BİZE ULAŞIN
Türkler Orta Asya coğrafyasında siyasi ve sosyal açıdan önemli devletler kurmuştur. Kurulan devletlerin sosyal ve ekonomik yaşantıları bölgedeki diğer devletleri de etkisi altına almıştır. M.Ö 3. yüzyıldan itibaren başlayan Türk siyasi birliği, toplumların devletler kurmasında ve kültürel faaliyetlerin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Bazı devletler ise Türk adıyla kurulmuştur. Orta Asya'da kurulan Türk devletleri çeşitli siyasi amaçlarla Anadolu'nun şekillenmesine de etki etmiştir.
Tarihi alanda Orta Asya'da kurulan ilk Türk devletinin adı Asya Hun Devleti'dir. Asya Hun Devleti, Orta Asya'da kurulan ilk Türk devletidir. Türk boylarının bir araya gelerek oluşturduğu devlet, M.Ö 220 yılında Teoman Han tarafından kurulmuştur. Boylar arası siyasi birliği sağlayan Hunlar, her ne kadar tarımla uğraşsalar da göçebe yaşam tarzını ve hayvancılık faaliyetlerini benimsemiştir. Devletin toprak bütünlüğü içindeki birçok bölüm de bozkır olması sebebiyle tarım ve ekim işleri için yeterince elverişli değildir.
Mete Han döneminde imparatorluk haline getirilen devlet Çin, Sibirya, Hazar Denizi ve Japon Denizi arasındaki bölgede hüküm sürmüştür. Asya Hun Devleti yönetiminde veraset sistemi kabul görmüştür. Devlet, hükümdar ve ailesinin ortak malı olarak kabul edilmiştir. Mete Han öldükten sonra zayıflayan Asya Hun İmparatorluğu, yönetim karmaşası sebebiyle Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. İmparator çocuklarının Çinli prenseslerle yaptıkları evlilikler de devlet yönetiminde sorunların ortaya çıkmasında etkili olmuştur.
Orta Asya'da kurulan ilk Türk devleti Asya Hun İmparatorluğu'nun öne çıkan özellikleri şu şekildedir:
Asya Hun İmparatorluğu, Orta Asya'da en çok Çinliler ile ticari ve siyasi ilişkiler yürütmüştür. Mete Han döneminde İpek Yolu üzerinde hakimiyet kurma amacıyla Çinlilerle büyük mücadeleler verilmiştir. Bunun yanı sıra yine Mete Han döneminde Türk toplumunun Çinlilerle mesafeli ilişkiler yürütmesine dikkat edilmiştir. Bunun sebebi kalabalık Çin nüfusunun toplumu asimile etmesinden endişe edilmesi olduğu düşünülür.
Devletin imparatorluk seviyesine çıkmasında rol oynayan Mete Han'ın ölümünde sonra Çinlilerle yapılan anlaşmalar ve ticari ilişkiler bozulmuş, Asya Hun İmparatorluğu çöküş dönemine girmiştir. Ayrıca Hun prenslerinin Çinli prenseslerle yaptıkları evlilikler de devletin yönetim otoritesinin zayıflamasına etki etmiştir.
Tarihi sahnede Türk adıyla kurulan ilk Türk devleti Göktürk Devleti'dir. Asya Hun İmparatorluğu'nun çöküşü sonrası 552 yılında Göktürk Devleti kurulmuştur. Göktürkler, Orta Asya'da ve İç Asya'da hükümdarlığını sürdürmüştür. 745 yılında ise Uygur Devleti'nin Göktürkleri mağlup etmesi sonucu devlet yıkılmış ve dağılmıştır. Göktürk Dönemi ile ilgili bilgiler ise Orhun Yenisey Vadisi'nde bulunan Orhun Abideleri'nden alınabilir. Abidede yer alan bilgiler Göktürk Alfabesi kullanılarak yazılmıştır.
