mide tembelliği ergenlerde ve erişkinlerde anoreksiya nervoza ve bulimya nervozada sıklıkla görülür. Bazı ilaçlar da mide-bağırsak sisteminin hareketliliğini olumsuz etkileyerek azaltabilirler. Son zamanlarda adı sıklıkla geçen reflü hastalığında da mide boşalması gecikmiştir. Erişkinlerde en önemli nedeni ise şeker hastalığıdır. Ancak bu durum çocuklarda en nadir görülen nedendir. Pek çok durumda da neden bulunamaz. Yapılan araştırmalar da sonuçsuz kalır. Buna “idiopatik gastroparez (nedeni bilinmeyen mide tembelliği)” adı verilir. Nedeni bilinmeyen mide tembelliği genellikle vakaların üçte birinden fazlasını oluşturur. Mide tembelliği kronik yani uzun süreli olabileceği gibi geçici de olabilir. Çocuklarda sıklıkla anormal yemek yeme davranışları ve modelleri ile birlikte görülür.
Belirtiler nelerdir?
Büyük çocuklar göğüs ağrısını tanımlayabilseler de küçük çocuklar bunu ifade edemezler. Sıklıkla bu nedenle karın ağrısından yakınırlar. Bulantı sıklıkla dile getirilir. Çocukların sabah uyandıklarında kahvaltı öncesi veya sırasında dile getirdikleri bulantı çoğunlukla mide tembelliğinin önemli bir belirtisidir. Karın ağrısı da sıklıkla yemek yerken veya yemeğin sonuna doğru dile getirilir ancak anne-baba bunu yemek istemediği için söylüyor şeklinde yorumlamaya meyillidir. Çoğunlukla nefesleri (ağızları) da kokar. Her zaman kusma olması beklenmez. Hastaların bir kısmı sabah kahvaltı sırasında, kahvaltının sonuna doğru veya hemen sonrasında kusabilir. Bu durum diğer öğünlerde de görülebilir. Yaşanan bu olumsuzluğa engel olmak amacıyla çocuk sabah kahvaltı etmek istemez. Çoğu zaman okula gitmeden önce yaşanması nedeniyle “okul korkusu” veya “okul heyecanı” olarak düşünülür ve tanı gecikir.
Bir kısmı kusmaya hazır çocuklardır. Kolay kusarlar. Kusmuk genellikle kötü kokuludur. Yemekten hemen sonra görülebileceği gibi saatler sonra da çocuk kusabilir. Sıklıkla içinde daha önceki öğünlerde yenilen besine ait parçalar da vardır. Mide tembelliği olan çocuklar tipik olarak çok çabuk doyarlar. Birkaç lokmadan sonra doygunluk hissedilmesi çok dikkat çekicidir. Bu da yine yanlış yorumlanır ve çocuğun yemek istememesine veya iştahsızlığına bağlanır. Daha doğrusu iştahsızlığı nedeniyle az yediği halde doyduğu düşünülür. Bir süre sonra bu nedenle büyüme hızı azalır. Önce kilo alması daha sonra da boy uzaması yavaşlar. Çocukta bu durum uzun sürecek olursa zayıflık ve boy kısalığı gelişebilir. Mide tembelliği olan çocuklarda acıkamazlar. Acıkmaları için çok zaman geçmesi gerekir. Daima tok olan çocuklardır. Bu nedenle sorun, ciddi iştahsızlık olarak yaşanır. Mide boşalması gecikmiş bu çocuklarda reflü de sık görülür. Çoğunlukla kusan çocuklarda reflü olarak adlandırılan durumun altında mide tembelliği yatar. Reflü tedavisine cevap vermez. Daha büyük çocuklarda yemekten sonra geğirme sık görülür. Çocuklar az da yeseler, yemekten sonra karınlarındaki şişkinlik dikkat çekicidir.
Katı beslenme, liften zengin besinlerin tüketilmesi, çiğ meyve ve sebze yenilmesi, yağlı yiyecekler, gazlı ve yağlı içecekler dahi belirtileri daha belirgin hale getirir. Çocuktan çocuğa değişiklik göstererek, belirtiler hafif veya ağır olabilir. Belirtiler geniş bir dağılım içinde yaşandığı için genellikle de doktorlar tarafından tanı konmasında da güçlükler yaşanır.
Besinler midede uzun zaman beklerse içerdikleri bakteriler çoğalır ve besinlerin çürümesine neden olur. Açığa çıkan gaz, ağız ve nefes kokusuna yol açar. Midede “bezoar” adı verilen hazmedilmemiş besin kitlesi oluşumu da nadir de olsa görülebilir. Çocuklarda sık görülmez. Bu da bulantı, kusma, midede şişlik ve tıkanmaya neden olabilir. Bu durum pasaja engel olursa belirtiler yoğunlaşır.
Çocuklarda en önemli komplikasyon büyüme geriliğine yol açması ve yemek yeme ekseninde anne-çocuk ilişkisini bozmasıdır. Erişkinlerde diyabetik hastalarda kan şekeri düzeyleri değişkenlik gösterir. Mide içeriği ince bağırsaklara geçtikten sonra emileceği için kan şekerini ayarlamak kolay olmaz. Belirtilerin şiddetine ve hastanın yaşına bağlı olarak uzman hekim gerekli çalışmaları yaparak tanıyı kesinleştirmelidir.
Tanı için yapılacak tetkikler, tedavi seçenekleri ve diyetin özelliklerine bu konuda uzman hekim karar vermelidir. Genellikle yağlı ve lifli besinlerden uzak durulmalıdır. Portakal ve brokoli sindirilemeyen lif içerdikleri için tercih edilmemelidir.
Prof. Dr. Benal AVCI BÜYÜKGEBİZ
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Çocuk Gastroenteroloji ve Beslenme Uzmanı
Büyüme-İştahsız Çocuk
ve Çocuk Gastroenteroloji-Beslenme Merkezi