Hak ve özgürlüklerin standartları İnsan Hakları Eylem Planı ile güçlendirilecek (1)

İnsan Hakları Eylem Planı kapsamında, Avrupa Birliği'ne üyelik süreci karşılıklı hak ve yükümlülükler çerçevesinde, ortaklık hukukunun yenilenme ihtiyaçları da gözetilerek kararlılıkla sürdürülecek, özellikle Vize Serbestisi Diyaloğunda karşılanması beklenen hususlara yönelik çalışmalara hız verilecek.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanan ve 9 amaç altında sıralanan 50 hedef ve 393 faaliyetten oluşan İnsan Hakları Eylem Planı, Adalet Bakanlığının internet sitesinde Türkçe ve İngilizce olarak yayımlandı.

Eylem Planı'nın giriş bölümünde, belgenin çıkış noktasının insanın maddi ve manevi varlığı ile onur ve saygınlığını devletin bütün kurum ve kuruluşlarıyla tüm işlem ve eylemlerinde koruma yükümlülüğü olduğu vurgulandı. Herkesin hukuk karşısında eşit, onurlu ve saygın bireyler olarak haklarının korunmasının demokratik devletin temel göstergesi olduğu belirtilen giriş bölümünde, Eylem Planı'nın yargı reformunun arkasındaki reform ve ilerleme iradesine dayandığı, kapsamının ise bütün adli ve idari faaliyetleri içine aldığı bildirildi.

Belgenin, uygulamadaki sorunların çözümüne yönelik üst düzey bir farkındalık ve güçlü bir koruma sisteminin oluşturulmasını öngördüğü ifade edilen giriş bölümünde şunlara yer verildi:

"Ayrıca, detaylı bir mevzuat taramasıyla hak ve özgürlükler alanını genişletici değişikliklerin yanında, kamu hizmetlerinin erişilebilir, hesap verilebilir, eşit, şeffaf ve adil bir şekilde sunulması da hedeflenmektedir. Böylece, insan hak ve özgürlüklerine ilişkin standartlar yükseltilecek, bunun doğal sonucu olarak demokrasinin vatandaş memnuniyeti odaklı güçlenme süreci yeni bir ivme kazanacaktır.

Bu özellikleri çerçevesinde belgenin arka planına bakıldığında insan hakları hukukunun evrensel standartları öne çıkmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS), Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) içtihatları ve Avrupa Birliği müktesebatı da söz konusu insan hakları hukukuna ilişkin standartları sürekli yükselten bölgesel düzeyde uluslararası enstrümanlardır."

Eylem Planı'nda toplumun ihtiyaçları ve vatandaş memnuniyeti odaklı değişiklikler öngörüldüğü belirtilen giriş bölümünde, "Eylem Planı aynı zamanda uygulayıcılara yönelik yol haritasıdır, rehberdir. Kuşkusuz, hak ve özgürlükler alanında mevzuat değişiklikleri ne kadar güçlü olursa olsun, reformların başarısında belirleyici unsur iyi ve doğru uygulamadır. Dolayısıyla İnsan Hakları Eylem Planı’nda ortaya konulan ilke ve yaklaşımların uygulamacılar tarafından benimsenmesi hayati öneme haizdir. Bu gerçekten hareketle belgede uygulamanın geliştirilmesine yönelik eğitim ve farkındalık faaliyetlerine geniş biçimde yer verilmiştir." ifadeleri kullanıldı.

- "Daha güçlü bir insan hakları koruma sistemi"

Eylem Planı'nın "Daha Güçlü Bir İnsan Hakları Koruma Sistemi" başlıklı ilk amacında çeşitli hedeflere ve faaliyetlere yer verildi.

Buna göre, "İnsan Haklarına Dayalı Hukuk Devleti Anlayışının Güçlendirilmesi" hedefi çerçevesinde, hukukun üstünlüğü ile hak ve özgürlüklerin güçlendirilmesi için mevzuat ve uygulama düzenli olarak gözden geçirilecek ve gerekli tedbirler alınacak.

Avrupa Birliği'ne üyelik süreci karşılıklı hak ve yükümlülükler çerçevesinde, ortaklık hukukunun yenilenme ihtiyaçları da gözetilerek kararlılıkla sürdürülecek, özellikle Vize Serbestisi Diyaloğunda karşılanması beklenen hususlara yönelik çalışmalara hız verilecek.

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonundan kurumlara gönderilen talep, değerlendirme ve tespitlerin hızlı ve etkin biçimde karşılanması sağlanacak.

Bireysel başvuru sisteminin 9 yıllık uygulaması değerlendirilecek ve etkinliği artırılacak.

Demokratik katılımı güçlendirmek için siyasi partiler ve seçim mevzuatında gerekli değişiklikler yapılacak.

"İnsan Hakları Kurumlarının Etkinliğinin Artırılması" hedefine yönelik olarak, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumunun yapısı, BM Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Statüsüne İlişkin İlkeler ile uyumlu hale getirilecek ve İnsan Hakları Kurumları Küresel Ağı akreditasyonu alması sağlanacak.

Kamu Denetçiliği Kurumu ile Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu kararları kişisel verilerin korunması suretiyle kamuoyunun erişimine açılacak. Kişisel Verileri Koruma Kurumu ile Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulunun etkinliği artırılacak.

Kolluk görevlilerinin eylemlerine ilişkin şikayet sisteminin etkili, hızlı ve şeffaf bir şekilde işlemesi amacıyla Kolluk Gözetim Komisyonunun etkinliği artırılacak.

Uzun yargılamadan kaynaklı zararların Anayasa Mahkemesine başvuruya gerek kalmaksızın İnsan Hakları Tazminat Komisyonu tarafından kısa sürede giderilmesi sağlanacak.

İl ve ilçe insan hakları kurullarının yapısı güçlendirilerek etkinlikleri artırılacak. İnsan hakları kurumlarının ulusal ve uluslararası gelişmeleri yakından takip etmeleri ve kendi aralarında bilgi ve belge paylaşımını artırmak amacıyla yılda en az 2 defa bir araya gelmeleri sağlanacak, ayrıca bu kurumların yüksek mahkemelerle iş birliği imkanları güçlendirilecek.

Ceza infaz kurumlarının denetimleri ile takibinin uluslararası standartlarda daha etkili bir şekilde yapılabilmesi amacıyla barolar, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerden de temsilcilerin katılımıyla bağımsız bir "Ceza İnfaz Kurumları İnsan Hakları İzleme Komisyonu" kurulacak.

Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurullarının etkinliğini artırmak amacıyla, kadın temsili de dikkate alınarak yapısı gözden geçirilecek, bu kurullara adliye, nakil aracı ve hastane gibi kurum dışındaki tutulma yerleri ve koşullarını da inceme yetkisi verilecek.

Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurullarının hazırladığı dönemsel raporlar, Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu ve ilgili infaz hakimliğine de gönderilecek.

Denetimli serbestlik hizmetlerinin kurumlar arası iş birliğiyle insan hakları temelinde geliştirilmesi ve yürütülmesi ile yükümlülerin topluma entegrasyonlarının daha etkin bir şekilde sağlanmasına yönelik politikalar oluşturulması amacıyla "Denetimli Serbestlik Hizmetleri Danışma Kurulu" yeniden yapılandırılacak.

"Mağdur Haklarının Korunması" hedefi çerçevesinde çocuklar, kadınlar, engelliler ve yaşlılar başta olmak üzere suç mağdurlarına yönelik psikososyal destek ve bilgilendirme gibi hizmetlerin etkinliği artırılacak. Çocukların ve suç mağdurlarının adli süreçte ikincil örselenmelerinin önlenmesi amacıyla oluşturulan adli görüşme odaları ve çocuk izlem merkezleri ülke genelinde yaygınlaştırılacak ve bu yerlerin etkinliğinin artırılmasına yönelik mevzuat düzenlemesi yapılacak.

Adliyelerde suç mağdurlarının kendilerini yalnız hissetmemelerine yönelik tedbirler artırılacak. Bu kapsamda çocuklar, kadınlar, engelliler ve yaşlılar başta olmak üzere bu kişilere adli süreçlerde yardımcı olmak amacıyla kurulan Adli Destek ve Mağdur Hizmetleri Müdürlükleri yaygınlaştırılacak. Suç mağdurlarına yönelik destek hizmetlerinin etkin bir şekilde sunulması için ilgili kurumlar arasında iş birliği ve koordinasyon güçlendirilecek. Adli süreçlerden psikolojik olarak daha çok etkileneceği değerlendirilen kırılgan kesimlerin iş ve işlemlerinde yardımcı olmak ve bu kişilere psikososyal destek sağlamak üzere adliyelerde rehberlik hizmeti vermek amacıyla uzmanlar görevlendirilecek.

- Spor tahkim kurullarının yapısı yeniden düzenlenecek

İnsan Hakları Eylem Planı'nın "Yargı Bağımsızlığı ve Adil Yargılanma Hakkının Güçlendirilmesi" başlıklı ikinci amacında da önemli düzenlemeler yer aldı.

Buna göre, "Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Güçlendirilmesi" hedefi çerçevesinde, yargılama süreçlerinde sık hakim değişikliğini önlemek amacıyla hakimlerin tayinlerine esas bölge sistemi yeniden düzenlenecek. Bölge adliye ve bölge idare mahkemelerinde görev yapan hakim ve savcıların talepleri veya haklarında bir disiplin soruşturması olmaması halinde belirli bir süre ilk derece mahkemelerine atanmayacaklarına ilişkin teminat getirilecek.

Adalet bakanının, hakimleri başka bir yargı çevresinde geçici olarak yetkilendirebilmesine ilişkin hüküm kaldırılacak. Hakim ve savcılar için coğrafi teminat sağlanacak, hakimlik teminatı güçlendirilecek. Hakim ve savcılara yönelik disiplin suç ve cezaları objektiflik, öngörülebilirlik ve orantılılık ilkeleri dikkate alınarak gözden geçirilecek. Hakim ve savcıların disiplin soruşturmalarında vekilin hukuki yardımından faydalanmaları açıkça düzenlenecek, savunma ve zamanaşımı süreleri konusundaki usuli güvenceler artırılacak.

Hakim ve savcıların terfi sistemleri; hedef süreye uyum, kararların yeterli gerekçeyle yazılıp yazılmadığı, isabet oranı ve insan haklarına duyarlılık gibi objektif performans kriterleri çerçevesinde yeniden yapılandırılacak. Hakim ve savcıların görevlerini daha iyi bir şekilde icra edebilmeleri ve yargının tarafsızlığının tahkim edilebilmesi için objektif kriterler çerçevesinde teftiş sisteminin etkinliği artırılacak.

Türkiye Adalet Akademisi, çoğulculuk, katılımcılık ve şeffaflık ilkeleri doğrultusunda yeniden yapılandırılacak ve bağımsızlığı güçlendirilecek. Spor tahkim kurullarının yapısı ve işleyişi AİHM kararları da dikkate alınarak yeniden düzenlenecek.

"Gerekçeli Karar Hakkının Güçlendirilmesi" hedefi doğrultusunda, mahkeme ve savcılık kararlarının, Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarında belirlenen standartları da karşılayacak şekilde yeterli, ikna edici ve anlaşılabilir olmasına ilişkin meslek öncesi ve meslek içi eğitim faaliyetleri düzenlenecek. Hakim ve savcıların meslek içi eğitim programları performans esaslı ihtiyaç analizi yapılarak planlanacak.

Yargılamanın sürüncemede bırakılması ve gerekçesizlik nedenlerine dayalı istinaf ve temyiz süreçlerindeki tespitlerin terfi ve disiplin incelemelerinde dikkate alınmak üzere Hakimler ve Savcılar Kuruluna bildirilmesi sağlanacak. İstinaf ceza dairelerine, kararların açıkça gerekçesiz olması ve savunma hakkının kısıtlanması halleri bakımından da bozma yetkisi tanınacak.

"Masumiyet Karinesinin Uygulanmasına İlişkin Standartların Güçlendirilmesi" hedefi çerçevesinde, suç ve cezaların şahsiliği ile masumiyet karinesinin esas olmasına ilişkin temel ilkeler adli ve idari iş ve işlemlerde etkin bir şekilde uygulanacak. Lekelenmeme hakkının kapsamı genişletilecek ve düzenleme etkili bir şekilde uygulanacak. Soruşturma ve yargılamalar hakkında masumiyet karinesine dikkat edilmek suretiyle kamuoyunun bilgilendirilmesini temin etmek için kamu görevlileri ile medya çalışanlarına yönelik farkındalık artırıcı faaliyetler yapılacak.

- İdari yargıda gerekçeli kararın 30 gün içinde yazılması kuralı getirilecek

"Makul Sürede Yargılanma Hakkının Güçlendirilmesi" hedefi için adliye ve dosya bazlı analiz sonuçları doğrultusunda "Yargıda Hedef Süre" uygulamasının makul sürede yargılamayı sağlayacak şekilde geliştirilmesine yönelik yeni adımlar atılacak.

Yargılamaların hızlı sonuçlandırılması ve vatandaşların mağduriyetlerinin engellenmesi amacıyla hedef süre uygulaması istinaf yargılamalarını ve Adli Tıp Kurumu işlemlerini de kapsayacak şekilde yaygınlaştırılacak. Bilişim alanında işlenen suçlar ile dolandırıcılık suçları başta olmak üzere soruşturma aşamasında ortaya çıkan yetki uyuşmazlıklarının hızlı bir şekilde sonuçlandırılması amacıyla gerekli tedbirler alınacak.

Mahkemelerin görev ve yetki uyuşmazlıklarına ilişkin sorunlar, makul sürede yargılanma hakkını temin etmek amacıyla giderilecek. Mahkeme hakiminin mazereti nedeniyle keşif ve duruşmalara katılamayacağı taraf avukatlarına bildirilecek ve bu hallerde yeni duruşma günü tayinine üst süre sınırı getirilecek.

Uyuşmazlık Mahkemesi kararlarının benzer nitelikteki davalarda bağlayıcı olmamasından kaynaklanan gecikmeleri önlemek amacıyla bu mahkeme kararlarının diğer davalar için de bağlayıcı nitelik taşımasına yönelik mevzuat değişikliği yapılacak.

İdari yargıda gerekçeli kararın 30 içinde yazılması kuralı getirilecek. Yargılamaların makul sürede tamamlanması ve vatandaşların işlerinin kolaylaştırılması amacıyla elektronik tebligat uygulaması, yurt dışında ikamet eden vatandaşları da kapsayacak şekilde yaygınlaştırılacak, tebligat işlemlerinin usulüne uygun yapılmasının temini amacıyla PTT görevlilerine düzenli eğitim verilecek.

Ceza yargılamalarında seri muhakeme ve basit yargılama gibi usullerin kapsamı genişletilecek ve bu suretle adli süreçlerin daha hızlı ve etkin bir şekilde tamamlanması sağlanacak. Yargılama sürecinde bilgi ve belge istenilen kurum ve kuruluşların, bu istemleri en kısa sürede yerine getirmelerine yönelik düzenleme yapılacak.

İş davalarında hakimlerin dava konusuyla sınırlı olmak üzere Sosyal Güvenlik Kurumunun tüm kayıtlarına bilişim sistemi üzerinden erişebilmesi suretiyle davaların daha hızlı sonuçlandırılması sağlanacak. Bozma kararı verilen dosyaların, öncelikle ve ivedilikle görülmesi sağlanacak.

"İddia ve Savunmanın Eşitliği İlkesine İlişkin Standartların Geliştirilmesi" hedefi doğrultusunda, iddianameler, makul sürede ve eksiksiz olarak hazırlanacak, mağdur ve müştekilere de tebliğ edilecek.

Şüpheli ve sanığın yaptığı teşhis ve katıldığı yer gösterme işlemlerinin zorunlu müdafi huzurunda yapılmasına ilişkin uygulamadan kaynaklı sorunlar giderilecek. Sanığın duruşma esnasında avukatın hukuki yardımından daha etkili şekilde yararlanabilmesi amacıyla oturma düzeninde gerekli değişiklikler yapılacak. Sanığın son sözünü etkisizleştirecek uygulamalardan kaçınılmasına yönelik tedbirler alınacak.

İdari davalarda dosyaya sonradan giren bilgi ve belgelerin taraflara tebliği zorunlu hale getirilecek. İdari yargılamada muhtemel hak kayıplarının önlenebilmesi için, davanın ilgili kişilere ihbarına ilişkin uygulamadan kaynaklı aksaklıklar giderilecek ve davaya katılan kişilerin tek başına kanun yoluna başvurabilmesi sağlanacak. Soruşturma ve yargılama aşamasında dosyaya giren bütün evrakların UYAP sistemine aktarılmasında uygulamadan kaynaklı sorunlar giderilecek.

- Havalimanlarında adliye uygulaması yaygınlaştırılacak

"Savunmanın Güçlendirilmesi ve Avukatlık Hizmetlerinde Kalitenin Artırılması" hedefi kapsamında, avukatların bilgi ve belge temin etmelerine ilişkin yasal yetkileri genişletilecek, avukatlar tarafından UYAP üzerinden mahkeme ve icra dairelerine gönderilen taleplerin makul süre içinde karara bağlanmasına yönelik tedbirler alınacak. Avukatların, takip ettikleri işlerde, mevzuata uygun olarak "aslı gibidir" şeklinde tasdik ettikleri belgelerin, adli ve idari merciler tarafından işlemlere esas alınması sağlanacak.

Müdafinin dosya inceleme yetkisine yönelik olarak belli suçlar için verilebilen kısıtlama kararına üst süre sınırı getirilecek, müdafi veya vekilin soruşturma dosyasını incelemesine ilişkin usul ve esaslar belirlenecek.

Avukatların, Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuruları elektronik ortamda yapabilmelerine imkan sağlanacak. Adli yardım hizmeti sunan avukatlara ilişkin Türkiye Barolar Birliğince performans kriterleri belirlenecek.

Zorunlu müdafi ve vekillik hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenecek, buna göre müdafi ve vekil listeleri yıllık olarak güncellenecek.

Yargıda sosyal devletin bir gereği olarak maddi durumu yetersiz olan kişilere verilen adli yardım hizmetleri için avukatlardan alınan vergi oranı yeniden düzenlenecek. Zorunlu müdafi ücretleri artırılacak ve bu ücretlerin gecikmeksizin ödenmesi için evrakların dijital ortamda tamamlanması sağlanacak. Kamu avukatlarının çalışma esaslarına ve özlük haklarına yönelik iyileştirme yapılacak. Bir mesleği icra ederken aynı zamanda avukatlık stajı yapılabilmesine imkan sağlanacak.

- e-Duruşma yaygınlaştırılacak

"Adalete Erişimin Güçlendirilmesi" hedefi için yargı, icra ve noter harç ve masrafları gözden geçirilerek sadeleştirilecek, elektronik ödeme yöntemleri ile de tahsiline imkan sağlanacak.

"E- duruşma" uygulaması yaygınlaştırılacak, tüm hukuk mahkemelerindeki duruşmalara bu uygulama üzerinden katılım imkanı sağlanacak.

Maddi durumu elverişli olmayan kişilerin, adli yardıma başvuru usulünün kolaylaştırılması amacıyla standart başvuru formları oluşturulacak, ayrıca e-Devlet üzerinden başvuru imkanı getirilecek.

Danıştayın ilk derece mahkemesi sıfatıyla baktığı uyuşmazlıklarda UYAP üzerinden dava açılabilmesi, dilekçe ve belge gönderilebilmesi sağlanacak.

Adalet hizmetlerine erişimi kolaylaştırmak amacıyla İstanbul Havalimanı'nda başlatılan 7 gün 24 saat adliye uygulaması hava ve yolcu trafiğinin yoğun olduğu diğer havalimanlarında da yaygınlaştırılacak.

Engelliler, yaşlılar ve yatağa bağımlı hastalara ilişkin adli süreçlerin adliyelere gelmelerine gerek duyulmaksızın bulundukları yerlerden doğrudan ya da görüntülü iletişim teknolojileri kullanılarak yürütülmesi sağlanacak. Yurt dışında yaşayan vatandaşlara yönelik etkin hukuki destek ve danışmanlık hizmeti verilmesine devam edilecek.

Vatandaş dostu adliye anlayışının geliştirilmesi için, adliyelerde "Halkla İlişkiler Büroları" oluşturulacak ve ön bürolar ile danışma masaları yaygınlaştırılacak. Tanıklık ücreti ve tanıklara yaklaşımla ilgili standartlar belirlenecek, bu çerçevede kapsamlı bir tanıklık kılavuzu hazırlanacak.

- Kamu İhale Mevzuatı gözden geçirilecek

Planın "Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflık" başlıklı üçüncü amacında da dikkat çekici çeşitli hedef ve faaliyetlere yer verildi.

Bu doğrultuda, "İdarenin İş ve İşlemlerinde Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflığın Güçlendirilmesi" hedefi için mevzuat düzenlemelerinin şeffaf ve katılımcı bir anlayışla, paydaşların görüşleri alınarak hazırlanması amacıyla Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkındaki Yönetmelik, yeniden düzenlenecek.

İkincil düzenlemelerin kaliteli bir şekilde ve vakit geçirmeksizin yapılması temin edilecek. İdareye yapılan başvurularda idarenin cevap verme süresi 60 günden 30 güne indirilecek. Kamu hizmetlerinin sunumunda uyulacak usul ve esaslara ilişkin mevzuat düzenlemesi yapılacak.

Kamu ihalelerinde rekabetin sağlanması ve şeffaflığın artırılması amacıyla Kamu İhale Mevzuatı gözden geçirilecek Avrupa Birliği'nin Doğrudan Yabancı Yatırımların İzlenmesi Hakkında Çerçeve Kararı ile uyumlu yasal düzenlemeler yapılacak ve Sanayileşme İcra Komitesi bu düzenlemeler doğrultusunda görevini yerine getirecek.

Sözleşme ve teşebbüs hürriyetine ilişkin mevzuat ve uygulamalar; öngörülebilirlik, kazanılmış hakların korunması ve şeffaflık ilkeleri temelinde gözden geçirilecek ve bu ilkelere aykırılık taşıdığı tespit edilen hükümler yürürlükten kaldırılacak.

Şeffaflığın artırılması ve yolsuzlukla mücadelenin daha da güçlendirilmesine ilişkin Strateji Belgesi güncellenecek ve uygulanması etkin bir şekilde takip edilecek.

Türk Ticaret Kanunu'nda yer alan tasfiye hükümleri gözden geçirilecek ve ticaret şirketlerinin tasfiye kararı almaları halinde uygulanacak tasfiye yöntemleri basitleştirilecek. Ticari sırrın tüm yönleriyle düzenlendiği ve korunduğu düzenlemeler hayata geçirilecek.

Uluslararası yatırımcılar ve yabancı kişilere, haklarıyla Türk hukuk sistemini anlatan yazılı ve görsel materyaller kendi dillerinde hazırlanarak erişimlerine sunulacak.

Zaman ve emek kaybının önlenmesi amacıyla noterlik işlemlerinde dijital dönüşüm hızlandırılacak, ayrıca bu işlemlerde sahteciliği tamamen ortadan kaldıracak olan Elektronik Kimlik Doğrulama Sistemi uygulamaya konulacak.

Yurt dışında yaşayan vatandaşlar ile mavi kartlıların, eğitim, sağlık ve adalet başta olmak üzere kamu hizmetlerinden yararlanmalarında uygulamadan kaynaklı sorunların giderilmesine devam edilecek.

"Adli Süreçlerde Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflığın Güçlendirilmesi" hedefi doğrultusunda adli ve idari yargıda itiraz, istinaf ve temyiz başta olmak üzere kanun yollarına başvuru süreleri yeknesak hale getirilecek, böylelikle hak arama yollarının kullanılmasında belirlilik artırılacak.

İstinaf ve temyiz sürelerinin, hükmün tefhimi yerine gerekçeli kararın tebliğinden sonra başlamasına yönelik mevzuat çalışması yapılacak. İstinaf kanun yolunda, aynı konulardaki karar farklılıklarını gidermek amacıyla yüksek mahkemelerin ilgili dairelerinin de katılımıyla düzenli toplantılar yapılacak.

Bütün yargı kararları kişisel veriler korunarak erişime açılacak, kararı veren hakim veya mahkeme heyetinin isimleri ile birlikte yayınlanacak.

Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımların kapsamı genişletilecek. İdari para cezalarına ilişkin hükümler, görevli mahkeme yönüyle gözden geçirilecek. İdari para cezalarına ilişkin olarak Kabahatler Kanunu'nda öngörülen başvuru ve itiraz yollarının etkinliği artırılacak ve böylelikle hak arama yolları geliştirilecek.

Vergi suçunun her yıl için ayrı ayrı oluşması yerine tek suç kabul edilerek zincirleme suç hükümlerinin uygulanması sağlanacak. Etkin pişmanlık hükümlerinin vergi suçları için de uygulanabilmesi sağlanacak.

Kamu kurum ve kuruluşları aleyhine hükmedilen tazminat ve alacakların gecikmeksizin ödenmesi sağlanacak.

- Danıştay üyeliğine seçilebilmek için kıdem şartı getirilecek

"Yargının Etkililiği ve Kalitesinin Artırılması" hedefi kapsamında soruşturma, yargılama ve infaz aşamasında mevzuat ya da uygulamadan kaynaklı aksaklıklar, Ceza Hukuku Bilim Komisyonu görüşleri dikkate alınarak sürekli izlenecek ve ceza adalet sisteminin daha iyi işlemesi için gerekli tedbirler alınacak.

İstinaf kanun yolu, dört yılı aşkın uygulaması da dikkate alınarak, yargının verimliliği ve kalitesi açısından analiz edilecek ve sistemin daha iyi işlemesine ilişkin gerekli tedbirler alınacak. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması ve cezaların ertelenmesine ilişkin hükümler, bir bütün olarak ele alınacak ve ceza adaletinin geliştirilmesi amacıyla yeniden düzenlenecek.

Yargıtay ve Danıştay üyeliğine seçilebilmek için en az 45 yaş ile birinci sınıf olmanın yanı sıra belli bir kıdem şartı getirilecek. İlk derece ve istinaf mahkemelerinde Cumhuriyet başsavcılığı, adalet komisyonu başkanlığı, ağır ceza, ticaret ve idare mahkemeleri başkanlığı gibi görevlere atanabilmek için asgari mesleki kıdem şartı getirilecek.

Yargı mensuplarının bilgilerinin güncelliğini ve mesleki gelişimlerini sağlamak amacıyla sürekli ve zorunlu eğitim modeline geçilecek. Yüksek yargı mensupları, akademisyenler ve uygulamacılar arasında iş birliği ve etkileşimin artırılması amacıyla belirli konularda düzenli olarak değerlendirme toplantıları yapılacak.

Adalet hizmetlerinin daha kaliteli verilebilmesi için hakim, savcı ve yargı çalışanı sayısının, Avrupa Konseyi Adaletin Etkinliği Komisyonu (CEPEJ) raporları da dikkate alınarak iş yüküyle orantılı olmasını temine yönelik çalışmalara devam edilecek.

İnfaz hizmetlerinin denetiminin etkinleştirilmesi amacıyla Cumhuriyet savcılarının yetkileri gözden geçirilecek, infaz hakimleri ile ceza infaz kurumları kampüsünde görev yapmaları yönünde uygulama başlatılacak.

Hakim ve savcıların mesleğe hazırlık döneminin daha etkin hale getirilmesi ve mesleki tecrübenin artırılması için hakim ve savcı yardımcılığı müessesesi ihdas edilecek. Hakimlik, savcılık, avukatlık ve noterlik mesleklerine girebilmek için getirilen baraj sınavının (hukuk mesleklerine giriş sınavı) etkin biçimde uygulanmasına yönelik hazırlıklar tamamlanacak.

Hakim ve savcı adaylığı döneminde adliye stajları "Staj Eğitim Merkezi" olarak belirlenen adliyelerde yapılacak. Hakim ve savcı adaylarının mesleğe giriş sürecinde iletişim becerileri ve stres yönetimine ilişkin kabiliyetleri de dikkate alınacak.

Elektronik ortamda yapılan icra takip işlemlerinin sayısı artırılacak, zamanla tüm işlemlere yaygınlaştırılarak icra dairelerinde kağıtsız ofis ortamına geçilecek. Gayrimenkul satış sözleşmeleri, bazı çekişmesiz yargı işleriyle delil tespitinin noterler tarafından da yapılmasına imkan sağlanacak. Noterlerin çalışma gün ve saatleri vatandaşların ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde yeniden belirlenecek.

- Hukuk uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu gözden geçirilecek

"İhtisas Mahkemelerinin Güçlendirilmesi" hedefi doğrultusunda finans, sendika, imar ve kamulaştırma gibi alanlar ile vergi ve bilişim suçları bakımından ihtisas mahkemeleri belirlenecek. Hakimlerin adli yargıda ceza veya hukuk, idari yargıda idare veya vergi hakimi olarak görevlerini sürdürmeleri ve ihtisaslaşmaları sağlanacak.

Çözümü uzmanlığı, özel veya teknik bilgiyi gerektiren alanlarda hakimlere destek olmak üzere "mahkeme uzmanı" istihdam edilmesine yönelik çalışmalar yapılacak.

İlk defa ihtisas mahkemelerine atanan hakimlere göreve başlamadan önce ihtisas alanıyla ilgili eğitim verilecek. Başta kadastro mahkemeleri olmak üzere, hakimlerin ihtisas mahkemelerinde çalışma süreleri, davaların tamamlanma durumu da dikkate alınarak tespit edilecek, tayin olunacak yeni görev yerleri ise dosyaların bitirilme ve isabet oranına göre belirlenecek. Çözümü uzmanlık gerektiren uyuşmazlıkların ihtisaslaşmış hakimler eliyle ve daha hızlı bir şekilde sonuçlandırılması amacıyla il merkezlerinde bulunan ihtisas mahkemelerinde görülmesi sağlanacak.

Ticari hayatın yoğun olduğu il ve ilçelerde ticaret mahkemeleri ile fikri ve sınai haklar mahkemeleri kurulacak.

"Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Etkinliğinin Artırılması ve Yaygınlaştırılması" hedefine yönelik olarak gerçek ve tüzel kişiler ile devlet arasındaki uyuşmazlıkları en hızlı ve en az maliyetle çözmek amacıyla idari sulh usulü getirilecek, böylece alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biri daha adalet hizmetlerine kazandırılacak.

İdare ile yatırımcılar arasındaki uyuşmazlıkları gidermek amacıyla bağımsızlık ve tarafsızlık esasıyla çalışacak, uyuşmazlıkları temel ilkeler çerçevesinde değerlendirerek hızlı karar alabilecek yeni bir kurumsal yapı ihdas edilerek, özel kesim yatırımlarının korunmasına ilişkin kanuni düzenleme yapılacak.

Tahkimin ticari uyuşmazlıkların çözümünde daha fazla kullanılması teşvik edilecek, İstanbul Tahkim Merkezinin yapısı güçlendirilecek. Adalet Bakanlığı bünyesinde alternatif uyuşmazlık çözüm yollarına ilişkin kurumsal yapının güçlendirilmesi sağlanacak.

Ceza muhakemesinde uzlaştırmacı olabilmek için mevcut uzlaştırmacıların müktesep hakları saklı kalmak kaydıyla, hukuk fakültesi mezunu olma şartı getirilecek. Hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuğun kapsamı genişletilecek ve arabulucuların farklı alanlarda ihtisaslaşması sağlanacak.

Arabuluculuğun sekiz yıllık uygulama sonuçları dikkate alınarak sistemin etkinliğinin artırılması amacıyla Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu gözden geçirilecek. Arabuluculuk merkezlerinin hukuki statüsü belirlenerek, kurulmasına ve denetlenmesine ilişkin standartlar oluşturulacak.

Boşanma sürecinde özellikle kadın ve çocukların örselenmelerini önlemek için uluslararası sözleşmelerdeki standartlar da dikkate alınarak mahkeme temelli aile arabuluculuğu müessesesi oluşturulacak.

- Profesör ve doçentlerin bilirkişilik yapmaları teşvik edilecek

"Bilirkişilik Sisteminin Kalitesinin Artırılması ve Öngörülebilirliğinin Sağlanması" hedefi kapsamında, puanlama esaslı bilirkişi performans sistemi getirilecek, raporuyla yargılamanın sonucuna ve hızına olumlu katkıda bulanarak belli bir puanın üzerinde performans gösterenler sicilde ve listelerde kalacak.

Kanun yolu incelemesinde tespit edilen yetersiz ve hatalı bilirkişi raporları, bilirkişinin performansının değerlendirilmesine ve sürekli nitelik alması halinde listeden çıkartılmasına esas olmak üzere bilirkişilik siciline işlenecek. Bilirkişilik bölge kurulları yeniden yapılandırılarak etkinliği artırılacak. Haklı bir sebep olmaksızın bilirkişilik yapmaktan kaçınan ya da etik ilkelere aykırı davrananların bilirkişilik sicili ve listesinden çıkarılması sağlanacak. Bilirkişilerin bakabileceği azami dosya sayısını belirleyen kota sisteminin etkin bir şekilde uygulanması için gerekli tedbirler alınacak. Bilirkişilere dosyalar sırasına göre otomatik tevzi edilecek.

Yabancılık unsuru taşıyanlar da dahil olmak üzere özel hukuk uyuşmazlıklarının daha kısa sürede çözümü amacıyla hakem bilirkişilik kurumu ihdas edilecek.

Raporunu zamanında teslim etmeyen bilirkişiye yeni dosya verilmemesi sağlanacak. Bilirkişilik faaliyetinin yürütülmesi ve bilirkişi raporunda yer alması gereken hususlara ilişkin olarak bilirkişilere verilen temel eğitim güçlendirilecek.

Bilirkişiden istenecek hususların somutlaştırılmasına yönelik UYAP sistemine entegre Bilirkişi Görevlendirme Rehberi hazırlanacak. Öncelikle taşınmaz ve motorlu taşıt değerleme ile muhasebe alanlarında olmak üzere özel hukuk tüzel kişilerinin bilirkişilik yapabilmelerine ilişkin uygulama geliştirilecek.

Bilirkişiyi görevlendirme sürecinde kanunun aradığı şartlara gösterilen hassasiyet hakim ve savcıların terfi ve teftişlerinde özellikle dikkate alınacak, buna ilişkin uygulama rehberi hazırlanacak. Profesör ve doçent unvanına sahip kişilerin, bilirkişilik yapmalarını teşvik etmek amacıyla bilirkişilik temel eğitiminden muaf tutulmaları sağlanacak.

(Sürecek)