Her bir birey toplumu oluştururken çeşitli nitelikleri bulunan kimseleri temsil eder. Vatandaş ise yurtları ve yurt duyguları bakımından ortak paydada buluşan yurttaşları ifade eden bir terimdir. Etkin vatandaş da bir bireyin toplum içerisinde aktif olarak yer bulması için hangi nitelikleri karşılaması gerektiğini yansıtır. Devlete ve topluma karşı sorumluluk bilinciyle hareket eden her bir etkin vatandaşa yönetim tarafından temel olanaklar da sunulmalıdır. Dolayısıyla etkin vatandaşın ne olduğu üzerine açıklama yapılırken bu kavramla ele alınan olgunun yanı sıra bireylerin ve devletin görevleri hakkında da bilgi aktarılması gerekir.
Etkin vatandaş kavramı öğrencilerin temel eğitim döneminde karşılaştığı ifadelerden biridir. Bu bağlamda ilgili kavramın neyi ifade ettiği üzerine açıklama yapılmalıdır. Etkin vatandaşlığın ne olduğunun anlaşılır kılınması amacıyla ise ilk olarak birey ve vatandaş sözcüklerine değinilmelidir. Bu çerçevede Türk Dil Kurumu güncel sözlüğünde yer alan birey ve vatandaş sözcüklerinin anlamları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Yukarıdaki tanımlar göz önünde bulundurulduğu zaman bireyin sosyal bir canlı olduğu ve toplum içerisindeki varlığını sürdürmeye ihtiyaç duyduğu anlaşılır. Siyasi olarak devletin yönetiminde yer almasa da devlete ve topluma karşı olan sorumluluklarını bilen kişilere etkin vatandaş denir. Dolayısıyla etkin vatandaşlık, hem bireylerin devlete karşı olan sorumluluklarını bilmesi hem de yönetimin toplum üyelerine dair vatandaşlık haklarını karşılayan dayanışma ortamı oluşturmasıyla ilişkilidir.
Etkin vatandaş, siyasi açıdan devletin yönetiminde yer almayan ve buna rağmen toplum ile devlete karşı temel sorumluluklarının bilincinde olan kişidir. Bu bağlamda etkin vatandaş, her bir bireyin toplumsal olgulara hakim olarak buna göre dayanışma ve faaliyet ortamına katılmasını ifade eder. Dolayısıyla etkin vatandaş kavramıyla toplum içerisinde iş birliğine önem veren ve devlet olaylarına karşı duyarlı olan kişiler tanımlanır.
Etkin vatandaş kavramı temelde yaşadığı topluma ve yurttaşı olduğu memleketin yönetimine karşı temel sorumluluklarını bilen kişileri temsil eder. Bu bağlamda etkin vatandaşı birey kavramından ayıran ana unsurlar sorumlulukları yerine getirme ve farkındalık sahibi olma yetisidir.
İlgili koşulların karşılanması için de bireylerin topluma ve devlete karşı olan yükümlülüklerini üstlenip yerine getirmesi gerekir. Sunulan temel açıklamalar çerçevesinde etkin vatandaş olarak nitelendirilen bireylerin hangi görev ve sorumlulukları üstlendiği ise şu şekilde örneklendirilebilir:
Toplum içerisindeki her bir bireyin etkin vatandaş olabilmesi için yönetimde yer alan yetkililerin de çeşitli imkanlar oluşturması gerekir. Bunlar arasında vatandaşların temel hakları ile ihtiyaçlarını karşılayan olanaklar yer alır. Ayrıca bireylerin etkin vatandaş olması için çeşitli sosyal etkinliklere katılım sağlaması önemlidir. Bu doğrultuda devlet tarafından her bir vatandaşın erişim sağlayabileceği imkanlar hazırlanmalıdır.
Devletin bireylere sunduğu olanaklar çeşitli organlar aracılığıyla aktarılır. Cumhurbaşkanlığı, TBMM, ilgili bakanlıklar, okullar, hastaneler ve mahkemeler bunlara örnektir. Ayrıca muhtarlıklar, aile sağlık merkezleri, emniyet birimleri ve belediyeler de etkin vatandaşların temel ihtiyaçlarını karşılayan kurumlardandır. Sivil toplum kuruluşları ve gönüllü faaliyetlerin yürütüldüğü dernekler ise etkin vatandaşların sorumluluk bilincini artırmaya yarayan önemli organlar arasındadır.