Abdulrazak Gurnah: Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan yazarı doğduğu Tanzanya'da neden çok az kişi biliyor?

Bu yıl Nobel Edebiyat Ödülü'nün kazanarak dünya çapında üne kavuşan Abdulrazak Gurnah, ülkesi Tanzanya'da çok az tanınıyor.

72 yaşındaki yazarın ödülü alması, Afrika edebiyatı için çığır açıcı olarak görülse de, romanlarını, Doğu Afrika ülkesi Tanzanya'nın kitapevlerine bulmak neredeyse imkansız.

Zanzibarlı yazar ve şair Ally Saleh, "Tanzanya'da insanların çok azı Gurnah'ın eserlerinden haberdar'' diyor.

Gurnah'ın kitapları, öncelikli olarak son 50 yıldır yaşadığı İngilltere'de satılsa da, 10 farklı romanında Zanzibarlıların yakından takip ettiği meseleleri ele alıyor.

Yazar, kitaplarında Doğu Afrika kimliğinde sömürgeciliğin etkisini ve yerlerinden edilen mültecilerin deneyimlerini keşfediyor.

Gurnah, 18 yaşındayken, Zanzibar'da iktidarda olan Arap azınlığın 1964 devrimiyle düşmesi üzerine çıkan şiddet ve krizden kaçarak İngiltere'ye iltica etmişti.

Daha sonra Zanzibar, anakara Tanganyika ile birleşerek Tanzanya'yı kurdu. Yazarın adayla kurduğu güçlü bağ, hâlâ birçok öyküsünün arka planını oluşturuyor.

Tanzanya Yayıncılar Derneği Mkuki na Nyota'nın direktörü Mkuki Bgoya, "Tanzanyalıların Abdulrazak'ın eserlerini okumaları önemli. Tanzanyalı olmakla ilgili hem yurt içinde hem de yurt dışında birçok farklı gerçeği ele alıyor" diyor.

Öğretmenler ülkeyi terk etti

Ekim ayında ödülün duyurulmasından bu yana, bazı Tanzanyalılar Gurnah seviyesinde bir yazarın ülkesinde yeterince tanınmıyor olmasının nedenini tartışıyorlar. Bu, ülkede gittikçe kaybolan okuma kültürüyle ilgili tartışmaları da tetikliyor.

Zanzibar ayaklanmasından sonra, yeni rejim eğitim müfredatını değiştirdi ve edebiyata daha az ağırlık vermeye başladı. Şu anda Zanzibar'daki üç üniversitenin hiçbirinde edebiyat bölümü bulunmuyor.

Zanzibarlı muhalif bir politikacı Ismail Jussa, "Devrimden sonra hükümet kitap kulüplerini ve kütüphaneleri kapattı. Çok sayıda iyi öğretmen ülkeyi terk etti" diyor ve ekliyor:

"Eğitime gereken önem verilmedi, standartlar geriledi. Verilen kayıplardan biri de okuma kültürü oldu."

Buna paralel olarak, Tanzanya anakarasında edebi eserlerin erişilebilirliği düzenli şekilde azalıyor. Son üç yılda Tanzanya'da kütüphaneler, kitapları ve kitapevleri okul ve eğitim kitaplarına odaklandı, kurgu kitaplara erişim sınırlandırıldı.

Kurmaca olmayan kitaplar ve gazeteler okurlar arasında daha popülerken, teknolojinin yükselişiyle birlikte gençlerin ilgisi dijital medyaya kayıyor.

Bunların bir sonucu olarak Tanzanya'da yayıncılık sektörü edebi eserleri satmakta oldukça zorlanıyor.

Kitap almak bir lüks

Tanzanya'nın başkenti Darüsselam'da yer alan, Mkuki na Nyota'nın kardeş şirketi TPH Kitabevi, ülkede Gurnah'ın kitaplarını stoklarında bulunduran birkaç kitabevinden biri.

Mkuki Bgoya, "Tanzanya'da yayıncılık endüstrisinin sadece eğitim kitaplarına odaklanmasından kaynaklanan büyük bir boşluk gördük. Bu boşluğu doldurmak için, özellikle Tanzanyalı yazarların, kurmaca, şiir ve diğer edebi türlerde kitapları basmaya ve satmaya başladık" diyor.

Bgoya, Gurnah'ın romanlarının satılmasının uzun zaman aldığını, bu nedenle yeniden stoklamalarına gerek olmadığını da belirtiyor.

Kitapların küçük bir müşteri kitlesine hitap etmesi, fiyatlarını da yukarı çekiyor ve birçokları için erişilemeyecek seviyede kalıyor.

Bgoya, pazarın küçük olduğunu ve çok sayıda kitaba yer olmadığını söylüyor:

"Kitapların fiyatları çok arttı. Nakit sıkıntısı çeken bir ekonomide kitaplar bir lüks ürün haline gelir."

Gurnah'ın eserleri bugüne kadar, Svahili dilinde ve diğer Afrikalı yazarların olduğu edebiyat müfredatında yer almadı.

Jussa'ya gore bunun sebebi, yazarın 1967'den beri Zanzibar'da olmaması ve kitaplarını ülke dışında yazması.

"Bu nedenle Gurnah, Zanzibarlıların edebi eserlerini takip eden çok az bir okur kitlesi tarafından tanınıyor" diyor Jussa.

• 2021 Nobel Edebiyat Ödülü, Tanzanya doğumlu yazar Abdulrazak Gurnah'a verildi

Gurnah'ın tanınmamasında önemli bir faktör de, kitaplarını ana dili olan ve Tanzanyalıların çoğunun konuştuğu Svahili dilinde değil, İngilizce yazması. Ancak yakın zamanda yazarın kitaplarının Svahili diline çevrilmesi için çağrılar yapılmıştı.

Londra Üniversitesi Oryantal ve Afrika Çalışmaları Okulu'ndan (SOAS) Dr Ida Hadjivayanis, Gurnah'ın Svahili dilindeki ilk kitabının çevirisini bitirmek üzere. "Cennet"adlı kitabın önümüdeki yıl başında piyasaya sunulması planlanıyor.

1994'te yayımlanan Cennet, 20'inci yüzyılın başında Tanzanya'da büyüyen bir erkek çocuğun hikayesini anlatıyor. Yazarın kariyerinde önemli bir yere sahip bu kitap, birçok prestijli ödüle aday gösterilmişti.

Zanzibarlı akademisyen, kitabın tercümesinin yeni okurlara ulaşmasını sağlayacağını umuyor ve kitabın Zanzibar'ın tarihinin, gerçeğinin ve hatıralarının çok güzel bir biçimde bir araya getirdiğini söylüyor.

TPH gib kitapevleri, talebin artması üzerine Gurnah'ın kitaplarının yeni basımlarını sipariş ettiler. Dr Hadjivayanis'e göre kitapların gördüğü ilginin devam etmesi için yayıncıların ve hükümetin kendi Nobelli yazarının okunmasını teşvik etmesi gerekiyor.

Hadjivayanis, "Kültürümüzü bir gecede değiştiremeyiz. Bu nedenle Gurnah'ın okunmaya başlaması için ilk adım, Cennet ve Yaşamlardan Sonra kitaplarının müfredata dahil edilmesi olmalı. Devamı gelecektir" diyor.