Hurafelerle Kutsanıp Günümüze Ulaşan Değerler

Yüzüncü Yıl Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dekanı ve Doğa Gözcüleri Derneği Başkanı Prof. Dr. Mustafa Sarı tarafından kutsal ekoloji alanında yapılan araştırmada, ülkedeki birçok değerin hurafelerle günümüze kadar ulaştığı tespit edildi.

Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de çok sayıda örneği bulunan ve zararsız olarak nitelendirilen bazı hurafeler, dini anlamda olumsuz olarak nitelendirilse de birçok canlı türünün neslini koruyarak günümüze kadar ulaşmasını sağlıyor.

Son yıllarda ortaya çıkan kutsal ekoloji kavramı üzerine araştırma yapan Yüzüncü Yıl Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dekanı ve Doğa Gözcüleri Derneği Başkanı Prof. Dr. Sarı, AA muhabirine, ülkedeki birçok değerin hurafeler sayesinde koruma altına alındığını anlattı.

Kutsal ekolojinin, bir canlının ya da türün inanç değerlerinden yararlanarak korunmasını sağladığına değinen Sarı, Van Gölü'nde yaşayan inci kefalinin üreme döneminde gerçekleştirdiği göçün, kutsal ekoloji kavramı için en iyi örneklerden birisi olduğunu söyledi.

Sarı, üreme döneminde yapılan yanlış avlanma nedeniyle nesli tehlike altında bulunan inci kefalinin, bugün çeşitli tedbirlerle avlanmasının önlenebildiğini anımsatarak, şöyle konuştu:

"Üreme dönemindeki yanlış avlanmanın 17. yüzyılda neredeyse hiç yapılmadığını Evliya Çelebi'den öğreniyoruz. Çelebi'nin anlattığına göre Muradiye'de kabri bulunan Büyük İskender'in hekimi Bend-i Mahi Sultan, bir tılsım yaparak balıkların her yıl kendisini ziyaret etmesini sağlamıştır. Bu yüzden her ilkbaharda Van Gölü'nden çıkan balıklar sürüler halinde derelere akın ederek Bend-i Mahi Sultan başta olmak üzere yatırları ziyarete giderler. Bu yüzden yöre halkı bu balıklara gidiş yolunda dokunmaz, ziyaret bittikten, yani balıklar yumurtalarını bıraktan sonra avlarlar.

Van'ın Bahçesaray ilçesinde yaşamış meşhur alim, şair Feqiye Teyran (kuşların talebesi) yaşadığı köyde kuşların mekanı olan ağaçların kesilmemesini çünkü kendisinin kuşlardan ders aldığını anlattığı için köylüler ağaçlara dokunmamıştır. Bugün Kartal köyü olarak bilinen köyde Feqiye Teyran'ın kabrinin bulunduğu bölgede bulunan hiçbir ağaç kesilmediği gibi kendiliğinden devrilen ağaçlar bile ormanın içinde kalır."

-Lanetli orman, kutsal balıklar, hacı leylek-

Rize'nin bir köyünde yapılan "lanetli orman" uygulamasının ormandaki ağaçların korunmasını sağladığını vurgulayan Sarı, yol ya da su kenarında bulunan ağaçların da kutsal sayılıp dallarına bez bağlanmasıyla uzun yıllar kesilmediğini ifade etti.

Sarı, Urfa Balıklı Göl'deki balıkların, Erzurum Ilıca'da bulunan şehit balıkların ve Malatya Arguvan'daki kutsal balıkların en önemli kutsal ekoloji örneği olduğuna işaret ederek, Mekke'den geçtiği için "hacı" olduğu kabul edilen leyleğin de yüzyıllardır bu özelliğinden dolayı avlanmadığını kaydetti.

Posta hizmetinde kullanılan güvercinlerin kutsanarak neslinin koruma altına alındığının altını çizen Sarı, belli bir bölgede yetişen bitki türlerinin de korunması için yatırlara, mezarlıklara ekildiğini belirtti.

-Türbe ve mezarlıktaki ters laleler-

Sarı, Van'ın Gevaş ilçesine bağlı Aydınocak ve Dilmetaş köylerindeki insanların, türbe ve mezarlıklarda bulunan yöreye özgü ters laleleri ziyaretçilerden koruduğunu bildirerek, konuşmasına şöyle devam etti:

"Türbeyi ziyaret eden insanların etrafını saran köy halkı, ziyaretçileri lale koparmamaları konusunda uyarıyor. Laleleri koparmaları durumunda evlerinin yanacağı, trafik kazası geçirecekleri, başlarına kötü olayların geleceği yönünde uyarılarda bulunan vatandaşlar, bu yolla ters lalelerin uzun yıllar muhafaza edilmesini sağlamıştır. Bu olaya dini anlamda bakan uzmanlarımız 'bunlar hurafe' diyebilir. İnanç noktasında bunun adı hurafe olabilir ama ekoloji nazarında baktığımızda bunlar bizim için çok kıymetli inançlardır. Bunları korumamız lazım."

Bu tür inanışların dünyada da çok sayıda örneği bulunduğuna dikkati çeken Sarı, ülke içindeki araştırmalarının ise halen devam ettiğini sözlerine ekledi.