Ekonomi alanında sıkça ifade edilen kavramlardan ikisi sermaye ve öz sermayedir. Sermaye daha genel bir kavram olmakla birlikte bir şirketin hem zararını hem de kârını kapsar. Ancak bir işletmenin ya da şirketin rekabet edebilmesi için güçlü olmalarını sağlayan şey öz sermayeleri ve bu öz sermayenin fazlalığıdır. Bu bağlamda sermaye ve öz sermaye birbirinden ayrılması gereken iki terimdir. Sermaye daha genel bir kapsama sahipken öz sermaye, sermayenin alt kümesi denilebilir.
Öz sermaye ya da bir diğer adıyla öz kaynak temel olarak işletmeye ortaklar tarafından tahsis edilen varlıklardan tüm borçların çıkması sonucunda elde edilen miktardır. Bir şirketin toplam varlıkları ile toplam borçları arasındaki farka öz sermaye adı verilir. Daha açık bir ifade ile şirketin herhangi bir borcu göz önüne alındığında geriye kalan varlıklarına öz sermaye denilir. Öz sermaye işletmeler ve şirketler için oldukça önemlidir. Bunun yanı sıra Türk vergi mevzuatında da öz sermaye önemli bir yere sahiptir. Vergi kanunu açısından yapılan hesaplamalarda öz sermaye kullanılır.
Öz sermaye, öz kaynak ya da öz varlık, işletmenin kredi almadığı ya da borcu olmadığı kabul edildiğinde toplam varlıklara eşit olur. Bir şirketin hiçbir borcunun olmaması hâlinde, gelir kalemleri ve net gelirinde ortaya çıkan mali tabloda öz sermaye ortaya çıkar. Öz sermaye hesaplama işlemi için bazı farklı kavramlarında bilinmesi gerekir. Hesaplama sırasında şirketin öz kaynak ve vade hesaplarının bilinmesi oldukça önemlidir. Daha sonra şirketin mali tablosunun içinde toplam çıkarma işlemi uygulanarak öz sermaye işlemi tamamlanır. Öz sermaye hesaplama işlemi:
Bu işlem dâhilinde bir şirketin öz sermayesi ortaya çıkar. Burada dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Öz sermaye hesaplama işlemi öncesinde şirketin, vergi borcu, kredi borcu, diğer şirketlere olan borcu dâhil tüm borçlarının göz önünde bulundurulması gerekir.
Bir şirketin en önemli finansal oranlardan biri olan öz sermaye kârlılığıdır. Öz sermaye kârlılığı temel olarak bir işletmenin ve şirket hissedarlarının takip ettiği finansal rasyonlardan birisidir. Öz sermaye kârlılığı, hissedarların yaptıkları birim yatırım karşılığında elde ettikleri kârı ölçer. Öz sermaye kârlılığı ROE olarak da ifade edilir.
Öz sermaye kârlılığı hissedarların işletmeye ve şirketlere gerçekleştirdikleri yatırımların ne kadar etkili kullanıldığını gösterir. Bu bakımdan ROE yani öz sermaye kârlılığı şirketler için önemli bir kârlılık göstergesidir. Bunun yanı sıra şirket yönetiminin şirket kaynaklarını ne kadar verimli kullandığını ve performansları hakkında da fikir verir.
Bir şirkette bulunan hissedarların, şirkete sağladığı kaynaklara öz sermaye adı verilir. Şirketin yükümlülükleri varlıklar ile sağlandığında geriye kalan kâr hissedarların varlıklarını oluşturur. Bu durumda elde edilen kârı ölçen oran ise öz sermaye kârlılığıdır. Öz sermaye kârlılığı hesaplanırken şirketin son 4 çeyrekte el ettiği toplam net kâr, dönem başı ve sonu öz sermayenin ortalamasına bölünerek bulunur. Öz sermaye kârlılığı formülü:
Bu bağlamda toplam net kârı elde etmek için "toplam gelir - toplam gider" işlemi yapılabilir. Öz sermaye yani defter değeri için de "toplam varlıklar - toplam yükümlülükler" hesaplaması yapılır. Ortalama öz sermaye hesaplaması da "(Dönem başı öz sermaye + dönem sonu öz sermaye) / 2 şeklinde hesaplanır.
Bir şirketin hissedarları için öz sermaye kârlılık oranı oldukça önemlidir. Öz sermaye kârlılığı oranı bir şirketin büyüdüğünün bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Öz sermaye aynı zamanda bir şirketin defter değeridir. Öz sermaye kârlılığı ölçütü, şirketin öz sermayesine oranla elde ettiği kâr ve bu kârı ne kadar artırdığıdır. Devamlı olarak yükselen bir öz sermaye kârlılığı, şirketin her dönemde daha az öz sermayeyle daha fazla kâr elde ettiğinin göstergesidir ve bu olumlu bir durumdur.
Öz sermaye kârlılığı yüksek şirketleri değerlendirirken aynı sektör içerisindeki şirketlerin karşılaştırılmasına özen gösterilmesi gerekir. Çünkü her sektörün ve alanın gerektirdiği öz sermaye aynı değildir. Bazı durumlarda da öz sermayeyi, aynı alanda ya da farklı pazarda farklı büyüklükteki şirketlerin performansını karşılaştırmak için kullanmak yanıltıcı olabilir. Öz sermaye kârlılığını aynı pazarda ya da sektörde bulunan ve büyüklükleri yakın şirketleri karşılaştırmak için kullanmak daha iyi olacaktır.