CEREBRAL PALSY-CP hastalığı hakkında bilgiler

Medicalpark Özel Elazığ Hastanesi fizik tedavi doktoru Uzm.Dr. Nefsun Pıhtılı Taş cerebral palsy-cp ile ilgili merak edilenleri anlattı

CEREBRAL PALSY (SEREBRAL PALSİ - CP) NEDİR?

CP; Beynin bir bölgesindeki hücrelerde meydana gelen bir hasardır. Bu hasar çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Bu nedenler anne karnında bebeğin gelişiminde ortaya çıkan bazı problemler veya doğum sırasında meydana gelen güçlükler yüzünden beyne giden oksijen miktarının azlığı sebebi ile ya da erken doğan bebeklerin, küvözde yaşam desteği alan bebeklerin karşılaştığı sorunlar veya çok yüksek ateş nedeni ile havale, nöbet geçiren çocuklar olabilir. Zarar gören bölgede yer alan hücrelerin idare ettiği kas ve sinirlerde bazı bozukluklar ortaya çıkar.

Örneğin, her iki bacakta sorun vardır veya kolları da problemlidir ya da bunlara ilaveten çocuk başını dahi tutamayabilir. Bunların dışında görme problemi, duyma da sorunlar ya da zeka ile ilgili yetersizlikler yaşanabilir.

“Spastik” çocuk gerizekalı çocuk demek değildir.

Serebral Palsi li çocuklar da zaman zaman kullanılan “spastik çocuk” tanımlaması halk arasında “zeka geriliği olan çocuk” algılamasına neden olmaktadır. Bu yanlıştır. CP’li çocuklarda %35 oranında zeka problemleri yaşanmaktadır. Ancak bu çocukların çok azında zeka geriliği vardır. Çoğu, duyma ya da konuşma problemleri olan, tedavi edilmeyen, sosyal hayata katılmadıkları için ve eğitim almadıklarından yeterli zeka gelişimi sağlanamayan çocuklardır.

CP’li çocukların çoğunluğu bu tür rahatsızlığı olmayan çocuklar kadar zekidir.

Hastalığın temel özellikleri nelerdir?

CP nin iki temel özelliği vardır:

1.Beynin bir bölgesinde meydana gelmiş olan hasar kalıcıdır, ancak ilerlemez.

2.Hasarlı bölgenin idare ettiği kol, bacak ya da diğer yerlerde ortaya çıkan sorunlar çocuğun büyümesi ile birlikte değişiklikler ve ilerlemeler gösterir.

CP’ NİN NEDENLERİ NELER OLABİLİR?

Doğum öncesi (Pre-natal) nedenler:

1-) Genetik durumlar

2-) Hamilelik döneminde geçirilen enfeksiyonlar

3-) Rubella, herpes.

4-) Fetal anoksi (Bebeğin anne karnında oksijensiz kalması; beyin kanamasına neden olur.)

5-) Plesentanın gelişim bozukluğu ya da erken ayrılması

6-) Rh uyuşmazlığı (eritroblasis fetalis, hemolitik anemi, hiperbilurunemi)

7-) Metabolik hastalıklar (diabetes mellitus, hamilelik toksemisi)

8-) Gelişimsel bozukluklar (vasküler ya da iskelet yapıda)

9-) Beslenme bozuklukları

10-) Sigara, alkol ya da madde bağımlılığı

12-) Annenin enzim veya L-Dopa tedavisi görmesi

13-) Akraba evlilikleri

14-) Annenin aldığı ilaçlar (Zorunlu hallerde, doktor kontrolü dışındakiler)

15-) Hamilelik döneminde geçirilen tıbbi müdahaleler (Diş çekilmesi, operasyon, röntgen vb...)

Doğum sırasında (Peri-natal) oluşan nedenler:

1-) Zor doğum (Anoksi), plesentanın erken ayrılması, plesenta previa, uzayan doğum.

2-) İlaç sedasyonuna bağlı asfiksi nedeniyle beyin kan damarlarında kompresyon ve yırtılma

3-) Prematüre (erken doğum), postmatüre (geç doğum)

4-) Kordon komplikasyonları

5-) Geliş anomalileri (makat doğum, ayaktan geliş)

6-) Forseps ya da vakumla doğum

Doğum sonrası (post-natal) nedenler:

1-) Düşük doğum kilosu

2-) Vasküler hadiseler ve intrakranial hemoraj

3-) Kafa travması

4-) Ensefelopati

5-) Toksik durumlar

6-) Kardiak arreste bağlı anoksi

7-) Nöbetler (Konvülzyon, epilepsi)

8-) Tümör

9-) Viral ve bakteriyal beyin enfeksiyonları

10-) Sarılık (Hiperblirunemi)

11-) Menenjit

CP tedavi edilebilir mi?

Evet. CP sonucunda ortaya çıkan bozuklukların bir çoğu tedavi edilebilir. Ancak hastalığın ortaya çıktığı yer olan beyine müdahale ederek rahatsızlığı yok etmek olanağı yoktur. Sonuçları düzeltilebilir.

CP rehabilitasyonunda amaç;

Anormal postür (duruş) problemlerinin düzeltilmesi,

Spastisiteye bağlı gelişmiş hareket bozukluklarının düzeltilmesi

Oluşabilecek eklem deformasyonlarının (şekil bozukluklarının) önlenmesi,

Mobilizasyonun arttırılması (hareket yeteneğinin ya da kapasitesinin arttırılması),

Mevcut becerilerin geliştirilmesi,

Yeni becerilerin kazandırılması,

El, el bileği ve dirseklerin fonksiyonel olarak kullanımını sağlamak,

Yürüme eğitimi vermek,

Anlaşılabilir konuşmayı öğretmektir.

Terapi programında; çocuk için saptanmış olan amaçlar doğrultusunda, uygulanacak egzersiz, ortez ve diğer aktiviteler saptanır. Terapist, çocuğu günlük yaşam aktivitelerinde olabildiğince en bağımsız hale getirebilmeyi amaçlayarak bu aktivitelere yönelik olarak tedavi programını planlar.

Terapi yöntemleri, çocuğun kapasitenin sınırları içinde vücut fonksiyonlarını arttırmayı hedeflemelidir. Bu amaca ulaşılması için beklenen süre saptanır. Örnek: 4 hafta. Uygulanacak yöntemler saptanır. Örneğin; ayakta durma sehpası kullanımı ve gövde dengesini arttırıcı egzersizler yapılması gibi. Belirlenmiş süre içerisinde uygulamalar yapılır ve daha sonra sonuç değerlendirilir. Fizyoterapi uygulamaları başarılı değilse ya da yeterli gelmemişse ek girişimler planlanır.

CP rehabilitasyonunu üç döneme ayırabiliriz;

Bunlardan ilki infant dönemi (bebeklik dönemi):

En iyi postür (duruş) sağlanmaya çalışılır, daha sonra yeme – içme fonksiyonları takip edilir.

İkincisi okul öncesi dönem:

Çocuğa, günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığını kazandırmaya yönelik uygumlalar ön plana çıkar. Öncelikle yeme – içme, giyinip soyunma, tuvaletini yapma becerileri üzerinde durulur.

Üçüncüsü okul çağı ve adolesan (çocukluktan yetişkinliğe geçiş) dönemi:

İletişim ve sosyal becerilerin kazandırılması ön plandadır. Okul öncesi ve okul çağında ortaya çıkabilecek skolyoz(omurgada ortaya çıkmış eğrilikler) , kontraktür (kaslardaki spastisite nedeniyle zamanla eklemlerde oluşmuş ve el terapileriyle giderilemeyecek sertiğe gelmiş gerginlik ve şekil bozukluklarıdır) ve el gibi seconder (ikincil) ortopedik problemler, limitasyonu (kısıtlılığı) artırabilir ve cerrahi girişim gerekebilir. Ortezleme ve yardımcı ekipman, çevre düzenlemesi gerekebilir.

CP tedavisindeki temel özellikler nelerdir?

1.Süreklilik : Yaşam boyu devam edecek fizyoterapi ve rehabilitasyon özellikle çocukluk çağı boyunca her gün 1-2 saat zaman ayrılması gereken olmazsa olmaz bir işlemdir.

2.Ailenin katkısı : Özellikle çocukluk çağı boyunca ailenin rolü 1.derecededir. Ailenin maddi, manevi katkısı ve tedaviye uyum göstermesi olmazsa olmaz ilk koşuldur.

3.Tedavi multidisiplinerdir: Yani CP li bir hastanın çok sayıda tıp disiplini tarafından izlenmesi ve tedavisi gerekir. Çocuk Hastalıkları Uzmanı, Gelişim Nörolojisi Uzmanı, Çocuk Ortopedisi konusunda deneyimli bir uzman, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı, gerekirse Göz, KBB ve Çocuk Nöroşirürjisi uzmanları da bu ekipte yer alır. Ayrıca Fizyoterapist tedavi boyunca her aşamada iletişim kuracağınız kişidir. Pedagog, Sosyal Gelişim, …….. ekibin diğer üyeleridir.

CP tedavisinde karar verme süreci nasıl olmalıdır?

CP’li hastanın tedavisine karar vermek bir uzmanlık işi olarak görülmekle birlikte daha önemlisi ailenin bu konuda vereceği karardır. Çocukluk çağı boyunca 10-15 yıl sürecek bu tedavi üst düzeyde problemli çocuklar için yaşam boyu bir süreçtir ve tümüyle ailenin sorumluluğu altındadır. Bu nedenle aile her konuda tam bilgi sahibi olmalı ve bu süreci gerçekleştirme konusunda karar vermelidir. Aksi takdirde uzmanların çizeceği hiçbir plan, tedavi için yeterli olamaz.

CP de Hastanın Eğitim Alması Neden Önemlidir?

Hasta eğitiminin en önemli parçası, CP’li hastanın toplumsal yaşama katılımdır. Bunun için okul öncesi dönemde yaşıtları ile oyun oynama şansı verilmeli, okul çağında becerileri yeterli olanlar normal okullara götürülmeli, yetersiz olanlar ise özel eğitim kurumlarında eğitilmelidir.

Hastanın tedaviye katılımının sağlanması ne şekilde gerçekleşir?

Hastanın tedaviye direnç göstermemesi için,özellikle germe egzersizlerinin oyun ortamında yapılması ve eğlenceli bir hale getirilmesi gereklidir. Çocuğun kendi yapması gereken hareketler için mutlaka bir fizyoterapistin yardımı ile hastaya hareketler öğretilmelidir. Hasta moral yönden desteklenmeli, yürüme konusunda sürekli teşvik edilmelidir.

Ev yaşamında CP’li çocuğa göre değişiklik gerekir mi?

Hastanın bağımsız hareket edebilme yeteneğine göre evde çeşitli düzenlemeler yapılmalıdır. Örneğin yürüme sırasında ayağı takılıyorsa, sürtüyorsa, halılar kaldırılmalı ya da yer döşemesi yekpare hale getirilmeli tutunarak yürüyorsa duvar kenarları tutunabileceği şekilde dekore edilmeli, eşyalar buna uygun dizilmelidir.

Yardımcı araçların kullanılması neden önemlidir?

Evde, ihtiyaç varsa ayakta durma sehpası temini, paralel bar yaptırılması, walker gibi yürüteçlerin alınması, tuvalet ve banyoda tutunacak yerler yaptırılması, lavabolarda uygun tipte armatör kullanımından özel dizayn çatal, kaşıklara kadar her türlü yardımcı araçların hastanın yaşamında yer alması sağlanmalıdır.

Ortez ve Breyslerin kullanımında önemli noktalar nelerdir?

Başta AFO ve KAFO olarak tanımladığımız genel adı ile ortez ve breys adı verilen vücuda takılan yardımcı cihazlar tedavide son derece önemlidir. Hekimlerin yazacağı reçeteye göre çoğu zaman özel olarak imal edilen bu cihazlar mutlaka reçeteyi yazan hekimin onayından sonra kullanılmaya başlanmalıdır. Özellikle gece kullanımı gerektirenler hiçbir zaman unutulmadan takılmalıdır. Belirli aralıklarla yapılacak uzman takibi sırasında cihazların değişmesi gerekebilir.

CP de Fizyoterapi, Rehabilitasyon’a düşen görev nedir?

Tedavinin hiçbir zaman bitmeyecek kısmı fizyoterapi ve rehabilitasyondur. CP hastalarında fizyoterapi büyük ölçüde egzersiz programından ibaret olup, uygulanacak egzersizler esas olarak iki tiptir. Birincisi pasif egzersizler olarak tanımlanan germe egzersizleridir. Bunlar hastanın kol ve bacaklarına uygulanan zorlamalı hareketlerdir. Özellikle kas ve eklemlerdeki gerginlikleri gidermek için yapılır. Yine çocukların boyu uzadığından kaslardaki gerginlikler kemiklerin uzamasına uyum sağlayamadığından cerrahi tedavi ile düzeltilen durumların korunması, tekrar bozulmaması için de pasif egzersizler gereklidir.

İkinci grup egzersizler ise aktif egzersizlerdir. Bu egzersizler hastanın kendi gücü ile yaptığı hareketlerdir. Birfizyoterapist tarafından hasta ve yakınına bu hareketler mutlaka öğretilmelidir. Küçük yaştaki çocuklarda bu eğitimler güçtür. Ancak tedavide aktif egzersizler en az pasif germe kadar değerlidir, hatta daha önemlidir.

Ev programları

Egzersizlerin her gün bir fizyoterapist eşliğinde yapılması fiilen imkansızdır. Bu nedenle fizyoterapist kontrolünde yoğun bir eğitim dönemini takiben bu egzersizlerin evde düzenli olarak sürdürülmesi gerekir. Hastanın durumuna göre günde en az 1-2 saat çalışılmalıdır.Eğer varsa takılan ortez ve kullanılan cihazlarla birlikte tedavi sürdürülmelidir.

Ortopedik cerrahi Eğer cerrahi bir işlem gerekiyorsa bilinmelidir ki; Cerrahi uygulama yapıldığında tedavi bitmeyecek, yeniden başlayacaktır. Cerrahi girişimler diğer tedavilerin yetersiz kaldığı, tıkandığı durumlarda gereklidir. Cerrahi olarak düzeltilen hastada sağlanan bu düzelmenin korunması ve tekrar nüks etmesinin engellenmesi için yoğun fizyoterapi, rehabilitasyon, cihazların ve diğer tedavilerin aynı şekilde sürdürülmesi gereklidir.

Cerrahi zamanlama

Cerrahi girişim için en iyi zaman 4-7 yaşlar arasıdır. 4 yaşından önce kalça çıkığı riski gelişmesi gibi özel durumlar dışında cerrahi işlemlerden kaçınılır. 7 yaşın üzerinde gerekiyorsa her zaman ameliyat yapılabilir.

Yumuşak doku ameliyatları

Kas ve tendonlara yönelik olarak yapılan ameliyatlar, mümkün olduğunca hepsi tek seansta yapılır. Bazen aynı anda kalça, diz ve ayak bileklerinde 8-10 yerden birden ameliyatlar bir defada yapılıp en kısa zamanda egzersiz tedavisine geçilir. Böylece tedavinin hasta üzerindeki psikolojik etkileri hafifletilir, egzersiz tedavisi daha etkili yapılır. Ailenin maddi, manevi yükleri en alt düzeye indirilmiş olur.

Kemik ameliyatları

Çocuğun yaşına ve problemlerin düzeyine bağlı olarak zaman zaman kemik ameliyatları da yapılabilir. Bunlar yumuşak doku ameliyatları ile birlikte yapılabileceği gibi bazen ayrıca yapılır.

Ameliyat sonrası

Ameliyatta birkaç hafta süren geçici alçı tespitler yapılabilir. Alçılar çıkartıldığında AFO, KAFO gibi cihazlar kullanılmaya başlanır ve derhal egzersiz programlarına geçilir. Ameliyat sonrası izleme çocuklarda büyüme çağının sonuna kadar, kızlarda 15-16, erkeklerde 17-18 yaşına kadar sürer. Bu izlemeler ilgili tüm hekimlerce eş zamanlı olarak sürdürülmelidir.

CP hastaları tek ameliyat ile tedavi edilmiş olur mu? Tekrar Ameliyat ne gibi durumlarda gerekir?

Tüm problemlere yönelik işlemler tek seansta yapılmasına rağmen çeşitli nedenlerle tekrar ameliyatlar gerekebilir. Bu nedenler şunlardır :

1.Düzeltme yeterli olsa bile ameliyatı takip eden egzersiz programı yetersiz olabilir, tedavinin aksaması, problemlerin tekrar nüks etmesine neden olur.

2.Çocuklarda büyüme ve gelişmeye bağlı olarak zamanla ortaya çıkan farklı problemler olabilir.

3.Bazı girişimler daha sonra düzeltilmek için ikinci bir seansa bırakılabilir.

CP Tedavisi ne zaman biter?

CP de tedavi bitmez, yaşam boyu rehabilitasyon sürecektir. Özellikle çocuklukta büyüme dönemi çok kritiktir. Çok iyi izlenmelidir. Erişkin çağda kişinin bağımsızlığı belli ölçülerde sağlandı ise çevresine daha az yük teşkil eder.

Arzu Akın