Ebru sanatına yeni başlayanlar için malzemeleri ve ebru uygulamasının nasıl yapıldığını anlatan Ebru Sanatçısı Kubilay Eralp Dinçer, ebru sanatının isminin nereden geldiğini şu sözlerle özetledi:
"Ebru, Farsça bir kelimedir. Ebr, bulut anlamına gelmektedir. Ebri ise, buluta benzeyen anlamına gelmektedir. Ebri söyleyişi zamanla 'ebru' söyleyişini almıştır. 'Ebru' kelimesinin Farsça'da bire bir karşılığı 'kaş' demektir. İranlılar ebru öbeklerine bakıp bulutu ve aradaki çizgilere bakıp kaşı görmüşler, bu yüzden de bu işe 'ebru' denmiştir. Araplar, aradaki çizgileri damarlara benzetmişler, o yüzden de damarlı kağıt adını vermişlerdir. Şu anda yaptığımız battala somaki battal adı verilebilir."
İşte Ebru Sanatçısı Kubilay Eralp Dinçer'in yeni başlayanlar ve merak edenler için anlattığı ebru sanatı ile ilgili tüm detaylar:
Yeni başlayanlar için ebru yapmanın püf noktalarından ilki çok çalışmak ve pratik yapmaktır. Bir diğeri ve en önemlilerinden bir tanesi çok dikkatli olmaktır. Yapılan her hareketin, boyalara konan her damla suyun, ödün ya da neftin, sıvının yoğunluğunun, çevresel faktörlerin nelere sebep olduğunu çok iyi algılamak gerekir. Olası sebepleri ve sonuçları aklımızdan hızla geçirip, bunlardan en doğrusunu bulup hayata geçirmemiz lazımdır.
Güzel bir ebru yapmak için sabırlı olmak gerekir, sayısız tekrar gerekebilir. Tüm bunların yanı sıra bir ustaya ihtiyaç vardır. Ebru yapmak ne kadar önemliyse, ebruyu yapan ustayı izlemek de bir o kadar önemlidir. Ebru ustalarının yapmış olduğu eserleri dikkatlice incelemek lazımdır.
Bunlara ilave olarak, ebru yapmayı çok sevmek gerekir. Bu sevgi, insanın sabırlı olmasını ve uzun zamanlar geçirmesini sağlar.
Dışarıdan bakıldığında tüm olayın teknenin başına geçip, boyalarla ebru yapmak şeklinde görülüyor olabilir, ancak bu işin 3 aşaması vardır. Birincisi malzemelerin doğru şekilde, büyük bir sabır ve emekle hazırlanmasıdır. Eğer malzemeler doğru olmazsa güzel ebru yapma şansımız da ortadan kalkmaktadır. Bunlar, sıvının hazırlanması, boyanın ezilmesi ve terbiye edilmesi, fırçanın bağlanması gibi değişik aşamalardır.
Daha sonra da teknenin başına geçilir. Bir ebru yapmak için saatlerce uğraşıp doğru ayarları yakalamak gerekir. Tüm bunları arkanızda bıraktıktan sonra arzu ettiğiniz ebruları ortaya çıkartma şansınız olabilir. Bu işin en son aşaması da yapılmış olan ebruların sergilenmesidir.
Dikkat edilmesi gereken hususların başında, teknenin üzerine atılmış boyaların ne şekilde ezilip terbiye edildiği ve bunların ne şekilde öd ve su ayarlarının yapıldığıdır. Daha sonra bu boyaların kullanılma miktarı ve oluşturduğu basınç çok önemlidir. Bunlardan sonraki aşamada motiflerin olması gerektiği gibi gerçek ve doğru şekilde hayata geçirilmesidir.
Malzemelerin ne şekilde hazırlanmış olduğu, ebrucunun içinde bulunmuş olduğu bedensel faktörlerdir. Mesela, koştuktan sonra hızlıca teknenin başına oturduysanız, kalp atışınız ve kan basıncınız doğal olarak yüksek seviyede olacak ve bu şekilde düzgün bir ebruyu ortaya çıkartmak pek mümkün olmayacaktır.
Ruh hali de çok önemlidir. Ebru yapan kişinin her şeyden önce endişelerinden arınmış olarak teknenin başına oturmuş olması gerekiyor. Kendine güven gerekir, ancak bu ne istersem onu yaparım anlamında bir kendine güven olmamalıdır. Teknenin başına geçtiğimiz zaman, teknenin sanki bir kişiliği, ruhu varmış gibi, içinde bulunduğunuz ortamı anlamanız gerekir.
Tekneyi anlamaktan kastım, sıvının hangi yoğunlukta olduğu, boyaların içerisindeki öd ve su miktarları, malzemelerin o anda bulunmuş olduğu durumdur. Bunlar tekneyle uzun zaman geçirdikçe ortaya çıkmaya başlar. Ebrucu ile tekne, tanışıp kaynaştıkça ortak bir şeyleri hayata geçirmeye başlar.
Tüm bunların dışında elbette ki ortamın sıcaklığı ve nemi yaptığımız işi etkiler. Yaklaşık olarak 21-22 derece hava sıcaklığına, yüzde 60-70 gibi bir bağıl neme ihtiyaç duyulur. Hava çok sıcak olursa, boyalar çatlamaya ve kumlanmaya başlar. Hava çok kuru olursa, yine havada bir takım kurumalar görülür.
Üzerine ebru alacağımız kağıdı suya koyarken, oldukça dikkatli davranılması gerekir. Tekneyi kullanmadığımız zaman, üzerine muhakkak bir kağıt kapatmak gerekir. Bu kağıt, tekneyi dış etkenlerden korur ve aynı zamanda teknenin üzeri bir süre açık kaldığı zaman, biz gözle göremesek de bir film tabakası oluşur. Bu film tabakası da atmış olduğumuz boyaların açılmasını engeller.
Tekneye kağıdı koyarken genelde iki ucundan kavramak gerekir. 90 derecelik bir açı yakalayıp, kağıdı teknenin üzerine hizalayıp, kağıdı yavaş yavaş bırakmak gerekir. Kağıt çok hızlı bırakılırsa bir takım hava kabarcıkları ortaya çıkabilir.
Kağıdı alırken, muhakkak teknenin kenarını sıyırmak gerekir.
Klasik Türk ebrusu ya da geleneksel olarak adlandırılan ebru, tarih boyunca sadece kağıt üzerine alınmıştır. Bir kaç üstadın kumaşa veya deriye yapmış olduğu çalışmalardan haberdarız. Ama geleneğe sadece kağıt üzerinde yapılan motifler geçmiştir.
Günümüzde, değişik bazı yüzeyler üzerine de ebrular yapılabilir. Bunlar deri, cam, ahşap, seramik gibi yüzey çeşitleridir. Bunların üzerine yapmış olduğumuz ebrularda her zaman toprak boya kullanmak mümkün olmamaktadır. Akrilik, sentetik, yağlı boya gibi değişik boya çeşitleri kullanılır.
Ebru yapmak için, yoğunluğu arttırılmış bir sıvıya ihtiyaç vardır. Kullanacağımız sıvının hem yapışkan, hem kıvamlı olması gerekir. Bunun için çok değişik malzemeler kullanmak mümkündür.
Yüzyıllarca kitre malzemesi kullanılmıştır, kemiğe benzeyen bir yapısı vardır. Anadolu'da yetişen geven ağacının gövdesindeki çatlaklardan öz suyu dışarı çıkar ve havayla karşılaştığı zaman kemiksi bir hal alır. Bu kitrenin günlerce ıslatılıp, yoğrulması ve gerekir. Sonrasında bir kaç kez tülbentten süzerek, teknenin içine konulup kullanıma hazır hale getirilir. Fakat günümüzde artık kitre çok fazla kullanılamıyor. Çünkü kitre yurt dışından geldiği için kalitesi düşmeye başlamıştır. Kitlenin yerini zaman içerisinde deniz kadayıfı almıştır.
Deniz kadayıfı, Macar bir bilim adamının analizlerini yapıp, kullanmaya başlamış olduğu bir malzemedir.Deniz kadayıfına, İrlanda yosunu demek de mümkündür. Bilim adamı, deniz kadayıfının içine bir miktar boraks ekleyerek ayrılma eğilimini ortadan kaldırmış ve deniz kadayıfının daha uzun süre kullanılmasını sağlamıştır.
Aynı şekilde saf salebi de ebru sıvısını hazırlarken kullanmak mümkündür. Suya kıvam ve yapışkanlık vermek için ayva çekirdeği, çemen yapımında kullanılan tohum, nişasta, tuz, şeker gibi değişik malzemelerin de kullanılması mümkündür.
Kitreyle deniz kadayıfının farkından bahsetmek gerekirse, kitrenin yüzey gerilimi biraz daha fazladır. Dolayısıyla deniz kadayıfına koymuş olduğunuz boyaların öd miktarından 8-10 misli daha fazla öd koymak gerekecektir. Deniz kadayıfının kaldırma özelliği biraz daha fazladır.
Deniz kadayıfını kullanırken içme suyu kullanmak gerekir. Şebek suyunun içindeki kireç çalışmanın olumsuz etkilenmesini sağlar.
10 litrelik su için, 105 cc. kavanoz deniz kadayıfı kullanacağım. Deniz kadayıfının çok sulu olması sıkıntı yaratabilir. Deniz kadayıfını suya ilave edip çırpmak gerekir. Mikserle yapıldığı zaman hava kabarcığı ortaya çıkar, onların gitmesi zaman alır.
10-15 dakikalık aralıklarla, bir kaç kez karıştırdıktan sonra bir gece beklemesi, hava kabarcıklarının gitmesi için yeterli olacaktır.
Ebru yaparken, gül dalından ve at kuyruğundan hazırlanmış fırçalar kullanılmaktadır. Gül dalı, güller budandıktan sonra kururken yamulmaması için, düzgün bir ahşabın üzerine sıkıca bağlanır ve o şekilde kuruması sağlanır.
At kuyruklarının daha sert ve daha dayanıklı olması için, yaşlanmış erkek atların kuyruğu olmasına özen gösterilir. Fırçanın hangi kalınlıkta olmasını arzu ediyorsanız, o miktarda at kuyruğu alıp fırçaya sarmanız gerekmektedir.
Sarma işlemi yaparken sadece misina kullanacağım. Bali gibi kimyasal malzemeler kullanmak yaptığımız işin doğasına aykırıdır.
At kuyruğu misinayla gül dalına bağlandıktan sonra, fazlalık kalan kısımlar kesilmelidir.
Ebruda kullanılan boyalar iki gruba ayrılabilir. Bunların bir kısmı metal oksit boyalar adı verilen, tabiatta toprak olarak bulunanlardır. Kaya şeklinde ya da çamur şeklinde olabilir. Bunlar eleyip, temizleyip ezilecek hale getirilir.
Toprağı bir miktar suyla karıştırıp, mermerden yapılmış el taşıyla ezmek gerekir. İkinci grubu oluşturanlar ise bitki pigmentleridir. Bitkilerin köklerinden, çiçeklerinden elde edilen bir takım boyalardır. Bunlardan en bilinmiş olanı çivit bitkisidir. Çivittten değişik maviler elde etme şansımız vardır.
Boyayı mermerin üzerinde sabırla ezmek gerekir. Bu işlemin yaklaşık olarak 1 saat sürmesi gerekmektedir. Dışarıdan bakıldığında sıkıcı bir iş gibi gelebilir ama bir meditasyon görevi gördüğü söylenebilir.
Ezme işlemi tamamlandıktan sonra boyaları hemen teknede kullanmak, mükemmel sonucu vermez. Boyaların terbiyesi işlemine geçmek gerekir.
Boyaların terbiyesi işlemi, ezilmiş boyanın büyükçe bir kavanoza konması, boyaları sulu ayran kıvamına gelinceye kadar sulandırmak, bir miktar öd ilave etmek ve bir süre tercihen 2-3 hafta boyunca fırçayla karıştırmaktır.
Boyaların suyla karışmaz özellikte olmasından dolayı, boya kısmı aşağı çöker, öd ve su üstte kalır. Bir kaç hafta beklendikten sonra üzerindeki su ve öd enjeksiyon malzemeleriyle çekilir.
Ebru yapmak için pek çok malzemeye ihtiyaç duymaktayız:
Sığır ödü: Boyanın sıvı üzerinde açılmasını sağlayan bir malzemedir. Sıvı üzerindeki yüzey gerilimini kırıp boyaya esneklik sağlar. Bu şekilde de boyanın su üzerinde açılmasını sağlar. Sığır ödü yerine kullanılan bir çok kimyasal malzeme de vardır. Ama bunların hiçbir tanesi sığır ödü kadar kaliteli malzemeler değildir. Öd, bütün hayvanlarda ve insanlarda safra kesesinin salgıladığı bir sıvıdır.
Neft: Boyaların içerisinde konulduğunda, boyaların üç boyutlu gözükmesini sağlayan ve yeni bir boyut kazandıran malzemedir. Bunun için petrol türevli olan kimyasal nefti değil, çam kütüğünü damıtarak hazırlanmış nefti kullanmak gerekir.
Fırça: Boyaları teknenin üzerine atmak için gül dalından ve at kuyruğundan hazırlanmış bir fırçaya ihtiyaç duymaktayız.
Biz: Boyalara şekil vermek için değişik kalınlıkta biz adı verilen teller vardır. Sıvının üzerine boya koymak için de kullanılabilir.
Tarak: Taraklı ebru yapımında kullanılan değişik boyda ve değişik şekilde bazı taraklar vardır.
Boya: Bitkisel bazlı veya toprak türevli, suyla karışmayan bir takım boyalar kullanmak gereklidir.
Kağıt: Ebru yapımında kullanılan kağıt, çok özelliği olan bir kağıt değildir. Yeter ki dışında plastik bir kaplama olmasın.
Tekne: Hazırlanan suyu bir kaba koymak gerekir. Buna da tekne adı verilir.
Ebru kağıdını kurutmak için, kurutma tezgahları kullanılabilir. Ya da çıtalarla yapılmış kurutma rafları kullanılabilir. Ebruyu tekneden sıyırarak aldıktan sonra bu kurutma tezgahının üstüne koyup kurumasını beklemek gerekiyor.
Bununla beraber kurutma tezgahı olmazsa olmaz bir koşul değildir. Evde, atölyede herhangi bir köşede kurumasını da sağlayabiliriz.
Açık hava etkinliklerinde ebruları kurutmak için mecburen mandalla asma yolunu tercih ediyoruz. Fakat bu pek tercih ettiğimiz bir yöntem değildir.
Eğer ebrulu kağıdı sıyırmadan çekiyorsanız, kağıdı teknenin üzerinden kaldırıp, hemen yanına getirebileceğiniz bir mukavvanın üzerine koyup o şekilde kurumasını sağlamak lazımdır. Sıyrılmamış ebru kağıdının elimizde gezdirilmesi, kağıdın kopmasına, boyaların birbirine karışmasına sebep olabilir.
