BİZE ULAŞIN
Anatomi terimlerinden biri olan böbrek üstü ifadesinin kısaltılmamış kullanımı böbrek üstü bezi şeklindedir. TDK tarafından böbreklerin üstünde bulunan ve hormon niteliğinde salgısı olan bez şeklinde tanımlandığı görülen bu ifade özellikle sağlık konulu metinlerde sıkça yer alır. Ders kitaplarından sağlık makalelerine varan pek çok yazılı metinde rastlanabilen böbrek üstü ifadesi iki ayrı ögeden oluşur. Bu da böbrek üstü sözcüğünün bir birleşik kelime olduğunu gösterir. Ancak TDK’ye göre böbrek üstü doğru yazılışının bitişik mi ayrı mı olduğu genellikle karıştırılır. Dolayısıyla Türkçe yazım kurallarına göre doğru olan böbrek üstü yazılışı açıklanmalı ve bu anatomi teriminin yer aldığı cümle örneklerine yer verilmelidir.
Tıp alanında yaygın olarak kullanılan sözcüklerin bir kısmı organ adlarıyla oluşturulmuştur. Günlük yaşamda da sıklıkla kullanılan ve halk arasında da bilinen anatomi terimlerinin bir kısmı da bu kapsamda ele alınabilir. Böbrek üstü ifadesi de aslında böbrek üstü bezinin kısaltılmış kullanımıdır.
Yani TDK güncel sözlüğünde böbreklerin üstünde bulunan, hormon niteliğinde salgısı olan bez olarak tanımlanan böbrek üstü bezi ifadesinin kısaltılmış hâliyle de çeşitli metinlerde yer bulabildiği söylenmelidir. Bu nedenle iki ayrı ögeden oluşsa da bir öbek olarak kullanılan böbrek üstü kelimesinin nasıl yazıldığı üzerine bilgi aktarılması gerekir.
Türk Dil Kurumu Yazım Kuralları Kılavuzu’nun birleşik kelimeler için özel olarak oluşturulan kategorileri mevcuttur. Bu kategoriler sayesinde hangi birleşik kelimenin bitişik veya ayrı olarak yazıldığı kolay bir şekilde öğrenilebilir. Böbrek üstü doğru yazılışı da TDK Yazım Kuralları Kılavuzu’nun ayrı olarak yazılan birleşik kelimeler kategorisinde yer alan bir ifadedir. Dolayısıyla böbrek ile üst kelimelerinin bir araya getirilmesi sonucunda oluşturulan birleşik sözcüğün mutlaka ayrı yazılması gerekir.
Böbrek üstü ifadesini oluşturan iki ayrı sözcük arasında boşluk bırakılmadığı zaman Türkçe yazım kuralları ihlal edilmiş olur. TDK tarafından sunulan güncel bilgiler çerçevesinde sıralanabilen doğru ve yanlış böbrek üstü yazımı ise aşağıdaki gibidir:
Türkçede yaygın olarak kullanılan birleşik kelimeler bir bitkiyi temsil edebildiği gibi anatomi terimlerini de kapsayabilir. Dolayısıyla bir anatomi terimi olup çeşitli metinlerde denk gelinen böbrek üstü ifadesinin bir birleşik kelime olduğu hatırlatılmalıdır. Bitişik şekilde yazılmaması gereken böbrek üstü sözcüğünü oluşturan iki ayrı sözcük arasında boşluk bırakılması beklenir. Yani “Böbrek üstü bitişik mi yazılır?” diyen kişilere “hayır” yanıtı sunulmalı ve bu ifadenin hangi kurala bağlı olarak ayrı yazılan birleşik kelimeler kategorisine dahil edildiği açıklanmalıdır.
Böbrek üstü teriminin iki ayrı isim sözcüğünden oluştuğu belirtilmelidir. Bu sözcüklerden ilki TDK tarafından kandaki zararlı maddeleri süzüp idrar olarak salan, omurganın sol ve sağ yanında bulunan çift organdan her biri olarak tanımlanan isim türündeki böbrek ifadesidir. Üst sözcüğü de temelde bir şeyin yukarı, göğe doğru olan yanı; alt karşıtı, üzeri, fevk olarak tanımlanan ve isim veya sıfat görevinde kullanılabilen sözcüklerdendir. Böbrek üstü sözcük öbeği oluşturulurken ise üst kelimesine belirtme hâl eki eklenmiştir. Buna ek olarak böbrek üstü TDK tarafından somut olarak yer belirten alt, üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime, terimler kategorisinde ele alınır. Bu kurala bağlı olarak böbrek üstü birleşik sözcüğünün mutlaka bitişik değil, ayrı olarak yazılması gerekir.
Ayrı yazılan birleşik kelimeler kategorisinde yer alan "böbrek üstü" ifadesiyle oluşturulan örnek cümleler ise aşağıdaki gibidir:
