Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Için Form Yayımladı

Anayasa Mahkemesi 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren bireysel başvuruları kabul etmeye başlayacak. Yüksek Mahkeme, bireysel başvuruya ilişkin başvuru formu ile bireysel başvuru formunun nasıl doldurulacağına dair açıklamaların bulunduğu kılavuz ile mevzuat metinlerinin yer aldığı "Bireysel Başvuru" linkini internet sitesinde yayımladı. Vatandaşların başvurması için bilgisayarda elektronik olarak doldurulacak form ile daktilo veya el yazısı ile doldurulacak formlara da yer verildi. Ayrıca Yüksek Mahkeme, "66 Soruda Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru" kitapçığı hazırladı.

Almanya, Avusturya, İspanya, Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, İsviçre, Belçika, Rusya, Meksika, Brezilya, Arjantin ile diğer Latin Amerika ülkeleri olmak üzere, Doğu Avrupa ülkelerinin çoğunda ve Güney Kore gibi 40'tan fazla ülkede uygulanan bireysel başvuru ile Anayasa Mahkemesi, temel hak ve özgürlüklerin korunması açısından bireylerin başvurabileceği yeni bir iç hukuk yolu haline gelecek.

Bireysel başvuru kurumunun kabul edilmesindeki en önemli amaç, temel hak ihlallerinin iç hukukta ortadan kaldırılması ve buna bağlı olarak Türkiye aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)'ne yapılan başvuruların sayısının azaltılması. AİHM önünde Türkiye aleyhine açılmış 2011 yılı sonu itibarıyla yaklaşık 20 bin civarında dava derdest bulunuyor. Bu başvuruların büyük bir kısmı ise yargının işleyişiyle ilgili.

Anayasa ve Anayasa Mahkemesi'nin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’a göre, kamu gücünün bir işlemi nedeniyle "Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin" ihlal edildiğini iddia eden 'herkes' bireysel başvuru hakkına sahiptir. Ancak 'herkes' ifadesinin bireysel başvurunun niteliğinden kaynaklanan bazı sınırları vardır ve Kanun bu konuya açıklık getiren bir düzenleme yaptı.

ANAYASA MAHKEMESİ'NİN YETKİSİNİN KAPSAMI

Bireysel başvuru, Anayasa'da yer alan temel hak ve özgürlüklerinden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye'nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlalinden dolayı mağdur olduğunu iddia eden kişiler tarafından yapılabilir.

Örneğin yaşama hakkı, işkence ve eziyet yasağı, zorla çalıştırma yasağı, kişi hürriyeti ve güvenliği, hak arama hürriyeti, suç ve cezaların kanuniliği, özel hayata, aile hayatına, konut ve haberleşmeye saygı, düşünce, din ve vicdan hürriyeti, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti, toplantı ve örgütlenme hürriyeti, mülkiyet hakkı, serbest seçim hakkı, temel hak ve hürriyetlerin korunması, eğitim ve öğretim hakkı ve ödevi, eşitlik ve etkili başvuru hakkı bu kapsamda sayılabilecek haklardan.

Bireysel başvuru, ihlale neden olduğu ileri sürülen kamu gücü işlemleri aleyhine yapılabilir. Bireysel başvuru konusu kamu gücü davranışı bir eylem ya da işlem şeklinde olumlu bir davranış olabileceği gibi, yapılması gereken bir işlem ya da eylemin yapılmaması biçiminde olumsuz bir davranış da olabilecek.

Kamu gücünün ihmali nitelikteki işlemlerinin bireysel başvuruya konu edilebilmesi, ancak kamu organlarının bir işlemde bulunma zorunluluğunun olduğu hâllerde mümkün olabilecek. Öte yandan bireysel başvuruya konu olabilecek olan işlemler, bireyler bakımından bağlayıcı ve emredici kamu gücü işlemleridir. Başvuru konusu olabilecek işlemin bireyin temel anayasal hakkını ihlal etmesi gerekeceğinden, bağlayıcı nitelikte olmayan işlemler (örneğin genel direktifler, kurum içi görüş bildirimleri, bilirkişi raporları, öneri ya da tavsiyeler vs.) bireysel başvuru konusu edilemez.

Yasama işlemleri (kanun, içtüzük vb.) ile idarenin düzenleyici işlemleri (tüzük, yönetmelik vb.) doğrudan bireysel başvuruya konu edilemez. Ancak bu durum, yasama işlemi ya da düzenleyici işlemin kişiye uygulanması ve bunun da bir hak ihlaline yol açması hâlinde söz konusu uygulama işlemi aleyhine bireysel başvuru yapılmasına engel oluşturmamakta.

HAKKI KÖTÜYE KULLANANA 2 BİN TL CEZA

Başvurucunun hakkını açıkça kötüye kullanması yaptırımı gerektirir. Başvurucunun istismar edici, yanıltıcı ve benzeri nitelikteki davranışları hakkın kötüye kullanımı olarak kabul edilmekte. Bunun tespiti hâlinde başvuru reddedilir ve başvurucunun yargılama giderleri dışında, 2 bin Türk Lirasından fazla olmamak üzere disiplin para cezasıyla cezalandırılmasına karar verilir. Bir disiplin para cezası olan bu ceza, verildiğinde kesin nitelikte olup itiraz imkânı bulunmuyor.

Mahkeme İçtüzüğü'ne göre bireysel başvuru, normal mahkeme yollarının tüketildiği ve buna ilişkin kararın kesinleştiği, hiçbir merciye başvuru yolu öngörülmeyen durumlarda ise ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün içinde yapılabilecek. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesini iki üyeden oluşan komisyonlar yapacak. Komisyonların oybirliğiyle kabul ettiği başvuruları ise Anayasa Mahkemesi üyelerinden oluşan ve biri başkan vekili en az 5 üye ile toplanacak heyet karara bağlayacak. Komisyonlar oy birliği, bölümler ise salt çoğunlukla karar verecek. Bölümler, başvuruları dosya üzerinden inceleyecek. Ancak resen, ayrıca başvurucu veya Adalet Bakanlığı'nın talebi üzerine gerekli görülmesi halinde duruşma yapılmasına karar verilebilecek.