Hepimiz zaman zaman yanlış kararlar veriyoruz, peki hiç buna neden olan zihinsel nedenlerin ne olduğunu düşündünüz mü? Aşağıda, karar verme anı geldiğinde aklınızı karıştıran 20 bilişsel yanılgı sıralanmakta.
Bu yanılgıların bazıları size tanıdık gelebilir. 'Plasebo etkisini' veya 'onaylama önyargısının' algımızı nasıl etkilediğini duymuş olabilirsiniz, ama 'dikkati çekme', 'geçerlilik bulma' gibi diğerlerini duymamış olabilirsiniz. Yanlış seçimlerinizin nedenlerinin farkına varmak her zaman kolay olmasa da, karar vermeyi etkileyen yanıltıcı algı sistemlerini bilmek, gelecekte de aynı hataları yapmanızı önler. Aşağıdaki bilgilerle, en azından kendi önyargılarımızı görmeyi engelleyen 'kör nokta yanılgısı'ndan kurtulma olasılığınız artacak. 1. Tespit önyargısı
Duyulan ilk bilgiye aşırı güvenmek. Örneğin maaş müzakeresinde ilk teklifi yapan kişi, diğer her kişinin aklında mantıklı olasılıklar aralığı oluşturmuş olur.
2.Geçerlilik bulmak
İnsanlar ellerindeki bilgiyi olduğundan fazla şekilde değerlendirirler. Örneğin bir kişi, sigaranın sağlığa zararlı olmadığını çünkü günde üç paket sigara içip 100 yaşına yaşayan birini tanıdıklarını söyleyebilir.
3. Sürü psikolojisi
Bir insanın bir şeye inanma olasılığının, o şeye inanan sayısıyla artması Bu grupça düşünme şeklidir ve bu yüzden de toplantılar genelde verimsizdir.
4. Kör nokta yanılgısı
Kendi bilişsel önyargılarınızı fark edememek başlı başına bilişsel bir önyargıdır. İnsanlar kendilerininkinden daha çok başkalarındaki bilişsel ve güdüsel önyargıları fark ederler.
5. Karar-destek önyargısı
Bir seçim yaptığınızda, seçim hatalı bile olsa onun hakkında olumlu hissetme eğiliminde olursunuz. Örneğin, köpeğiniz arada sırada insanları ısırıyor olsa bile onun sorunsuz bir köpek olduğunu düşünmeniz.
6. Kümelenme illüzyonu
Sıradan olaylarda belirli bir işleyiş görme eğilimi. Kumardaki pek çok yanılgının nedeni budur, örneğin rulette ardarda kırmızı renk geldi diye bir sonraki elde kırmızı gelmesinin veya gelmemesinin daha olası olduğuna inanmak gibi.
7. Doğrulama sapması
Sadece kendi önyargılarımızı doğrulayan bilgileri dinleme eğilimi. Örneğin bu yüzen çoğu kişi ile küresel ısınma hakkında akılcı bir konuşma gerçekleştirememek.
8. Tutuculuk
İnsanların eski bilgiye, yeni elde edilen bilgiden daha çok önem vermesi. İnsanlar dünyanın yuvarlak olduğu fikrini kabul etmekte zorlandılar, çünkü daha önceden dünyanın düz olduğu sanılıyordu.
9. Bilgi etkisi
Harekete etki etmeyen bilgiyi arama eğilimi. Daha çok bilgi her zaman daha iyi değildir. Daha az bilgiyle insanlar genelde daha doğru tahminler yaparlar.
10. Devekuşu etkisi
Kafayı devekuşu gibi kuma gömerek tehlikeli veya olumsuz bilgiyi göz ardı etmek. Yapılan araştırmalar, yatırımcıların piyasa kötü olduğu zaman varlıklarının değerini daha az kontrol ettiklerini gösteriyor.
11. Sonuç etkisi
Bir kararı, kararın verildiği zamana göre değil, ortaya çıkardığı sonuca göre yargılamak. Örneğin, en son kumara gittiğinizde kumarda dolu para kazandınız diye kumar oynamak iyi bir karardı anlamına gelmiyor.
12. Gereğinden fazla güven
Bazılarımız becerilerimize gereğinden fazla güveniyoruz ve bu da günlük hayatta daha çok risk almamıza neden oluyor. Uzmanlar bu etkiye daha fazla yatkın, çünkü kendilerinin haklı olduklarına daha çok inanma eğilimindeler.
13. Plasebo etkisi
Bir şeyin sizin üzerinizde belli bir etkisi olacağına inanmanız bile o etkinin gerçekleşmesine neden olabilir. Tıpta, işe yaramayan haplar verilen hastaların gerçek hapı alan hastalardakiyle aynı fizyolojik etkileri deneyimlediği gözlendi.
14. Yenilik
Bir yeniliğin destekçisi olan kimsenin, o yeniliğin yararlarını gözünde büyütürken ve kötü yanlarını gözünde küçültmesi.
15. Yakın zamandalık
Yeni elde edilen bilgiye eski bilgiden daha çok önem vermek. Örneğin, piyasanın hep şimdiki gibi olacağını düşünen yatırımcıların akılcı olmayan kararlar vermesi.
16. Göze çarpma
Bir kişinin veya kavramın en kolay fark edilebilir özelliklerine odaklanma eğilimi. Ölmek denince, aklınıza istatistiksel olarak daha çok olasılığı olan araba kazası yerine bir aslan tarafından yenmenin gelebilir.
17. Seçici algı
Beklentilerimizin dünyayı alglayışımızı etkilemesine izin vermek. Yapılan bir araştırmada, iki üniversitenin futbol takımları arasındaki müsabakada, daha çok faul yapan takımın, diğer takımın daha çok faul yaptığını sandığı ortaya çıktı.
18. Önyargı
Bir kişinin ve grubun, o kişi veya grup hakkında gerçek bilgiye sahip olmadan belirli bir özellikte olduğunu düşünmek.
19. Hayatı sürdürme etkisi
Sadece hayatı sürdürmeye dair örneklerde görülen ve durumu yanlış muhakeme etmemize yol açan bir etki. Örneğin, işini kurup başarısız olanları duymadığımız için kendi işini kurmanın kolay olduğunu düşünmek.
20. Sıfır risk yanılgısı
Sosyologlar, üretken olmasa bile kesinlikten hoşlandığımızı buldular. Riski tamamen elemek zarar görme ihtimalini yok saymaktır.