BİZE ULAŞIN
Çin kaynakları incelendiğinde ilk Türk siyasi birliğin M.Ö 3.yüzyılda Hunlar tarafından başlatıldığı görülebilir. Orta Asya’da kurulan ilk Türk devleti ise Asya Hun İmparatorluğu’dur. Asya Hunlarının dağılmasından sonra Orta Asya’da hüküm süren Uygurlar ve Göktürkler gibi devletler, tarihin seyrini değiştiren önemli başarılara imza atmışlardır. Tarihte Türk ismini ilk defa kullanan devlet ise Göktürk İmparatorluğu’dur. Göktürkler yaklaşık 200 yıl hüküm sürdükleri bölgede, Türk kültürünün ve yönetim anlayışının yayılmasını sağlamıştır. Teşkilatlandırılmaya verilen önem ise Türk devletlerinin askeri açıdan güçlü olmasına yardımcı olmuştur.
Tarihi kaynaklar incelendiğinde, tarihte ilk Türk ismini kullanan devlet Göktürk Devleti’dir. Orhun bölgesinde Juan-Juan topluluğunu yenilgiye uğratan Göktürkler, Çinlilerle siyasi ve ticari faaliyetler de bulunmuştur. Orta Asya’da Ötüken civarından kurulan Göktürkler, Aşina soyundan gelen toplumun başarılı mücadeleleri ile kurulmuştur. Bumin Kağan’ın üstün savaş başarısı ve Türk toplumlarını tek çatı altına toplaması ile tarih sahnesine çıkan Göktürkler, en parlak dönemini Mukan Kağan zamanında yaşamıştır. Batı ve Doğu olarak ikiye ayrılarak yönetilen devlet, sanat ve edebi alanlarda gelişmiş eserleriyle de dikkat çeker.
Orta Asya’da söz sahibi olan Türk toplumları, zaman içinde siyasi ve askeri yönden güçlü devletler kurmuştur. Türk ismiyle kurulan ilk Türk devletleri arasında; Göktürk Devleti ve II. Göktürk İmparatorluğu yer alır. Türk ismiyle kurulan ilk Türk devletlerinin özellikleri şu şekildedir:
Merkezi yapılanmaya önem veren Türk toplumları, tarih boyunca birçok irili ufaklı devlet kurmuştur. Kurulan Türk devletleri, bulundukları coğrafyaya kendi kültürlerinin yayılmasını sağlamıştır. Siyasi otoriteleri ve askeri güçleri ile ön plana çıkan Türk devletleri, göçebe veya yerleşik yaşam tarzları ile komşu ülkelerle ticari ilişkiler kurmuştur. Bugüne kadar kurulan Türk devletleri:
Tarihte yazıyı kullanan ilk Türk devleti, II. Göktürk Devleti’dir. Göktürk alfabesini kullanan devlet, Türk tarihini anlatan önemli yazılı eserler bırakmıştır. Orhun Kitabeleri de II. Göktürkler zamanında yazılmıştır. Orhun Kitabeleri, Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına inşa edilmesiyle dikkat çeker. Kutluk Devleti olarak da adlandırılan II. Göktürkler, Ötüken’i merkez olarak kullanmıştır.
Çinlilere yaptığı seferlerle tarihte öne çıkan devlet, Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı gibi önemli kültürel miraslar bırakmıştır. Ayrıca Göktürkler, Türk devletleri arasında parayı ilk defa kullanan devlet olma özelliğine de sahiptir. Soğdca yazılı paralar; Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan bölgelerinde yapılan arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılmıştır.
Dokuz Oğuzlar boyuna mensup Uygurlar, kağıt ve matbaayı kullanan ilk Türk uygarlığı olma özelliğine sahiptir. Bunun yanı sıra Uygurlar, yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur. Uygur alfabesini kullanarak, yazılı eserler bırakan devlet, Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından 744 yılında kurulmuştur. Yerleşik hayata geçtikten sonra tarımla da ilgilenen Uygurlar, Türk kültürünün ve ticari hayatının gelişmesine katkı sağlamıştır. Çinlilerle kurulan yakın ilişkiler Uygur Devleti’nin ekonomisini güçlendirmiştir. Kağıt ve matbaayı kullanan Uygurlar, kütüphaneler kurmuş ve yazılı eserler bırakmıştır.
Uygurlarda matbaa ve kağıt faaliyetlerinin gelişmesinde Çinlilerle olan yakın ilişkiler de etkili olmuştur. Ayrıca Mani dinini benimseyen Uygurlar, yerleşik hayat tarzı sayesinde kalıcı mimari eserler de inşa etmiştir. Kırgız saldırıları sonucu iki parçaya ayrılan devlet daha sonra güçsüzleşerek yıkılmıştır. Uygurlar, Göktürklerin siyasi ve kültürel yaşam tarzlarından etkilenmiştir. Uygur Tölesleri olarak da adlandırılan toplum, Çinlilerin remi kaynaklarında yer almasıyla da dikkat çeker. Bunun yanı sıra Uygur Devlet, Moğolların Türkleşmesinde de önemli rol oynamıştır. Günümüze ulaşan Uygur toplumları ise Doğu Türkistan bölgesinde yaşamlarını sürdürür.
