Cumhuriyetin Kadınları: Mesleki Anlamda "İlkleri" Gerçekleştiren 12 Efsane Kadın

Cumhuriyet tarihinden sonra toplumda aktif olarak yer alan Cumhuriyet kadınlarımızdan, ilk mesleki atılımları yapmış fakat çok az kişinin bildiği 13 tanesi hakkında ilginç bilgiler.

İlk Kadın Belediye Başkanı - Sadiye Hanım

Daha Cumhuriyet devriminin ilk yıllarında, şu an Artvin-Yusufeli'ne bağlı Kılıçkaya beldesinde Belediye Başkanı seçilerek tarih kitaplarına adını yazdıran Sadiye Hanım 2 yıl boyunca bu görevi yürüttü.

Reklam
Reklam

1930 yılında çıkarılan yasa ile belediye seçimlerinde kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilince aynı yıl yapılan seçimlerde kasabaya belediye başkanı seçildi.


İlk Kadın Bakan - Türkan Akyol

1928 doğumlu Akyol, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi'ni bitirdikten sonra Dahiliye ve Göğüs Hastalıkları uzmanlığını aldı. Kısa bir süre fakülte öğretim üyeliği ve rektörlüğü yaptı.

Meşhur 12 Mart Muhtırası'nın ardından 19 Mart’ta Nihat Erim'in kurduğu 33. hükümette Sağlık Bakanı olarak görev aldı ve böylece kayıtlara ilk kadın bakan olarak adını yazdırdı. İnişli çıkışlı bir siyasi hayatı olan Akyol son olarak 93 yılında Tansu Çiller'in kurduğu 50. Hükümette DYP-SHP koalisyonundan SHP milletvekili olarak, bakanlık yaptı.


İlk Kadın Pilot - Bedriye Tahir Gökmen

Bilinenin aksine çoğu kitapta ve kaynakta Sabiha Gökçen olarak yazılır ilk kadın pilotumuz fakat bu bilgi kısmi olarak yanlış. Sabiha Gökçen ilk kadın savaş pilotumuzdur (1937). İlk kadın pilotumuz ise Gökçen'den yaklaşık 4 sene evvel brövesini alan, Gökmen Bacı adı ile bilinen Bedriye Tahir Gökmen'di.

Reklam
Reklam

1932 yılında Vecihi Uçuş Okulu'nda havacılık eğitimine başlayan cesur kadın bir yandan memurluk yaparken bir yandan uçuş eğitimlerini sürdürdü. 1933'te bröve aldı. Abdurrahman Türkkuşu ona Gökmen lakabını takmıştı. Gökmen Bacı olarak tanınan Bedriye Tahir, 1934’te Soyadı Kanunu çıkınca Gökmen soyadını aldı.

Klasik bir Türkiye hareketi olarak "kadın başına" havacılık ile uğraştığı için çok tepki alan Gökmen Bacı'nın önüne bir çok engel çıkarıldı. Memurluk yaptığı kamu kuruluşundan birçok kez ceza aldı ve en sonunda işinden kovuldu.

İşin daha kötüsü ise kovulduktan sonra vuku buldu; 1934 yılında Vecihi Okulu, brövelerin onaylanması için öğrencilerin Hava Kuvvetleri Müsteşarlığı tarafından sınavdan geçirilmesini istedi. Ancak sınav heyeti geldiğinde okulun tek faal uçağı kırım geçirmiş olduğundan sınav yapılamadı, heyet yeniden gelmeyi kabul etmeyince okul kapandı ve Gökmen Bacı’nın pilotluğu onaylanmadı.

Reklam
Reklam

İlk Kadın Polis Memuru ve İlk Kadın Okçu - Betül Diker

Cumhuriyet tarihimizin ilk kadın polis memuru ise Betül Diker'di. İlkler kategorisinde 2 farklı kategoriye adını yazdıran kadınlarımızdan olan Diker aynı zamanda İlk kadın okçumuz...

İstanbul Beyoğlu Halkevi’nde, Ulu Önder Atatürk’ün direktifleri ile, milli sporumuz okçuluğu yeniden canlandırmak amacıyla 1937 yılında kurulan Okspor Kurumu, Atatürk’ün ölümünden sonra himayesiz kalarak dağıldı.

İlk kadın okçumuz Betül Or (evlendikten sonra soyadı Diker oldu), o yıl yapılan 19 Mayıs gösterilerindeki atışları ile Atatürk’ün dikkatini dahi çekti. Ulu Önder'in, Halim Baki Kunter’e “bu kız ile ilgilenin!” talimatı verdiği resmi kayıtlara geçen bilgiler arasında.


İlk Kadın Spiker - Nuran Devres

TED Ankara Koleji'nin ardından Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi İngiliz Filolojisi Bölümü'nde eğitim aldıktan sonra Üniversite eğitimi sırasında TRT'nin spikerlik sınavını kazandı. 31 Ocak 1968'de, TRT'nin Ankara'daki deneme mahiyetindeki ilk televizyon yayınının spikerliğini de bizzati kendisi yapan Devres'in yaptığı açılış konuşması da tarihe geçecek cinsten oluyor tabi.

Reklam
Reklam

"Sayın Seyirciler Burası 3. bant 5. kanaldan deneme yayınları yapan Ankara Televizyonu. Bugün 31 Ocak 1968. Bu akşamki deneme yayınlarına başlıyoruz."

Devres 3 yıl boyunca bu görevini sürdürdü.


İlk Kadın Zabıta - Afife İpek

1942 yılında girip 10 yıla yakın bir süre çalıştığı şeker fabrikasından ayrılarak 1952 yılında Erzurum Belediyesi'nde zabıta olarak işe başlayan Afife İpek, Cumhuriyet tarihimizin ilk kadın zabıtası olarak tarih kitaplarında yer aldı.

Belediye bünyesine alınma sebebi ise hayli ilginç; zamanında çok meşhur olan kadın hamamlarının denetim ve kontrolü :)


İlk Kadın Komando - Tülin Tepedeldiren

1976 doğumlu Tülin Tepedeldiren de bir hayli ilginç "ilki" ile tarih kitaplarımızda yerini alan kadınlarımızdan.

5 Ekim 1998-8 Ocak 1999 tarihleri arasında gerçekleştirilen 12.Dönem Subay-Astsubay Komando kursunu 94 erkek silah arkadaşı ile beraber ve başarıyla tamamlayan Tepedeldiren Türkiye'nin ilk Kadın Komandosu ünvanını kazandı.

Reklam
Reklam

Kursa katıldığı Eğirdir Dağ Komando Okulu ve Eğitim Merkez Komutanlığı'nda ilk defa böyle bir kursiyer yetiştirdiği için kadınlara ait birçok fiziki standart onun sayesinde geliştirildi.


İlk Kadın Vali - Lale Aytaman

6 Temmuz 1991 tarihinde Muğla Valiliği görevine getirilen ve bu görevi 1995 yılına kadar sürdüren Aytaman, ayrıca 1994-1995 yıllarında Muğla Valisi olarak Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Planlamalar Kongresi Türk Milli Heyeti Başkanlığı yaptı ve "Avrupa Planlamaları Çalışma Grubu" başkan yardımcısı oldu.

Valilikten sonra siyasi hayatına başladı. 1995 seçimlerinde ANAP'tan Muğla milletvekili seçildi.

Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) ve Batı Avrupa Birliği Milli Heyet Üyeliği yaptı. AKPM'de bir Komisyon Başkanlığına seçilen ilk Türk Milletvekili olarak Çevre, Yerel ve Bölgesel Yönetimler Komisyonu Başkanlığı yaptı. Halen AKPM onur üyesi.


İlk Kadın Veteriner - Sabire Aydemir

1910 yılında Kastamonu İnebolu kazasında doğan Aydemir, İlkokulu İnebolu'da, ortaöğrenimini Erenköy Kız Lisesi'de 1933'te tamamladı.Tıp fakültesine giderek doktor olmayı planlarken, o sene ilk olarak veteriner fakültesine kız öğrencilerin alınacağını öğrenince hayvanlara olan sevgisi nedeniyle veteriner hekimliği tercih etti.

Reklam
Reklam

Beş yıl fakültede okuduktan sonra 1937 yılında Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi'nden mezun oldu. Gönüllü olarak Anadolu'ya tayinini istedikten sonra görev yaptığı Samsun Atakum'da bulunan Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsünden Bakteriyoloji Mütehassısı Kuduz Laboratuvarı şefi olarak emekli oldu.

İngilizce ve Almanca bilen Sabire Hanım; bir kız bir erkek çocuk annesiydi. Ankara'da 1991 yılında hayatını kaybetti.


İlk Kadın Avukat - Süreyya Ağaoğlu

Ünlü düşünür ve siyasetçi babası Ahmet Ağaoğlu'nun izinden giden Süreyya Ağaoğlu, Cumhuriyetin ilk kadın avukatı olmasının yanı sıra aktif bir kadın hakları savunucusu ve yazardı.

Babasının ideolojisi ve görevleri nedeniyle çocukluğu ve gençliği Türk Ocağı Aydınları ve Mustafa Kemal Paşa’nın yakın dostları arasında geçti. 1920 yılında İstanbul Kız Lisesi’nden mezun olduktan sonra 1921 yılında, hukuk eğitimi görmek için Darülfünun’a başvurdu. Hukuk Fakültesi'ne başvuran ilk kız öğrenci olarak fakültenin kız öğrencilere açılmasında öncü rol oynadı. Beraberinde iki kız arkadaşını da (Melda ve Bedia Hanımlar) okula getirip fakültenin kız öğrencilere açılmasını sağladı. 1925’te fakülteden mezun olduktan sonra Ankara'da Şurayı Devlet Tanzimat Dairesi'nde çalıştı.

Reklam
Reklam

5 Aralık 1927’de Ankara Barosu’na kaydoldu. 1928'de serbest avukatlık ruhsatını alarak, “Türkiye’nin ilk kadın avukatı” ünvanının sahibi oldu ve hayatı boyunca avukatlık mesleğini sürdürdü.


İlk Kadın Arkeolog - Jale İnan

Türkiye’nin ilk arkeologlarından Aziz Ogan’ın kızı, zamanın önde gelen bilim insanlarından Mustafa İnan’ın eşi olan, Türkiye’nin ilk kadın arkeoloğu olarak tarih kitaplarına geçen Prof. Dr. Jale İnan Uzun yıllar devam eden programlı kazılarla Perge ve Side antik kentlerinin gün ışığına çıkarılmasına emek verdi; çıkarılan eserlerin sergilenmesi için Antalya ve Side müzelerinin kurulmasını sağladı. Programlı kazıların dışında tarihi eser kaçakçılığına karşı çeşitli kurtarma kazıları gerçekleştirdi.


İlk Kadın Büyükelçi ve Müsteşar Yardımcısı - Filiz Dinçmen

1982 yılında Hollanda Lahey Büyükelçisi görevine getirilerek Türkiye'nin ilk kadın büyükelçisi ünvanını alan Dünçmen, 1984 yılında Strasbourg'da Avrupa Konseyi Türkiye Daimi Temsilcisi görevine de üstlendi.

Reklam
Reklam

1988 yılında Çok Taraflı Siyasi İşler Genel Müdürü, 1989 yılında ise; bakanlığın ilk kadın müsteşar yardımcısı ve 1991 yılında bu görevine ek olarak Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü oldu, 1993-1997 yılları arasında tekrardan eski görevine döndü ve Avusturya Büyükelçiliği yaptı.

Koyu bir kadın hakları savunucusu olan Dinçmen, kadın katkısı olmadan kalkınma olmayacağına inanmış, kadınların Türkiye´de tüm haklara ulaşması ve toplumun gelişmesine kalkınmasına yardımcı olmaları ve bu yolda sorumluluk yüklenmeleri için çalışmış bir cumhuriyet kadınıydı.


Anahtar Kelimeler: