İlgeç ne demek, eş anlamlısı nedir, ilgeç özellikleri nelerdir? İlgeçler cümle içinde nasıl kullanılır?

Cümlede bulunan unsurlar yani bir cümleyi oluşturan özne, yüklem ve tümleç gibi birimlerden her biri çeşitli görevleri bulunan kelime ve kelime gruplarından oluşur. Bu kelime ve kelime grupları sahip oldukları anlamlar, görevleri, kullanım alanları dâhilinde cümleye anlam katarlar. Türkçenin etkin ve doğru kullanımı için bu unsurların ne oldukları, ne için kullanıldıkları ve nasıl kullanıldıklarının bilinmesi gerekir.

İlgeç ne demek?

İlgeç sanılanın aksine Türkçe kökenli bir kelimedir. Türkçede “bağlamak” anlamına gelen “il-“ fiiline eklenen “+(g)Aç” ekiyle türetilmiş bir kelimedir. Edat kelimesinin Türkçe karşılığı olarak kullanılan ilgeç kelimesi edat demektir. Arapça edat kelimesinin karşılığı olarak türetilen ilgeç kelimesi kısaca tek başına anlamı olmayan, sonuna geldiği sözle, cümledeki diğer kelimeler arasında ilişki kuran kelime türüdür. Bu doğrultuda da ilgeç eş anlamlısı olan kelime “edat” kelimesidir.

İlgeç nedir?

İlgeç ya da edat kısaca tek başına bir anlamı olmayan, bir sözle birlikte kullanılan ve bu sözü cümledeki diğer kelimelerle bağlayan bir kelime türüdür. Başka kelimelerle birlikte öbekleşerek kullanılan yani diğer kelimelerle birlikte yeni anlam ilgisi kuran kelimelerdir. Edatlar kendi içinde üç ayrı grupta incelenir:

• Bağlama edatları (Bağlaç)
• Son çekim edatları (Edat)
• Ünlem edatları (Ünlem)

İlgeçlerin özellikleri nelerdir?

Türk dilinde fiil ve isimler tek başlarına kullanıldıklarında bir anlam ifade ederken edatlar tek başlarına bir anlam ifade etmez. İlgeçlerin bir anlam ifade edebilmesi için başka kelimelerle birlikte kullanılması gerekir. İlgeç özellikleri şu şekilde özetlenebilir:

• Kelimeler arasında anlam ilişkileri kurarlar.
• Yardımcı kelime olarak kullanılabilirler.
• Edat kendisinden önceki ve kendisinden sonraki kelimeler arasında anlam ilgisi kurar.
• Bağlaç ve zarftan farklı olarak yeni bir anlam ilgisi kurar.
• Edat cümleden çıkarıldığı zaman cümlede anlam bakımından bir değişiklik yaşanmaz.
• Edatlar tek başlarına bir anlam ifade etmeseler de cümle içinde isim, zarf, sıfat ve bağlaç olarak kullanılabilirler. Böyle bir kullanımda edat olmaktan çıkarlar.
• İlgeçlerin bazıları sadece hâl ekleriyle birlikte kullanılırlar.
• Bazı ilgeçler ek alabilir.
• İlgeçler ek-fiil alarak yüklem görevinde kullanılabilir.
• Cümle içinde ya da isim tamlamalarında isim görevinde kullanılabilirler.
• Edat grupları cümle içinde genellikle zarf ya da edat tümleci şeklinde kullanılır.

İlgeçler hangileridir?

Türkçede kullanılan pek çok edat bulunur. Bu edatlardan ilki “ile” edatıdır. Kısaca ilgeç örnekleri ve kullanım şekilleri şu şekildedir:

• İle:

• Araç, alet, neden, birliktelik, zaman” ilgisi kurar.
• “-le” şeklinde yazılabilir.
• Aynı zamanda “ne ile, kiminle” sorularına da cevap verir.
• “ve” gibi kullanılırsa bağlaç olur.

• Soyut bir kelimeyle kullanılırsa ilgeç değil durum zarfı olur. İle edatı ile ilgili örnek cümleler:

• İzmir’e uçakla gidecekler.
• Yaşlı annesiyle oturuyordu.
• Evin gürültüsüyle korkup kaçtı.
• Baharla çiçekler açmaya başladı.
• Lafını balla kesiyorum ama beni bir dinle.
• Seninle konuşmayı çok özlemişim.

• Elma ile armut alıp eve gelmişti.

• Gibi:

• Benzetme edatıdır, yalın hâldeki kelimelerle birlikte kullanılır.
• Benzetme, eşitlik anlamı katar.

• Birlikte kullanıldığı sözcükle beraber isim, sıfat ya da zarf olabilir. Gibi edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Hasan’ın demir gibi bir bileği vardı.
• Kalktığı gibi hemen bir kahve demledi.
• Sözleri yağmur gibi etime işliyordu.
• Söylediklerinin karşısında ölecek gibiydi.
• Fatma hoca gibisi nasıl bulunur ki yazık ettiler!
• Erkeksi hareketleri vardı.

• Sanki:

• Benzetme ilgecidir. “san” ve “ki” kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur.
• Sanmak, zannetmek anlamı katar.
• Benzetme, sözüm ona, sözde, uyarı, inanmama gibi anlamlar da katar.

• Gibi edatıyla birlikte kullanılırsa anlatım bozukluğu yaratır. Sanki edatı ile ilgili örnek cümleler:

• O gidince sanki gece olmuştu.
• Biri pencereye taş attı sanki.
• Sanki bütün suç bende!

• Romanları daha başarılıydı sanki.

• Kadar, -e kadar

• Yalın hâlde ya da yönelme eki (-e) almış kelimelerle kullanılır
• Kadar şeklinde kullanılıyorsa ek alabilir.
• Benzetme ilgecidir.
• Karşılaştırma, ölçü, yaklaşıklık, eşitlik anlamları katar.
• Birlikte kullanıldığı sözcükle isim, zarf ya da sıfat oluşturur.
• İsim tamlamasında tamlanan olarak kullanılabilir.

• Zarf tümleci ya da edat tümleci de yapabilir. Kadar, -e kadar edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Siz de onlar kadar başarılısınız.
• Çiçek gibi açmış yüzün!

• Onu görünce evini görmüş kadar mutlu oldu.

• İçin:

• Karşılık, görelik, amaç, neden, özgülük anlamı katar.
• Maksadıyla, nedeniyle, hakkında, yüzünden anlamlarını ifade eder.
• Yalın hâlde ya da iyelik ekleri almış sözcüklerle kullanılır.
• İsim olarak kullanılıyorsa ek alabilir.

• Söz öbeği olarak kullanılıyorsa genellikle edat tümleci olur. İçin edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Çalışmak için bu pozisyona başvurmak istiyormuş.
• Sınavı kazanmak için harıl harıl çalışıyordu.
• Bu çiçekleri annem için almıştım.
• Tüm bu hazırlıklar bizim için miydi?

• Üzere, üzre:

Amaç, zamanda yakınlık, gibilik, koşul anlamları kazandırır. Üzere, üzre edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Bu sorunu halletmek üzere Ankara’ya gitmişti.
• Yarın vermek üzere bunu alabilirsin.
• Güneş batmak üzere, acele edin de eve gidelim!

• Tam da evden çıkmak üzereydik.

• -e göre:

• Yönelme durumu ekiyle birlikte kullanılır.
• Kendisi de ek alabilir.

• Yönünde, uygunluk, bakımından, görelik, karşılaştırma anlamları katar. -e göre edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Ona göre bu düşünceler çok saçma.
• Bana göre bir elbiseniz var mı?
• Anlatılanlara göre tüm bu olaylar deli saçmasıymış.

• Allah gönlüne göre verir inşallah!

• Karşı:

• Yönelme durum ekiyle kullanılırsa hakkında, için, ilgili olma, yönelme anlamları taşır.
• Zaman bildiren sözcüklere eklenince zarf öbeği oluşturur ve “sularında, doğru” anlamı katar.

• Birleşik fiil yapabilir, sıfat ve isim olarak kullanılabilir. Karşı edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Sabaha karşı uyuyabilmişti.
• Şiire karşı büyük ilgisi vardı.

• Karşı evde ışıklar hâlâ yanıyordu.

• Diye:

Amaç ve neden ilgisi kurar. Doğru edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Terfi edeyim diye yapmadığı iş ve şaklabanlık kalmamıştı.

• Sınavdan yüksek alabilesin diye bir sürü öğretmene para verdik.

• Doğru:

• Yönelme eki ile birlikte kullanılır ve yön bildirir.
• Zamanda yakınlık ifade eder ve zarf öbeği oluşturur.

• Sıfat, isim ve zarf olarak kullanılırsa edat olmaktan çıkar. Doğru edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Denize doğru yürümüştük.
• Ona doğru bakıp durmasana!

• Sabaha doğru geldiler.

• Dolayı, ötürü:

Ayrılma durum ekiyle birlikte kullanılır ve neden ilgisi kurar. Dolayı, ötürü edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Kilosundan dolayı artık rahat hareket edemiyordu.
• Bundan ötürü araları bozulmuştu.

• Karşın, rağmen:

Yönelme durumu ekiyle birlikte kullanılır ve karşıtlık bildirir. Karşın, rağmen edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Çok çalışmasına karşın başarılı olmamamıştı.

• Onu sevmesine rağmen ayrılmak zorunda kalmıştı.

• Beri:

Ayrılma durum ekiyle kullanılır ve eylemin başlangıç yeriyle zamanını belirtir. Beri edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Dün akşamdan beri nerelerdeydin?

• Yıllardan beri bu evde yaşamak ona kötü geliyordu.

• Yalnız:

"Sadece, bir tek” anlamına gelme şartıyla edat olarak kullanılır. Yalnız edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Cebinde yalnız ekmek parası kalmıştı.

• Ancak:

Olsa olsa, sınırlandırma, özgülük, sadece, yalnız anlamlarını barındırır. Ancak edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Seni ancak o anlar, onunla konuş.
• Bu para ancak üç gün bize yeter.

• Geç çıkmışlar, geceye ancak gelirler.

• Değil:

Yüklemi olumsuzlaştırır. Değil edatı ile ilgili örnek cümleler:

• Dediklerini yapmamış değiliz, neden bağırıyorsun?

• Mi:

• Soru edatıdır, ek alabilir. Farklı anlam bağları kurabilir. Mi edatı ile ilgili örnek cümleler:

• İstanbul’dan döndün mü?
• Bu kitabı okudun mu pek çok şey değişecek.
• Soğuk mu soğuk Ankara havası ciğerlerini kesmişti.