Kibrit kutusundan çıkan tarih

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı döneminde yaşadıklarını yazarak kibrit kutusunda saklayan Osmanlı askerlerinden Mehmet Fuad Tokad'ın anılarını Türkçe'ye çevirip yayımlanmasını sağlayan Türkolog Jack Snowden, Sarıkamış'ta şehitlikleri ve Rus dönemindeki esir alanlarını gezdi.

Mehmet Fuad Tokad'ın anılarını Osmanlıca'dan Türkçe'ye çevirerek, "Kibrit Kutusundaki Sarıkamış-Sibirya Günlükleri" adıyla yayımlanmasını sağlayan ABD'li Türkolog Jack Snowden, Kars'ın Sarıkamış ilçesindeki şehitlikleri ve Ruslar dönemindeki esir kamplarını ziyaret etti.

Sarıkamış'ın Hamamlı köyündeki Ruslar döneminde esir kampı olarak kullanılan alan hakkında köy muhtarı Yunus Gökcan'dan bilgi alan Snowden, Allahuekber Şehitleri Anıtı ile Yukarı Sarıkamış Şehitliğini de ziyaret etti.

Binlerce askerin donarak şehit düştüğü Sarıkamış'ın kendisini heyecanlandırdığını ifade eden Snowden, gelecek yıl Sarıkamış Şehitlerini Anma Etkinlikleri'ne eşiyle katılacağını belirtti.

Mehmet Fuad Tokad'ın torunu Müge ile evli olan Jack Snowden, AA muhabirine yaptığı açıklamada, iki yıl önce eşi ve kayınbiraderiyle ortaklaşa yürüttükleri çalışma sonunda 96 yıl öncesinde esir düşen Mehmet Fuad Tokad'ın kibrit kutusunda sakladığı Osmanlıca yazılı iki küçük defterden oluşan günlüklerini Türkçe'ye çevirerek kitaplaştırdığını hatırlattı.

Günlükte anlatılan mekanları görmek için önce Erzurum'a, ardından ilk kez Sarıkamış'a geldiğini ifade eden Snowden, "İki yıl önce 'Kibrit Kutusundaki Sarıkamış-Sibirya Günlükleri' ismiyle yayımladığımız kitap, Harbiyeli Mehmet Fuad Tokad'ın 8 Ocak 1915'te İstanbul'dan hareket etmesiyle başlıyor ve 19 Mart 1917'ya kadar günlüğüne yazdığı anıları içeriyor" dedi.

Tokad'ın 1916 yılının şubat ayında Erzurum'un Gezköy yakınlarında Kazaklar tarafından esir alınarak Sarıkamış'a götürüldüğünü kaydeden Snowden, "Burada esir kampında 2 ay kaldıktan sonra Ruslar tarafından trenle Sibirya'nın Vetluga şehrine gönderilir. Vetluga'daki esir kampında 2,5 yıl kaldıktan sonra serbest bırakılır" diye konuştu.

-"Eşi ile Osmanlıca kursunda tanıştı"-

ABD'nin Ankara Büyükelçiliği'nde bürokrat olarak görev yaptıktan sonra emekli olduğunu ifade eden Snowden, 2005'te merak ettiği Osmanlıca'yı öğrenmek için kursa katıldığını, burada tanıştığı Müge Tokad'la evlenerek Türkiye'ye yerleştiğini belirtti.

Müge Tokad ile evlendikten sonra dedesi Mehmet Fuad Tokad'ın Osmanlı-Rus Savaşı sırasında tuttuğu, kibrit kutusunda sakladığı günlükleri gördüğünü kaydeden Snowden, "Eşimin dedesi Mehmet Fuat Tokad esir olarak 2 ay Sarıkamış'ta, 2,5 yıl Sibirya'da esir kampında kalmış. O zamanlar küçük deftere anılarını, yaşadıklarını yazmış. Ruslar'dan saklamak için de yazdığı küçük defterleri kibrit kutusuna koymuş. Hatasız, pürüzsüz, çok güzel yazmış" dedi.

Mehmet Fuad Tokad'ın esaret bittikten sonra İstanbul'a döndüğünü ifade eden Snowden, şöyle konuştu:

"Eşimin dedesi başmühendis olarak 35 yıl PTT'de çalışmış. Bütün anılar bu küçük kibrit kutusunda kaldı. Kimse bunu Türkçe'ye çevirmemiş. Mehmet Fuad Tokad, daha sonra kibrit kutusunu oğlu Prof. Dr. Yılmaz Tokad'a vermiş. Kayınpederim Yılmaz Tokad da 2001'de vefat etmiş. En büyük arzusu bu defterlerin günümüz Türkçe'sine çevrilmesiydi. Biz de bunları çevirip kitap olarak yayımladık. Şimdi de kitapta yer alan mekanları görmek için Sarıkamış'a geldik."