Ağrılar, uyuşmalar, denge ve güç kayıplarına bağlı olarak en basit işlerin yapılması esnasında bile hastanın önüne bazı engeller çıkaran fıtığın doğru bir şekilde tedavi edilmesi gerekir.
Genelde göbek bölgesinde oluşum gösteren fıtık, aynı zamanda kas, bel, boyun veya daha önce cerrahi bir operasyon uygulanan bölgede de meydana gelebilir. Bir iç organın normal şartlar altında, içinde yer aldığı bölgedeki zayıf bir noktadan dışarı çıkması olarak da tanımlanabilir. Halk arasında sık rastlanan ve yaklaşık olarak toplumun yüzde 3-4'lük bir kesiminde gözlenen fıtık, her ne kadar basit bir problem gibi görülse de kimi durumlarda hayati önem taşıyabilir. Yaşam kalitesini ciddi anlamda düşüren ve çeşitli komplikasyonlara neden olan fıtık, anne karnında bile tedavi edilebilen bir hastalıktır.
Fıtık her zaman tek bir bölgede bulunmak zorunda değildir, çeşitli bölgelerde birden fazla oluşabilir ve fıtığın konumu ve türü kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Fıtık oluşumu, ağrıyla kendini belli edebileceği gibi karın duvarında oluşması halinde ağrıya ek olarak şişkinlik de söz konusu olabilir. Bununla birlikte iç organlardaki sıkışma sebebiyle kusma, bulantı gibi durumlar da gözlenebilir.
Yaygın gözlenen bir hastalık olan fıtık, genelde beş farklı türde karşımıza çıkar.
1. Boyun fıtığı
Çok sık rastlanan bir fıtık türü olan boyun fıtığı, boyun omurlarında yer alan disklerin zaman içerisinde deforme olup fıtıklaşması halidir. Bu diskler zamanla yıpranmaya başlar ve sertleşip yerlerinden kayarlar. Bu durumda sinirlere bir baskı uygulanır ve şiddetli ağrılar ortaya çıkar. Boyun fıtığı belirtileri günlük hayat kalitesini ciddi şekilde etkileyip kollarda güç kaybına neden olabildiği gibi sırt, kol ve boyunda ağrı oluşumuna da sebep olabilir. Fakat tüm bu ağrıların gözlenmesi boyun fıtığına kesin bir işaret değildir, kesin teşhis için uzman muayenesi gerekir.
2. Bel fıtığı
Boyun fıtığı kadar sık görülen bir diğer tür olan bel fıtığında, beldeki disklerin zorlanması ya da zarar görmesi sebebiyle meydana gelen yırtığa bağlı olarak fıtık oluşur. Bel fıtığı belirtileri genelde sırt ve kol ağrısına ek olarak şiddetli bel ağrıları şeklinde ortaya çıkar. Ağrıyla beraber bel ve bacak bölgelerinde uyuşmalara rastlanabilir. Tedavi edilmemesi halinde hastada idrar kaçırma gibi problemlere de neden olabilir.
3. Kasık fıtığı
Kasıkta fıtık, şişlikler ve ağrılar halinde kendisini gösterir. Kasık fıtığı ağrısı nereye vurur sorusuyla alakalı kasık bölgesinde daha çok ağrı hissedildiğini söylemek mümkündür. Ayrıca karın ağrıları da bu fıtık türünde sıklıkla ortaya çıkabilir. Fıtığın olduğu tarafa doğru yatılması halinde ya da öksürürken, ayaktayken ve ıkınırken ağrı daha da şiddetlenebilir.
4. Göbek fıtığı
Genelde kadınlarda doğum sonrası dönemde sık rastlanan bir fıtık türüdür. Her yaş grubunda ortaya çıkabilir. Göbek bölgesinde fıtık oluşumu söz konusu olduğu için göbek fıtığı olarak adlandırılır. Göbek deliğinin etrafında oluşan yumuşak doku biçimindeki şişlik genelde çok kolay fark edilmez. Bebeklerde oluşması halinde ise öksürük, kasılma ya da ağlama esnasında anlaşılabilir.
5. Ameliyat yeri fıtığı
Ameliyat sonrasında kesilen yerin etrafında meydana gelen fıtığa ameliyat yeri fıtığı denir. Doğuştan gelen fıtıkların aksine ıkınma, ağır bir yük taşıma, kabızlık, öksürme, idrarda zorlanma gibi durumlar ameliyat yerindeki fıtığı tetikleyen unsurlar arasındadır.
Fıtık doğuştan ortaya çıkabileceği gibi çevresel etmenlere bağlı olarak sonradan da oluşum gösterebilir. Fıtığa sebep olan pek çok etmen bulunur ve her etmen herkeste aynı fıtık şikayetine sebep olmaz. Bu noktada kişinin bünyesi ve fiziksel durumu etkili olur.
1. Ağır yük kaldırmak
Bel fıtığının en önemli sebeplerinden birisidir. Günlük hayatta farkında olmadan ve bilinçsiz bir şekilde ağır bir yükün kaldırılması, bel fıtığı oluşumuna uygun bir zemin hazırlayabilir. Özellikle bu ağır yüklerin kaldırılması esnasında bacak yerine bele yüklenilmesi fıtığı kaçınılmaz hale getirir. Fıtıktan korunmak için yük kaldırılırken dizlerin kırılması ve çömelerek yükün kaldırılması gerekir.
2. Ani ve dengesiz hareketler
Fıtık sadece ağır bir yükün kaldırılmasıyla oluşmaz, hafif bir yükün ani ve dengesiz bir şekilde kaldırılması da fıtık oluşumuna neden olabilir. Ayrıca başka ani hareketlere bağlı olarak da fıtık oluşumu söz konusu olabilir. Dolayısıyla bir hareket yaparken, yük kaldırırken ya da nesneleri itip çekerken omurga fizyolojisine uygun hareket etmek gerekir.
3. Boyun sağlığına dikkat etmemek
Boyun fıtığı genelde boynun ne kadar hassas olduğunun bilinmemesine ve bu doğrultuda boyun sağlığına dikkat edilmemesine bağlı olarak oluşum gösterir. Uzun süre boynu aynı pozisyonda tutmak, televizyon ya da bilgisayar başında çok fazla vakit geçirmek, doğrudan soğuk klima ısısına maruz kalmak, egzersiz yapmamak gibi sebeplere bağlı olarak boyun fıtığı oluşabilir.
4. Yaş
Yaşa bağlı olarak hassaslaşan vücut, fıtığa daha elverişli hale gelir. Dolayısıyla hastalığa sebep olan en önemli faktörlerden birinin yaş olduğunu söylemek mümkündür. Yaşın ilerlemesiyle meydana gelen anatomik gevşemeler ve zayıflamalar fıtık şikayetlerine neden olabilir.
5. Hareketsizlik
Uzun süre hareketsiz kalmak, bel ve boyun fıtığı gibi hastalıklara sebep olabilir. Vücut yükünü yalnızca omurga taşımaz, omurga boyunca uzanan karın kasları, boyun, bel kasları da son derece önemli bölgelerdir. Hareketsiz bir yaşamın söz konusu olması halinde ise kaslar yeterince güçlü olmayacak ve kasların taşıması gereken ağırlık da omurgaya ekstra bir yük getirecektir. Dolayısıyla diskin üstüne binen yükler fıtıklaşmaya neden olacaktır.
6. Yaralanmalar ve kazalar
Geçirilen kazalara ve yaralanmalara bağlı olarak da omurgalara fazla güç binebilir. Dolayısıyla bu durumlar diskin yırtılmasına ve omurdaki hasara bağlı olarak bel fıtığına neden olabilir. Beli zorlayan düşme, çarpma, araç içinde kaza geçirme gibi bir durumlar doğal olarak fıtık oluşumuna neden olabilir.
7. Sigara
Bel fıtığına sebep olan bir diğer faktör ise sigara tüketimidir. Diskteki dejenerasyonların artmasına neden olan sigara, bu bölümlere daha az oksijen taşınmasına da neden olur. Bu sebeple yıpranma süreci daha hızlı bir şekilde ilerler ve disklerdeki problemin iyileşme süreci yavaşlar.
8. Uyuma pozisyonu
Çok fazla oturur vaziyette uyumak ya da ters pozisyonlarda uykuya dalmak da boyun ya da bel fıtığına neden olabilir. Bu süreçte boyun yastığı kullanımı boyun fıtığına karşı riski azaltabilir.
Fıtık belirtileri çoğunlukla yorgunluğa ya da başka bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan belirtiler ile benzerlik gösterir. Fakat yine de bu belirtilerin ihmal edilmemesi ve en kısa sürede bir uzmana danışılması gerekir. Fıtık için uygulanacak tedavide belirtilerin uzman tarafından incelenmesi, uzman olmayan kişilerin tedavi uygulamalarından kaçınılması gerekir.
1. Ağrı
Fıtığın en yaygın belirtisi ağrıdır. Aniden ortaya çıkan ağrıların öksürme, kahkaha atma gibi doğal eylemler sonrasında şiddeti artabilir. Ağrılar özellikle geceleri ortaya çıkar ve bel, bacak, ayak, boyun gibi bölümlerde hissedilir. Uzmanların önerilerine göre sert ve düz bir zeminde yatılması halinde bu ağrıları bir miktar hafifletmek mümkündür.
Halk arasında siyatik olarak da bilinen sinir kökündeki ağrılar, kayan disk nedeniyle siyatik sinirlerinin bir basınca maruz kalmasıyla ortaya çıkar. Söz konusu ağrılar fıtığın bölümüne göre yalnızca belde değil, çeşitli noktalarda da hissedilebilir. Bel fıtıklarından bahsetmek gerekirse her iki bacakta da ayrı siyatik siniri olduğundan kayan diskin basınç yaptığı sinir hangi bacaktaysa ağrılar o bacakta hissedilir.
2. Yutkunmada problem
Genelde midede oluşan fıtığa bağlı olarak ortaya çıkan bir belirtidir. Fıtık midenin üst tarafındaki yemek borusuna sarkarsa yutkunmada güçlük çekilebilir. Bu durum ayrıca nefes almada da bir zorluğa neden olur. Özellikle hastalığın ilerlemesi halinde meydana gelen bu belirti hastaya ciddi bir acı verebilir.
3. Mide bulantısı ve kusma
Fıtık oluşuma bağlı olarak ortaya çıkan bir diğer belirti ise mide bulantıları ile bunlara bağlı olarak ortaya çıkan kusma problemidir. Bu belirtiler, sık bir şekilde yaşanma ihtimali olduğu için hastanın günlük yaşam kalitesinde ciddi bir düşüşe sebep olabilir. Genelde tedavinin gecikmesi halinde gözlenir ve iç organların sıkışması sebebiyle ortaya çıkar.
4. Uyuşma
Daha çok bel ve boyun fıtığına ait bir belirtidir. Bel ya da boyun fıtığına sahip olan kişilerde fıtığın konumuna bağlı olarak kol ya da bacaklarda uyuşmalar meydana gelebilir. Bu uyuşmalar yüzünden kişinin hareket kabiliyeti kısıtlanabilir ve oturup kalkma gibi hareketlerde zorlanmalar söz konusu olabilir.
5. Güç ve refleks kaybı
Ağrı ve uyuşukluklara ek olarak fıtıkla ilgili sık rastlanan bir diğer semptom ise güç ve refleks kaybıdır. Fıtık hastası olan kişiler kol, bacak gibi bölgelerde eskisi kadar güçlü olamayabilirler. Ayrıca refleks kayıpları da oluşabilir. Refleks kayıplarına bağlı olarak ani hareket gerektiren eylemlerde kişi başarısız olmaya başlayabilir ve güç kaybı yüzünden bazı sakarlıklar, iş yapma becerisinde birtakım eksiklikler meydana gelebilir.
6. Hemen yorulma
Fıtığın ilerlemesi halinde ortaya çıkan bir belirtidir. Kişi kendisini eskisi kadar enerjik hissetmeyebilir. Bu tip bir durumda özellikle fiziksel aktivite gerektiren işlerde beklenmedik şekilde hızlı bir yorulma söz konusu olabilir. Erken yorulmaya bağlı olarak gün içerisinde yapılması gereken işlerde başarısızlık ortaya çıkabileceği gibi cinsel hayatta da bir performans sıkıntısı yaşanabilir.
7. Dengesizlik
Fıtık hastaları denge problemleri de yaşayabilirler. Denge problemine bağlı olarak yürürken afallama, ufak çaplı kazalar, sağa sola çarpmalar meydana gelebilir.
8. Ses tellerinde hasar
Mide fıtığına bağlı olarak yemek borusu ve çevresinde bazı hasarlar oluşabilir. Dolayısıyla bu durumdan soluk borusu ve ses nodülleri da etkilenmiş olur ve fıtık hastalarının ses tellerinde fıtığa bağlı olarak bir hasar oluşur.
Fıtık hastalarının başvurması gereken temel branşlar beyin cerrahisi ile fizik tedavi bölümleridir. Beyin cerrahisi bölümündeki uzmanlar tarafından detaylı muayene yapılır ve nasıl bir tedavi uygulanacağına yönelik karar verilir.
Omurilik kanalı içine doğru uzanmış haldeki kıkırdak dokusu, zaman içerisinde içindeki sıvıyı bir miktar da olsa yitirip büzüşerek küçülebilir. Bu sayede bazı hastalarda fıtığa sebep olan ve sinirleri rahatsız eden dokunun hacmi azalacağından fıtık küçülebilir ve bir iyiye gidiş söz konusu olabilir. Bu tip fıtıklara "spontan regresyon gösteren bel fıtığı" adı verilir.
1. İstirahat
Fıtık şikayetlerinde genel olarak uzmanlar hastalara ilk etapta istirahat önerirler. Bu süreçte kişi kendisini çok fazla yormamalı ve stresten uzak kalmalıdır. Evde fıtık tedavisinin başarılı bir şekilde ilerlemesi için vücudun dinç kalması, kafayı yoran ve üzüntü yaratan durumlardan kaçınılması gerekir.
2. Ağrı kesici ilaçlar
Fıtığın tedavisinde uygulanan bir diğer yöntem ise ağrı kesici ilaç kullanımıdır. Bu ilaçlar sayesinde fıtık yüzünden meydana gelen ağrıların şiddetini azaltmak mümkündür. İlaçların uzman önerisi dışında alınmaması ve uzman tarafından tavsiye edilen süre ve sıklıkta kullanılması gerekir.
3. Fizik tedavi süreci
Bu süreçte hastaların uzman kontrolünde uygulamaları gereken bazı egzersizler vardır. Bu fıtık egzersizleri hastane ortamında yaptırılabildiği gibi doktor tavsiyesi ile ev ortamında hasta kendi başına da uygulayabilir. Her hastada fıtığın etkileri farklı olacağından fıtık başlangıcı egzersizleri gibi hareketlerin en doğru sonucu vermesi için bir uzman tarafından önerilmesi daha doğru olacaktır. Aksi halde fıtık yüzünden ortaya çıkan şikayetler daha da şiddetlenebilir ve istenmeyen durumlar oluşabilir.
4. Fıtık ameliyatı
İstirahat, ağrı kesici ilaçlar ve egzersizlere rağmen hastalarda belirli bir iyileşme görülmediyse ve belirtiler hala devam ediyorsa cerrahi operasyona başvurulabilir. Ameliyatlarda diskin yuvadan çıkan bölümünün kesilmesi hedeflenir.
Fıtık ameliyatı sonrasında genelde vücudun yaklaşık altı hafta dinlendirilmesi, çok fazla yorulmaması önerilir. Dolayısıyla fıtık ameliyatı sonrası cinsel ilişki gibi aktiviteler için de aceleci davranmamakta, doktorun önerdiği istirahat süresi dolmadan vücudu zorlamamakta fayda olacaktır. Ayrıca kasık fıtığı gibi durumlarda fıtık ameliyatı sonrası ağrılar oluşabilir, bunun için eğer uzman tarafından önerilen bir ilaç varsa ağrı kesici olarak bu ilaçlar kullanılabilir.
Ameliyat sonrası cinsel ilişki için en azından birkaç hafta beklemek ve ilk ilişkiden önce sıcak bir duş alarak vücut kaslarını gevşetmek gerekir. Ayrıca ilişki esnasında zorlayıcı pozisyonlardan da kaçınılmalıdır.
Genelde bel, boyun, kasık gibi hassas ve titizlik gerektiren bölgelerde meydana gelen fıtıklara ilişkin ameliyatlarda ciddi bir çalışmaya ihtiyaç duyulur. Dolayısıyla fıtık ameliyatları yaklaşık bir buçuk, iki saat kadar sürmektedir.
Fıtık patlaması sonrasında ameliyat şart değildir. Genelde cerrahi müdahaleye başvurmadan önce uzmanlar hastalardaki ağrıyı dindirmek ve omurlardaki iyileşmeyi sağlamak amacıyla yumuşak yatak yerine sert yatakta yatılmasını önerirler. Bu her zaman tek başına yeterli bir tedavi yöntemi değildir. Dolayısıyla ağrılardan kurtulmak amacıyla uzman tarafından önerilen ilaç kullanımı gibi diğer tedavi uygulamalarının da sürdürülmesi gerekir. Bu süreçte hasta ağır eşyalar kaldırmaktan sakınmalı, fizik tedavi egzersizlerini düzenli bir şekilde sürdürmelidir. Fakat tüm bu uygulamalara rağmen hastadaki ağrılar azalmazsa ameliyat gerekli olabilir. Bel fıtığı patlaması sonrasında yapılan ameliyatlarda yüzde 90 oranında başarı sağlanır.
Ağrıyan bölgelere 5-10 dakikalık süreler boyunca soğuk kompres uygulanabilir. Sancı başladıktan 48 saat içerisinde kompres uygulanması daha doğru olur.
Bel bölgesindeki sancı birkaç gün içinde geçmiyorsa sıcak kompres denenebilir.
Hareket edilmeli, yürüyüş yapılmalıdır fakat yürüyüş esnasında fıtıklı bölge korunmalıdır.
Yatak istirahati tercih edilebilir ama yatakta çok uzun süre vakit geçirmekten kaçınmak gerekir.
Doktor tarafından önerilen bir egzersiz varsa bel ya da boyun ağrısı söz konusu olması halinde bu egzersiz uygulanabilir.
Fıtık korsesi kasık fıtığı hastalarının daha iyi hissetmelerini sağlar ancak tıbbi bakımın yerini tam olarak tutmayacağı için uzman tarafından uygulanan tedavinin ihmal edilmemesi gerekir.