Konstantinopolis isminin yerine İstanbul’un kabul edilmesi süreci aslında zannedildiği gibi fetih tarihi olan 1453’te değil. Konstantinopolis’in çeşitli kullanım şekilleri Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarına katıldıktan sonra da devam etti. Almanya’daki Bamberg Üniversitesi, Türk Araştırmaları Kürsüsü’nden Christoph Herzog: “Osmanlıların binlerce resmî belgesinde diğer isimlerinin yanısıra İstanbul’a Konstantiniyye dedikleri bir hakikattir.” diyerek durumunu tarihsel kanıtlarla ispat etti.
Şehir, Konstantinopolis olarak anılmadan önce de zaten birçok isme sahipti. İlk olarak M.Ö. 657 yılında Yunanlar’ın hakimiyetindeyken Byzantion ismiyle anıldı. Bu isim zaman Latinleşerek Byzantium olarak kullanılmaya başlandı. Aynı zamanda Nea Roma ve imparator Septimius Severus tarafından oğlu Caracalla’nın şerefine Augusta Antonina olarak da adlandırılmıştı. Bunlara ek olarak kısa formuyla “şehir” ya da “şehirlerin kraliçesi” anlamına gelen isimler de kullanılıyordu.
Hristiyanlığı yayan ilk imparator olmasıyla bilinen Roma İmparatoru Constantinus, 330 yılında kendi adından ilham alarak şehre Constantinopolis adını aldı. Osmanlı İmpratorluğu’nun 15. yüzyılda şehri fethetmesine kadar bu isimle hayatına devam etti. . Ancak fetih, Konstantinopolis’in ağırlık merkezini Avrupa’dan uzaklaştırarak Doğu’ya aktardıkça, bu durum kentin jeopolitiğinde bir değişime neden oldu.
İmparatorluğun periferisindeki yerlerde yaşayan insanlar, Osmanlı emperyal azametinin bu yeni tahtını halk dilinde tanımlamak için Türkçe’de “şehre” anlamına gelen “İstanpolin” (Yunanca “Şehre” demek olan “eis ten polin – Εις την πόλιν” ifadesinden uyarlanmıştır) kelimesini kullanmaya başladılar. İstanpolin kelimesi giderek daha çok kullanılsa da kentin resmi adı Konstantinopolis olarak kaldı. Yüzyıllar geçtikçe, yerel dil yavaş yavaş değişti ve böylece İstanpolin sonunda İstanbul oldu.
Konstantinopolis’in tam olarak ne zaman İstanbul olduğunu söylemek zor çünkü ismin resmi olarak kullanıldığı dönemde insanlar zaten İstanbul’u ve bu ismin çeşitli versiyonlarını yüzyıllardır kullanıyorlardı. Günlük konuşmada geçişin ne zaman gerçekleştiğine dair bir tarih vermek mümkün değil, çünkü dil çok yavaş gelişen bir olgu. Herzog, İstanbul’un tarihsel önemi olan birçok isminin izlerinin bugün kentin kültürel yapısında canlı kaldığını aktardı. Son olarak Herzog, “Yüzyıllardır üç kıtaya yayılan bir imparatorluğun başkenti olarak, İstanbul’da yaşayan birçok insan grubu vardı.” dedi.