Cülus bahşişi Cumhuriyet’in ortaya çıkışından önce bir padişahın vefat etmesi ya da tahttan indirilmesi ile ilişkili olarak verilen bir ödüldür. Bu ödemenin yapılması için de tahta yeni bir padişahın oturması beklenmiştir. Cülus bahşişinin ortaya çıkmasında etkili olan ödüllendirme sisteminin geçmişi oldukça eski dönemlere uzanır. Bu bağlamda ilgili uygulamanın nasıl ortaya çıktığının detaylı bir şekilde ele alınması için Türk-İslam devletlerindeki çeşitli ödemelere değinilmelidir. Ardından cülus bahşişinin bu isimle Osmanlı’da ilk olarak ne zaman ödendiği ve hangi dönemde kanunlaştırıldığı anlaşılır kılınabilir.
Tarih alanına yönelik önemli terimlerden biri olan cülus, TDK tarafından “hükümdarlık tahtına çıkma, oturma” olarak tanımlanır. Bunun yanı sıra Arapça kökenli cülus kelimesinin ait olduğu dilde de “oturmak” anlamına geldiği söylenmelidir. Bu bağlamda “Cülus bahşişi ne demek?” sorusu da İslam devletlerine uzanan bir geleneğin ele alınmasıyla yanıtlanabilir.
Cülus bahşişi, bir padişahın vefat etmesi ya da tahttan indirilmesi durumunda yeni padişah tarafından verilen bir ödüldür. Bu kapsamda tahta oturan yeni hükümdar, askerler ile memurlara cülus bahşişi olarak adlandırılan hediyeyi sunmuştur. Bununla birlikte Osmanlı’da iki ayrı türde cülus bahşişi sisteminin uygulandığı bilinir. Bunların ilki, bir defaya mahsus olarak yapılan ödemeyi temsil eder. Bir diğer cülus bahşişi uygulamasındaysa askerlerin ulufelerine zam yapılması söz konusudur.
Osmanlı’da tahta çıkan yeni hükümdar tarafından cülus bahşişine yönelik olarak açıklanan kararın askerlere duyurulması kural haline getirilmiştir. Bunun yanı sıra cülus bahşişinin her bir asker için aynı miktarda ödenmediği görülür. Örneğin; yeniçerilere üçer bin, sipahilere ise biner akçe verilmesi uygun bulunmuştur. Yine aynı dönemlerde acemi oğlanlarına ikişer, cebeciler ile topçulara ise biner akçe verilmiştir.
Osmanlı’da memurlara verilen cülus bahşişinin miktarı da bireylerin statüsüne göre değişkenlik göstermiştir. Örneğin; sadrazamlar ve nişancılara 30, defterdarlara 20, reisü’l-küttaba da 7 bin akçe cülus bahşişi sunulduğu belirtilir. Bununla birlikte memurlar arasında sıralanan müderrislere ise 3 bin akçe layık görülmüştür.
Cülus bahşişi Osmanlı’da ilk defa Yıldırım Bayezid tarafından kapıkulu askerlerine verilmiştir. Bu bağlamda ilgili ödüllendirme sisteminin Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk olarak Sultan I. Murad’ın oğlu I. Bayezid tarafından uygulandığı söylenmelidir.
Kosova’da padişah seçildiğinde kapıkullarına cülus bahşişi veren Yıldırım Bayezid’in bu girişimi kendisinden sonraki hükümdarları da etkilemiştir. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nin son padişahı olan Sultan Vahdettin (6. Mehmed) de dahil olmak üzere tüm hükümdarlar bu uygulamayı devam ettirmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu’nda cülus bahşişinin ilk olarak kim tarafından verildiği gibi hangi dönemde kanunlaştırıldığı da merak edilen hususlar arasındadır. Dolayısıyla cülus bahşişinin kanun haline getirildiği dönemin, Osmanlı İmparatorluğu’nun Fatih Sultan Mehmet tarafından yönetildiği zamana denk geldiği söylenmelidir.
Cülus bahşişi bu isimle ilk defa Osmanlı Dönemi’nde dağıtılmıştır. Ancak bu ödüllendirme sisteminin geçmişi İslam devletlerine kadar uzanır. Dolayısıyla “Cülus bahşişi hangi tarihte ortaya çıktı?” sorusuna yanıt verilirken ilgili uygulamanın temelinden söz edilmelidir.
İslam devletlerinden olan Abbasiler’de hakku’l-bey adıyla dağıtılan ödemeler cülus bahşişinin temelini oluşturur. Bu dönemde hakku’l-bey bahşişinin ödenmesiyse devlet hazinesini sarsan bir uygulama olmuştur. Ardından Samaniler, Gazneliler, Selçuklular ve Harizmşahlar dönemlerinde de askerlerle memurlara bahşiş ödemesi sunulduğu görülür. Bununla birlikte Moğollar döneminde de aynı uygulamaya imza atılmıştır. Memlük Devleti’nde dağıtılan aynı türdeki ödemeler ise nafakatü’l-bey’a olarak adlandırılmıştır.
Cülus bahşişinin bu isimle dağıtıldığı ilk dönemdeyse Osmanlı Devleti’nin başına Yıldırım Bayezid’in geçtiği görülür. Dolayısıyla Osmanlı’da cülus bahşişinin ilk uygulama örneği 1389 yılına uzanır. İlgili ödüllendirme sisteminin kanunlaştığı dönem de Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethettiği tarihin sonrasına denk gelir.
markasıdır.
Haber Gönder
