BİZE ULAŞIN
Türkçede kelime türetmenin birden fazla yolu bulunur. En sık kullanılan yol, çeşitli ekler kullanarak farklı anlamlarda yeni kelimeler oluşturulmasıdır. Gerek yapım gerekse çekim ekleri kullanılarak farklı kelimeler türetilir. Kelime türetilmesinin bir diğer yolu ödünçlemedir. Farklı dillerle olan etkileşimler sonucunda dilde ihtiyaç duyulan kelimeler ödünçlenir. Bir diğer yol da ses taklidi kullanmaktır. Ses taklidi çocuk dilindeki gibi (örneğin anne, baba kelimeleri) ya da doğada bulunan seslerin taklidiyle (şırıl şırıl gibi) gerçekleşir. Ses taklidini en sık yansıma sözcüklerde görürüz.
Yansıma kelimesi, yansımak işi yani ışık dalgalarının yansıtıcı bir yüzeye çarparak yön değiştirmesi anlamındadır. Bu anlam doğrultusunda yola çıkıldığı zaman dil bilgisinde kendisine yer bulan yansıma terimi doğada bulunan seslere benzer seslerle yapılan kelimelerdir. Kısaca dil bilgisinde kullanılan bu terim için doğadaki seslerin taklit edilmesiyle oluşturulan ve türetilen kelimelerdir diyebiliriz.
Türkçede yansıma sözcük örnekleri oldukça fazladır. Doğadaki canlı ya da cansız varlıkların çıkarmış oldukları seslerin taklidiyle oluşturulurlar. Yansıma sözcükler sadece tabiattaki varlıkların yani hayvanların, suların ya da gökyüzünün çıkardığı sesler değil aynı zamanda arabaların, makielerin de çıkardığı seslerden yola çıkılarak türetilir. Yansıma sözcükler genellikle ikilemeler olarak karşımıza çıksa da kimi zaman ünlem ya da tek bir sözcük olarak da karşımıza çıkabilir.
Yansıma sözcükler dilimizde aktif olarak kullanılan kelimelerdir. Gerek sözlü iletişimde gerekse yazılı iletişimde sıklıkla tercih edilirler. Yazılı iletişim adı altında yansıma sözcükler genellikle edebî eserlerde karşımıza çıkar. Hikâye, masal, şiir ve roman gibi eserlerde yansıma sözcüklere rastlamak mümkündür. Edebî eserlerin yanı sıra söz sanatlarında da benzetmelerde, mecaz-ı mürselde ve intakta da yansıma sözcüklerden yararlanılır.
Bir kelimenin yansıma sözcük olduğunu anlamak için öncelikle kelimenin köküne bakmak gerekir. Yansıma sözcüklerin kökleri, ses taklidi yoluyla türetildikleri için tek başlarına herhangi bir anlamı ifade etmezler. Örneğin “şırıl şırıl” ikilemesi yansıma sözcüklerden oluşan ikilemeler içerisindedir. Şırıl şırıl kelimesinin kökü “şır-“dır ve bu kök tek başına ya da farklı bir ekle kullanıldığında bir anlam ifade etmez. Şırıl şırıl ifadesi de suların akarken çıkardıkları sesin taklit edilmesiyle oluşturulmuştur. Yansıma sözcük örnekleri vermek gerekirse:
Yansıma sözcüklerden oluşan ikilemeler daha sık kullanılır. Gürül gürül, çat pat, şırıl şırıl gibi ikilemeler yansıma sözcüklerden oluşmuştur. Yansıma sözcüklerin ikilemeler olarak kullanılmasının yanı sıra tek başlarına da kullanılabilirler. Yansıma sözcüklerin hemen hemen hepsi ünlem olarak da kullanılabilirler. Yansıma sözcükten oluşmuş ünlem:
Yansıma sözcüklerin temel oluşma prensibi doğada var olan seslerin taklit yoluyla kelimeleştirilerek dile geçmesidir. Yani yansıma sözcükler doğada var olan seslerin taklidiyle vardır. Bu bağlamda baktığımızda pırıl pırıl kelimesi yansıma sözcük değil, ikilemedir. Bir eşya ya da cisim parladığı zaman “pırıl” ya da “pır” şeklinde bir ses çıkarmaz. Pırıl pırıl ikilemesinde kullanılan kelimenin kökü “pırıl” şeklinde karşımıza çıkar. Pırıl pırıl ikilemesi bir ses yansımasından türetilmemiştir.
