Gökkuşağı bayrağının kökeni nereye dayanıyor?

Kelly Grovier / BBC Culture

ABD'nin Florida eyaletindeki Orlando'da eşcinsellerin gittiği bir gece kulübüne yapılan saldırı sonrasında yaygın bir şekilde sergilenen gökkuşağı bayrağının 40 yıl öncesine dayanan acıklı bir hikâyesi var.

1970'lerin sonlarında bu amblemi yaratan Amerikalı eşcinsel aktivist Gilbert Baker, ABD'nin bağımsızlığının 200'üncü yılını kutladığı 1976'da bu tasarımın ortaya çıktığını söylüyor.

Kaliforniyaeyaletindecinsel yöneliminiaçıklayarak belediye meclisine seçilen ilkeşcinselpolitikacı Harvey Milk, 1977'de Baker'dan LGBTİ'ler için bir sembol tasarlamasını istemişti.

Baker bayrağın bir güç göstergesi olduğuna inanıyordu. Travesti olarak gösterişli giyinmekten hoşlanan, ancak 1970'lerin gösterişli giysilerine para yetiştiremeyen Baker dikiş makinesine oturup giysilerini kendisi dikiyordu. Bu becerisini daha sonra siyasi pankartlar yapmak için kullanacaktı.

Çizgili ve yıldızlı Amerikan bayrağının sanat alanında kolaylıkla dönüştürülüp kullanılması, basit çizgiler olarak yan yana dikilip bir tek bayrak haline gelmesi onu etkiliyordu.

‘Bizden bir şey'

Savaş sonrasında LGBTİ toplumu, Nazi toplama kamplarında homoseksüellere takılan pembe üçgeni gururla taktıkları bir sembol olarak kullanıyordu. Fakat bu sembol hala Hitleri ve Nazi soykırımını hatırlatıyordu.

Baker ise "Güzel bir şeye ihtiyacımız var, bizden bir şeye” diyordu.

Gazeteciler ve tarihçiler 1978'te Baker'in gökkuşağı bayrağıyla ortaya çıkmasının tam olarak nasıl gerçekleştiğine dair spekülasyonlarda bulunmaya devam ediyor. Kimileri onun ünlü bir eşcinsel figürü olarak gördüğü Judy Garland'dan etkilendiğini söylüyor. Oz Büyücüsü filmindeki Dorothy rolünden sonra insanlar eşcinsel birinden söz ederken "Dorothy'nin arkadaşı” tabirini kullanmaya başlamıştı.Filmde Garland ‘Over the Rainbow' (Gökkuşağı Üstünde) şarkısı ile de ün salmıştı.

Bazıları ise canlı parlak renklerin (tıpkı ünlü İngiliz yazar Oscar Wilde'ın cinsel eğilimini ima etmek amacıyla taktığı yeşil karanfil gibi) yüzyıllar boyunca homoseksüelliğin göstergesi olarak kullanıldığını ifade ediyor.

Fakat daimi koleksiyonu arasında sergilenmek üzere ilk LGBTİ bayrağının Modern Sanat Müzesi'ne alınması üzerine geçen yıl verdiği mülakatta Baker, gökkuşağı bayrağının ardında yatan fikrin çok daha basit olduğunu anlatmak için "Doğal bir bayrak, gökyüzünden” demişti.

Tarihte gökkuşağı bayrağı

Tarihte bu bayrağın farklı amaçlarla kullanılmış olması Baker açısından caydırıcı olmamıştı. 15. yüzyıl sonlarından itibaren başlayan bu kullanım daha sonra Alman ilahiyatçı Thomas Münzer'in dinde reform isteyen vaazlarında, ondan sonra da dini ve sosyal aktivistlerin kendi davalarına dikkat çekmek amacıyla kullandıkları bir sembol olmuştu.

DERGİ - Amerikan milli marşının hikayesi

DERGİ - 'Kökler' neden Amerika'nın en önemli dizisi oldu?

16. yüzyıl Alman Köylü Savaşları'nda benzer bir bayrak sosyal değişimin simgesi haline geldi. 18. yüzyılda İngiliz-Amerikan devrimci Thomas Paine denizlerde tarafsız gemilerin tanınması için gökkuşağı bayrağı takmaları önerisini getirmişti.

Daha sonra 19. yüzyılda Sri LankalıBudistler bu bayrağı inançlarının birleştirici bir amblemi olarak, 31 Ocak'ta Hindistanlılar dini liderleri Meher Baba'yı anma amacıyla, 1961'den bu yana ise uluslararası barış hareketinin simgesi olarak kullandı.

Renklerin anlamı

Baker'ın ilk gökkuşağı bayrağında sekiz renk vardı. Şimdiki bayrakta renk sayısı altı. Her rengin bir sembolik anlamı vardı. İlk bayrakta en üst şeritteki pembe cinselliği, kırmızı yaşamı, turuncu şifayı, sarı güneşi, yeşil doğayı, turkuaz sihiri, çivit rengi sükuneti, mor ise ruhu simgeliyordu.

İlk olarak Haziran 1978'de San Francisco'daki Birleşmiş Milletler binasında sergilenen bu sekiz renkli bayrak 30 gönüllünün eşcinsel derneğinde boyadığı kumaşların şeritler halinde kesilip dikilmesiyle üretilmişti. Harvey Milk de kısa süreliğine de olsa bu bayrağı görmüştü. Birkaç ay sonra 27 Kasım'da Belediye Başkanı George Moscone ile birlikte belediye binasında öldürülecekti.

Bu cinayetlerin ardından LGBTİ onur yürüyüşlerinde ve Milk'i anma etkinliklerinde gökkuşağı bayrağı çok aranır ve kullanılır oldu. Simetri ve renk yaratma güçlüğü gibi bazı pratik nedenlerden dolayı Baker pembe ve turkuaz şeritleri çıkardı.

‘Halkın bağrından kopar'

Eşcinsel hareketinde önemli bir yeri olan 1969 Stonewall isyanlarının 25. yıldönümü etkinlikleri için 1994'te bir mil uzunlukta bir gökkuşağı bayrağı New York sokaklarında sergilendi. O tarihten beri de toplumsal bilinçte kalıcı bir sembol olarak yerini aldı bu bayrak.

Bugün gökkuşağı bayrağı artık her yerde tanınıyor. 12 Haziran'da Ukrayna'da yapılan ilk onur yürüyüşünde de kullanıldı. 24-26 Haziran'da Londra'daki onur yürüyüşünde ilk kez Parlamento binasında da dalgalanacak.

Fakat Orlando saldırısı bu bayrağın sadece kutlamalarda kullanılmadığını bir kez daha hatırlattı. Baker'ın yarattığı bu simge kararlılık ve acı ile dokunmuştu aslında. Kendisi de bunu ifade etmek için belki "Bayraklar halkın bağrından kopar” demişti.

Bu makalenin İngilizce aslını BBC Culture sayfasında okuyabilirsiniz. Dergideki diğer makalelere buradan ulaşabilirsiniz.