Gelişen teknolojiyle birlikte giderek küçülen Dünya’da son yıllarda ülkemizde de kendisine yer bulan Kara Cuma (Black Friday) indirimleri 2019 yılının son günlerinde de epey konuşulacak. 2019 yılının Kara Cuma’sına oldukça kısa bir zaman kalmışken Kara Cuma olgusunun gelişmesinde rol oynayan tüm olayları anlatan yazımızda merak ettiğiniz tüm sorulara cevap bulabilirsiniz.
Kara Cuma (Black Friday) her sene Kasım ayının sonlarına doğru gerçekleşen bir alışveriş etkinliği. Bu etkinlik, çoğu zaman bir çılgınlığa dönüşebiliyor. Bunun sebebiyse Kara Cuma ismi altında, büyüklü küçüklü neredeyse bütün marketlerin büyük oranda indirime gidiyor olması.
Bu alışveriş çılgınlığı son yıllarda ülkemizde de iyiden iyiye yüzünü göstermeye başladı. N11, Hepsiburada gibi e-ticaret siteleri, Boyner gibi giyim mağazaları, Teknosa, Media Markt gibi teknoloji marketleri ve oyuncuların yakından tanıdığı Steam platformu da dilimizde Kara Cuma olarak adlandırılan Black Friday kervanına katılıyor.
Kara Cuma, Amerika kıtasında hasat zamanı bittiğinde şükranları sunmak için düzenlenen Şükran Günü tatilinin hemen ertesi günü düzenleniyor. Şükran günü ise her sene Kasım ayının dördüncü Perşembe’si kutlanıyor. Yani Kara Cuma da her sene Kasım ayının dördüncü Cuma’sına denk geliyor. Bu sene, Kara Cuma (Black Friday) 2019, 29 Kasım Cuma günü resmi olarak başlıyor.
Ancak Kara Cuma adı altında düzenlenen indirimlerin sitelere göre başlama tarihi değişebiliyor. Bu indirimler elbette Kara Cuma gününe denk geliyor. Ancak çoğu market indirimleri birkaç gün öncesinde başlatıyor. Örneğin Amazon bu sene 22 Kasım’da ABD’de indirimleri başlatacak. Sonrasında ise indirimler internet üzerinden devam edebiliyor.
Kemerlerinizi bağlayın. Uzun bir yolculuğa çıkıyoruz. Çünkü Kara Cuma ismi nereden geliyor sorusunu cevaplayabilmek için yaklaşık 150 sene öncesine gitmemiz gerekiyor. Bu süreci açıklamaya ilk olarak şunu söyleyerek başlayalım: Kara Cuma kültürü, çoğu insanın düşündüğünden daha da erken başlayan bir olgu. Nitekim ilk zamanlarında bu isimle bilinmeyen bir dönemdi.
Kara Cuma ismi daha sonraları kullanılmaya başlandı. Merak ediyor olabilirsiniz, indirimlerin yapıldığı bir güne neden “kara” diyorlar? 19 yüzyıla dönüyoruz. Dönemin ABD Başkanı Abraham Lincoln, verdiği bir kararla birlikte Şükran Günü’nün Kasım’ın son Perşembesi kutlanacağını açıklamıştı.
Bu kararla birlikte, Hristiyanların kutladığı Şükran Günü, ABD'de yılbaşı sezonunun gayrıresmî başlangıcı hâline geldi. Geçen yıllarla birlikte büyük marketlerden biri olan Macy’s, Şükran günleri için geçit törenleri düzenlemeye başladı.
Tarihler 2 Aralık 1905’i gösterdiği zaman, Kanada’da tarihin ilk Noel Baba geçit töreni düzenlendi. Bu törenin sonunda Noel Baba göründüğü zaman, yılbaşı döneminin başlangıcı yapılmış oluyordu.
Zamanla ABD’de bulunan marketler de kendi geçit törenlerini düzenlemeye başladılar ve Kanada’da yapılanlara benzer geçit törenleri düzenlediler. 1924 yılında yukarıda bahsettiğimiz Macy’s geçit törenlerinin ilki yapıldı.
1939 yılında, Büyük Buhran zamanında Şükran Günü ender bir şekilde Kasım’ın beşinci haftasına denk geldi. Satıcılar dönemin ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt’i alışveriş sezonu çok kısa süreceği için zorluk yaşayacakları yönünde uyardı. Roosevelt de Şükran Günü’nü Kasım’ın dördüncü haftasına taşıdı.
Ancak uyarmaları pek fayda etmedi çünkü uyardıkları zaman çoktan Ekim’in sonu gelmişti. İnsanlar planlarını yapmışlardı. Roosevelt’in kararını yalnızca 32 tane eyalet uyguladı. Diğer eyaletlerse iki tatil yaptı. Bazı işletmeler bu yüzden çalışanlarına mecburen tatil verdi.
1941 yılında toplanan Amerika Birleşik Devletleri Kongresi bu kafa karışıklığına son verecek bir karar verdi. Kongreden çıkan karara göre, bundan sonra Şükran Günü’nün her hâlükarda Kasım’ın dördüncü Perşembesi kutlanacaktı.
1950’lerde ise çalışanlar arasında yeni bir furya başladı. İnsanlar Şükran Günü’nden sonraki Cuma için hastalık yalanı söyleyerek izin almaya başladılar. Bu sayede Şükran Günü’nü haftasonu ile birleştirerek kendilerine 4 günlük bir tatil vermiş oluyorlardı.
Aynı zamanda Cuma günleri işyerleri açık olduğu için, hastalık yalanıyla tatilini uzatan insanlar alışverişlerini bu Cuma yapmaya başladılar. Hatta bu eylem bir zaman sonra akım haline geldi, çoğu işyeri de yalan söyleyenleri tespit etmekle uğraşmak yerine Cuma günlerini de ücretli izin hâline getirdi.
Buraya kadar her şey çok güzel. Böylesi güzel bir güne Kara Cuma ismi veriliyor olması hâlâ çok garip. Artık gerekli arkaplanı verdiğimize göre ismin nereden geldiğini söylemenin vakti geldi. Kara Cuma, yani İngilizcesi ile Black Friday, aslında ABD polisinin verdiği bir isim.
Daha spesifik olmak gerekirse, Philadelphia polisinin verdiği bir isim demek daha doğru. Hatta Philadelphia polisinin verdiği isimler arasında Black Saturday (Kara Cumartesi) de bulunuyor. Ancak kendisine ait bir alışveriş günü hakkı Kara Cuma’ya tanınmış.
Peki polisin bu işle ne alakası var? Koskoca polis departmanı neden böyle bir güne isim vermiş? Çünkü bu günler polisler için gerçekten kâbus gibi geçen günlerdi. Şükran Günü’nden sonraki iki gün (Cuma ve Cumartesi) özellikle trafik sıkışıklığı nedeniyle polislerin gözünü korkutur olmuştu.
1961 yılı Kara Cuma isminin ilk kez kullanıldığı yıl oldu. Bundan sonrası ise perakendeciler için zor geçmeye başladı. Çünkü yılın en iyi satış yaptıkları zamanlardan biri, “kara” kelimesiyle anılmaya başlamıştı. Bu durumsa satışlar için kötü anlam ifade ediyordu.
Aslına bakarsanız perakendecilerin bu konuya negatif yaklaşmakta hakları var. Çünkü kara kelimesi medya tarafından hep çöküşleri ifade etmek için kullanılır. Bunun en iyi örneklerinden bir tanesi, Dow Jones Borsası Endüstri Endeksi’nin yüzde 23 oranında düşüş yaşadığı 19 Ekim 1987 günü.
Medya olayın yaşandığı zamanlarda bu günü Kara Pazartesi olarak isimlendirmişti. Ayrıca bu olay borsa tarihinin bir günde gördüğü en büyük düşüş oldu. Başka bir örnek verelim. Bu sefer daha da eskiye gidelim. Tarihler 24 Ekim 1929’u gösteriyor. Dönemin borsası çok büyük yatırımcıların desteğine rağmen yüzde 12’lik bir düşüş yaşadı.
Bu düşüş, ABD tarihinin ekonomik açıdan en kötü dönemlerinden biri olan Büyük Buhran’ın habercisi niteliğindeydi. Medya bu güne Kara Perşembe ismini verdi. Bu tarz borsa düşüşleri nerede, yılın bir günü yaşanan trafik sıkışıklığı nerede. Bu yüzden, perakendecilerin bu konuda bir şeyler yapmak istemesi gerçekten çok doğal.
Siyah, muhasebeciler için olumlu anlam ifade eden bir renktir. Bunun hikayesi, çok eski zamanlara dayanıyor. Kısaca özetleyelim: Muhasebeciler defterlerinde kârı belirtmek için siyah, zararı belirtmek için de kırmızı mürekkep kullanıyorlardı. Bunun sebebi bu iki rengin dönemin en kolay ulaşılabilir renkleri olması.
Yani burada kaderin bir cilvesi var. Muhasebecilerin gözünde, Kara Cuma bir taraftan da kârlı Cuma olarak geçiyor. Perakendeciler de Kara Cuma kalıbını bir şekilde kendi taraflarına çekmeyi başararak müthiş bir satış stratejisine imza attılar. Böylece Kara Cuma kâbus olmaktan çıkıp, alışveriş ve indirim anlamı taşımaya başladı.
Kara Cuma isminin polisler tarafından koyulduğunu söylemiştik. O zamandan bu zamana polisler açısından pek değişen bir durum olmadı. Hatta 2010 yılından sonrası polisler için gitgide daha da zor Kara Cuma’lar getirdi.
Hatta Kara Cuma’lar o kadar şiddetli geçmeye başladı ki The New York Daily News attığı bir başlıkta bu günden “Black-eye Friday”, yani Kararmış Göz Cuma diye bahsetti. -morarmış göze bir gönderme olarak-
Kara Cuma zamanı yaşanan şiddet olayları o kadar göze batmaya başladı ki, hangi eyaletlerin en şiddetli ve hangi eyaletlerin en güvenli bölgeler olduğuyla alakalı araştırmalar bile yapılmaya başlandı.
Yapılan araştırmaların sonucunu merak ediyorsanız kısaca özetleyelim: En şiddetli eyaletler arasında Arkansas, Tennessee, West Virginia, North Carolina ve Alabama yer alıyor. En güvenli eyaletler ise Vermont, Oregon, Rhode Island, Pennsylvania ve Wisconsin.
Kayıtlara göre en kötü Kara Cuma 2008 yılında yaşandı. ABD’nin en büyük market zincirlerinden biri olan Walmart’ta, alışveriş yapmak isteyen kalabalığın altında ezilen bir vatandaş hayatını kaybetti.
İnsan, indirim uğruna yaşanan şeyleri gördükçe hayret etmeden duramıyor. Kara Cuma bir pencereden bakıldığı zaman gerçekten yılın en güzel zamanlarından biri. Ancak bir diğer pencereden bakıldığında ise gözünü hırs bürümüş insanların birbirlerine yaptıkları şeyler kan donduruyor.
Walmart, Kara Cuma’da en şiddetli olaylara ev sahipliği yapan müesse. Bunun sebebi, Walmart’ın Kara Cuma’larda bazen gerçekten indirimde sınır tanımıyor olması. İstatistiklere bakıldığında, son 10 yılda Kara Cuma’da yaşanan şiddet olaylarının yüzde 57,1’i Walmart’ta gerçekleşiyor.
Bu olaylardan birini örnek verelim. Aklınızda bulunsun, bu ABD’de yaşanan en masum örneklerden biri. 2011 yılının Kara Cuması’nda Los Angeles Walmart’ın teknoloji bölümünde, bir insan %60 indirimle Nintendo Wii alabilmek için kalabalığa biber gazı sıktı.
2009 yılında ise Kaliforniya Walmart’ta garip bir olay gerçekleşti. Alışveriş yapmaya gelen kalabalık o kadar çığırından çıktı ki, mağaza polis tarafından korunmak zorunda kaldı. Bu olay da yukarıdaki örnekte olduğu gibi mağazanın teknoloji bölümünde, sabahın erken saatlerinde gerçekleşti. Mağaza ise birkaç saat sonra kapatıldı.
2012 yılının Kara Cuma’sı ise Florida Walmart’ta kötü olaylara ev sahipliği yaptı. İndirim peşinde koşan kalabalığın mağazaya kalıcı hasarlar vermesi Kara Cuma zamanı alışılmış bir şey. Ancak bu sefer, yalnızca bir park yeri hakkında tartışan insanlar birbirlerini vurdular.
Şiddet tabi ki kötü bir şey. Biz de bu tarz olayları elimizden geldiğince az dile getirmeye gayret ediyoruz. Ancak bunları bir kenara bırakırsak, Black Friday Walmart vs. Zincirlikuyu Metrobüs Durağı karşılaşmasında kim galip gelirdi bunu da merak etmeden duramıyoruz.
Kayıtlara bakıldığı zaman, tüketicilerin yılbaşı döneminde yaptıkları alışverişlerin yarısını Kara Cuma günü yaptığı görülüyor. Yılbaşı döneminin Kasım ve Aralık aylarını kapsadığı düşünülürse, bu oranın gerçekten tek bir güne sığması inanılmaz. Şimdi isterseniz bilançoyu sene sene inceleyelim.
2008 yılında, 2007 yılına göre yüzde 4,6’lık bir düşüş yaşandı. Bu, Ulusal Perakende Federasyonu’nun (NRF) 1992 yılından beri tuttuğu kayıtlarda yaşanan ilk düşüştü. Normalde her sene yüzde 3,4’lük bir artış yaşanıyordu.
2009 yılı da istatistiklere karşı gelerek yalnızca yüzde 0,3’lük bir büyümeye ev sahipliği yaptı. Tüketiciler ortalama olarak kişi başı 373 dolar harcadı. Tüketicilerin yılbaşı dönemi genelinde yaptığı toplam harcama ise 673 dolar oldu.
2010 yılında satışlarda adeta geçen yılları unutturacak bir artış yaşandı. Kara Cuma sona erdiğinde, 2009 yılına oranla yaşanan artış yüzde 5,2’yi buldu. Kara Cuma ve takip eden haftasonunda toplamda 45 milyar dolarlık alışveriş yapıldı.
2011 yılında, alışılmışın dışında bir bir satış stratejisi izlendi. Bu bağlamda çoğu mağaza Şükran Günü’nün akşam saatlerinde satışa başladı. Bu süreçte yapılan satışlar da Kara Cuma gününe dâhil edildi.
Toplamda 12,3 milyar dolar satış sağlandı. 2010 yılına oranla yüzde 2,3 artış yaşandı. Yılbaşı dönemi içerisinde yapılan bütün alışverişler bazında yaşanan artış ise yüzde 4,6 oldu.
2013 yılında hem internet hem de mağazalar üzerinden Kara Cuma ve takip eden haftasonu içerisinde yapılan alışverişlerin toplamı 57,4 milyar doları buldu. Bu sayı, 2012’de 60 milyar doları bulmuştu.
Bu düşüşün sebebi, çoğu tüketicinin Kasım ayında internet üzerinden Kara Cuma için erkenden başlatılmış indirimlerden faydalanması oldu. Diğerleri ise Kara Cuma döneminde daha büyük indirimler bulma umuduyla beklediler.
Ulusal Perakende Federasyonu, 2013 itibarıyla Kara Cuma satışları hakkında açıklama yapmayı bıraktı. Bunun yerine yılbaşı döneminde yapılan bütün alışverişleri kapsayan raporlar hazırlamaya başladı.
Kara Cuma olgusu ülkemizde Avrupa ülkelerine kıyasla daha geç vücut buldu. Bunun en önemli sebeplerinden biri, yukarıda bahsettiğimiz oluşum süreciyle ortak paydada buluşan bir kültürümüz olmaması.
Ancak 21. yüzyıl itibarıyla iletişim çağında olmamız gerçeği, Kara Cuma’nın ülkemize giriş yapmasını sağladı. Özellikle 2000’li yıllardan sonra yabancı yatırımcıların ülkemizde daha aktif bir rol oynamaya başlaması, Kara Cuma kültürünü Türkiye’ye getiren en önemli faktörlerden biri.
ABD topraklarında Kara Cuma günleri yapılan indirimlerin gerçekten haddi hesabı yok. Yukarıda bahsettiğimiz şiddet olaylarından birinde Nintendo Wii oyun konsolunun yüzde 60 indirimle satılıyor olması dikkatinizi çekmiş olabilir.
Ülkemizde ise indirimler bu seviyelere ulaşmadı. Evet, Kara Cuma zamanı yılın geri kalanında uygulanan indirimlere oranla daha büyük indirimler uygulanıyor. Ancak bu indirimlerin ABD’de yapılan indirimlere uzaktan bile yaklaşmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz.
