Meclis hükümet sistemi tarih boyunca bazı ülkelerde uygulanmıştır. Belirli dönemlerde de öne çıkmıştır. Özellikle kriz zamanlarında ya da yeni kurulan devletlerde bu model tercih edilmiştir. Sistemin özellikleri, yürütme ve yasama arasındaki ilişkiyi anlamak açısından önemlidir.
Meclis hükümeti sistemi, yürütme yetkisinin tamamen yasama organı olan meclise ait olduğu bir yönetim şeklidir. Bu sistemde, yürütme ve yasama arasındaki ayrım net değildir. Bunun sebebi; yürütme organı doğrudan meclis tarafından seçilir ve ona karşı sorumludur. Bakanlar, tek tek veya topluca meclis tarafından atanır ve görevden alınabilir. Devlet başkanı ya hiç yoktur ya da sembolik bir yetkiye sahiptir.
Bu sistemde karar alma süreçleri genelde uzun sürebilir. Çünkü yürütme yetkisi meclis içinde dağıtılmıştır. Meclisin gücü çok yüksektir ve hükümetin devamlılığı tamamen meclisin iradesine bağlıdır. Meclis hükümet sisteminde adından da anlaşılacağı üzere en yüksek yetki meclisindir.
Meclis hükümeti sistemi, çoğunlukla devrimler veya olağanüstü dönemlerde geçici yönetim biçimi olarak kullanılmıştır. Tarihte en bilinen örneklerinden biri, Türkiye’de 1921 Anayasası ile uygulanan sistemdir.
Meclis hükümeti sisteminin en önemli özelliği, yürütme gücü tamamen yasama organı olan meclisin elindedir. Bu sistemde yürütme ve yasama arasında keskin bir ayrım yoktur. Hükümet doğrudan meclis tarafından seçilir ve meclise karşı sorumludur. Bakanlar tek tek meclis tarafından belirlenir ve meclis üyeleri arasından seçilir. Bu durum hükümetin birleşik bir yapıya sahip olmasını sağlar. Ayrıca yürütme organının tek bir lider yerine meclis içinde dağıtılmış yetkilerle hareket etmesini sağlar.
Meclis hükümeti sisteminde yürütmenin sürekliliği tamamen meclisin kararlarına bağlıdır. Hükümetin başında genellikle bir başbakan olmaz. Yürütme yetkisi bakanlar arasında bölünmüştür. Bakanlar, bireysel olarak ya da topluca meclis tarafından görevden alınabilir. Bu sistem, yürütme organının meclisin doğrudan denetimi altında olmasını sağlayarak yasamanın üstünlüğünü garantiler.
Bu sistemin öne çıkan özelliklerinden biri de devlet başkanının ya hiç olmaması ya da sembolik yetkilere sahip olmasıdır. Örnek olarak, 1921 Anayasası ile Türkiye’de uygulanan meclis hükümeti sisteminde, yürütme yetkisi tamamen Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) aitti ve bir cumhurbaşkanı makamı bulunmuyordu. Bu sistemin en büyük avantajı, doğrudan halkın temsilcilerinin yönetimde söz sahibi olmasıdır. Ancak hızlı karar alma süreçlerinin zor olması ve hükümetin sürekli değişme ihtimali gibi dezavantajları da vardır.
Meclis hükümeti sistemi, Türkiye’de 1921 Anayasası ile uygulamaya girmiştir. Bu anayasa, 1. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı sürecinde, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atılmaya başlanması ile birlikte kabul edilmiştir. 16 Ocak 1921 tarihinde kabul edilen 1921 Anayasası, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından yürütme yetkisinin doğrudan üstlenilmesini öngörmüştür. Bu sistem, o dönemdeki olağanüstü koşullar ve hükümetin merkeziyetçi bir yapı oluşturma gerekliliği nedeniyle tercih edilmiştir.
Meclis hükümeti sistemi, Türkiye’de 1923 yılında Cumhuriyet’in ilan edilmesinden sonra 1924 Anayasası ile sona ermiştir ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün başkanlığında, Cumhurbaşkanlığı ve Bakanlar Kurulu’na dayalı hükümet sistemi benimsenmiştir. Bu geçiş, meclisin hükümetten ayrılmasını ve yürütme ile yasamanın daha belirgin bir şekilde ayrılmasını sağlamıştır.