Yanardağ patlamaları yıkım getirdiği kadar muhteşem oluşumlar da yaratıyor. İşte onlardan bazıları…
Mavi sülfür alevleri: Endonezya'nın Doğu Java adasında 2600 metre yüksekliğe sahip Kawah İjen yanardağının tepesindeki kraterden 200 metre derinlikte bulunan sülfürik asit gölü, lav patlayıp dağın eteklerinden süzülürken havadaki oksijenle temas anında mavi alevler çıkarıyor.
Çamur volkanları: Yerin derinliklerindeki gazlar zayıf bir nokta bulup basınçlı bir şekilde dışarı sızarken çamur volkanları oluşturur. Dünyanın çamur volkanlarının üçte biri Azerbaycan'ın doğusundaki 1000 noktada görülür. Bu çamurlar soğuk olmasına rağmen gazın yer altında birikip hızla dışarı püskürmesi sırasında etrafındaki canlıları oksijensiz bırakarak ölümcül hale gelebilir.
Bazalt sütunlar: Yanardağların kaosa yol olan patlamalarından bazalt sütunları gibi düzenli oluşumların ortaya çıkması şaşırtıcı gelebilir. Fakat yanardağdan çıkan magma soğumaya başlayınca büzüşür ve çatlaklar oluşur. İlk soğuyan yüzeyden başlayan çatlaklar içe doğru yayılır ve tabakalar oluşturur. Lavlar yatay hareket ederken dik sütunlar meydana gelir.
Peri bacaları: Milyonlarca yıl önce patlayan yanardağların külleri Göreme'de kalın bir tabaka halinde sertleşmiş gözenekli yapılar oluşturmuş. Zamanla rüzgarın ve yağmurun etkisiyle erozyona uğrayan bu bölgede geriye peri bacaları kalmıştır.
Lav tünelleri: Yanardağ patlaması sırasında soğuyan lavın içinde tüneller oluşabilir. Lav akarken soğuyup katılaşınca her katmanın üst tabakası çatı halini alabilir. Böylece bu tünellerin içinden sıcak lav daha uzun mesafe akmaya devam eder. Bu tüneller olmasaydı soğuyan lav hemen yanardağın krateri etrafında birikirdi.
Kaplıcalar: Etiyopya'nın kuzey doğusundaki Dallol yanardağı ve çevresindeki kaynarcalardaki rengarenk tuz birikintileri başka bir gezegene aitmiş gibi bir görüntü yaratır. Burada bir kilometre kalınlığında bir tuz tabakası oluşmuştur. Yeraltı sularında erimiş halde bulunan tuzlar, sıcak ortamda suyun hemen buharlaşmasıyla kristalize olur. Çeşitli iyonlar sülfür ve potasyum tuzları üzerinde farklı renkler yaratır.
Lav kubbeleri: Yanardağ içinde lavın püskürmesini sağlayacak güçte basınç birikmemişse lavlar bir baca ağzı etrafında birikip kubbe görüntüsü oluşturur. Bu lav akamayacak kadar koyu ve yapışkandır.
Lav gölleri: Yanardağ kraterindeki baca ağzı patladığında kraterin bir kısmı lavla dolarak göl halini alır. Lav gölleri tümüyle sıvı, yarı katı ve katı bir hal alabilir. Uzun süre sıvı kalan lav göllerinin sayısı 5-6 kadardır.
Ateş nehirleri: Yanardağ patladığında bacalarından akan lavların tahribat gücü fazladır ama ağır ağır aktığı için kaçması kolaydır. Yanardağ etrafındaki yerleşim bölgelerinde yaşayan insanlar lav akışını görerek güvenli bölgelere kaçabilir. Ancak dik yamaçlarda lav akışının hızı saatte 10 kilometreye kadar ulaşabilir. Başka etkenlerde birleştiğinde bu hız 30 km'yi bulabilir.
Kalderalar: Bunlar büyük yanardağ kraterleridir ve patlamalar veya yüzeydeki kayanın magma havuzuna çökmesi sonucu oluşurlar. 7700 yıl önce Oregon'daki Mazama yanardağı patlamış ve dağın içindeki erimiş ve yarı erimiş kayaları atmosfere püskürtmüştür. Dağın içi boşalınca tepe kısmı çökerek 10 km çapında dev bir krater oluşturmuştur. Yüzyıllar boyu yağan yağmur ve kar kalderayı doldurarak dünyanın en ünlü krater göllerinden birini oluşturmuştur. 589 metre derinliğindeki bu göl ABD'nin en derin dünyanın ise yedinci en derin gölüdür.
Bu makalenin İngilizce aslını BBC Earth'te okuyabilirsiniz.
Dergideki diğer makalelere buradan ulaşabilirsiniz.
