Af Örgütü'nden Türkiye'ye: Çocukların adil olmayan yargılamalarına son verin

Güney Yıldız

BBC Türkçe

Uluslararası Af Örgütü, Türkiye'de Terörle Mücadele Kanunu altında yargılanan çocuklar için hazırlanan kapsamlı raporunda, Türkiye'yi çocukları hapse atma pratiğini sona erdirmeye çağırdı.

Tepkiler üzerine Parlamento gündemine gelen sorunda son olarak, çocukların terör suçlarından yargılanmasına izin veren yasalarla ilgili olarak sunulan bir yasa tasarısının dün meclis alt komisyonunda görüşülmesine karar verilmişti.

Raporu hazırlayan Uluslararası Af Örgütü Türkiye masasından, araştırmacı Andrew Gardner ise hükümetin önerilerinin, kamuoyunda, çocukların terör suçlarından cezalandırılmaları ile ilgili kaygıları gidermeye yetmediğini söylüyor.

'Muğlak terörle mücadele yasaları değiştirilmeli' Andrew Gardner: Hükümetin değişiklik önerisini tabii ki memnuniyetle karşılıyoruz. Özellikle de çocukların, yetişkin mahkemelerinde yargılanmamaları yükümlülüğünün getirilmesi olumlu bir adım. Ancak, birçok kentte çocuk mahkemeleri bulunmaması dolayısıyla, bu değişiklik kendi başına etkili olmayacaktır. Hükümetin önerileri, meydana gelen çok geniş düzeydeki insan hakları ihlallerini ele almıyor. Örneğin, yakalanma ve gözaltı sırasındaki ihlalleri ve adil olmayan yargılamalar konusunu ele almıyor. Yasa değişikliği çocukların mahkum edildiği mevzuatta değişiklik yapıyor. Oysa çocukların yargılanmasına izin veren yasalarda değişiklik yapılmalı. Uluslararası Af Örgütü, çocukların yargılanmasına yol açan, oldukça muğlak ve geniş tanımlara dayanan terörle mücadele yasalarının değiştirilmesini talep etmişti. Türkiye hükümeti eğer bu sorunu çözmek istiyorsa, bu mevzuatı değiştirmeli.

Güney Yıldız: Peki değişiklikler sayesinde, şu an cezaevinde bulunan çocukların birçoğunun serbest kalmasını sağlayabilir mi?

Andrew Gardner: Hayır sağlayabileceğini düşünmüyorum. Sorunun, hükümetin bu değişiklik önergesiyle el aldığından çok daha geniş bir temeli var. Örneğin, çocuklar, mahkeme önüne çıkarılmadan aylarca gözaltında tutuluyor. Bu rutin olarak yaşanan bir sorun. Bu Çocuk Hakları Sözleşmesinin ciddi şekilde ihlali anlamına geliyor ve hükümetin önergesi bu sorunu ele almıyor.

'Çocuk yargılamalarında Yargıtay kararı etkili oldu' BBC:Çocukların terörle mücadele kanunu altında yargılanması, Kürt sorunuyla bağlantılı bir sorun olarak da görülüyor. Fakat, Kürt sorununun uzun tarihine rağmen, çocukların gözaltına alınması daha yeni bir olgu. Ne zaman başladı, çocuklarn bu şekilde yargılanması? Ne tetikledi bunu?

Andrew Gardner: Uluslararası Af Örgütü'nün araştırmaları, bu kovuşturmaların, 2006 yılı Mart ayındaki gösteriler sonrasında çok sayıda çocuğun yargılanmasıyla başladığını gösteriyor. Ayrıca, Yargıtay'ın verdiği bir kararla, gösterilere katıldıklarından şüphelenilen çocukların, örgüt üyesi olmasalar dahi, örgüt üyesiymiş gibi yargılanmalarının önünü açması da etkili oldu. Bu karardan itibaren, binlerce çocuk, bu adil olmayan yasalar altında yargılandı.

'Yasalar dışında, kötü muamele de sorun' BBC: Çocukların yargılanması ile ilgili sorun mevzuatta mı yoksa, uygulamada başka ihlaller de yaşanıyor mu çocukların yargılandıkları süreçte?

Andrew Gardner: İhlaller, mevzuatla sınırlı olmanın çok ötesinde ve daha derinlere dayanıyor. Çocukların hakları, polis tarafından yakalandıkları andan itibaren ve diğer aşamalarda sistematik bir şekilde ihlal ediliyor ve kötü muameleye uğruyorlar. Görüştüğümüz çocuklar, birçok kez, kötü muameleye uğradıklarını inandırıcı ve güvenilir bir şekilde anlattılar. Yakalandıkları anda ve karakola götürülürken polis tarafından dövüldüklerini, yumruklanıp, tekmelendiklerini, coplandıklarını anlattılar. Yetişkinler için düzenlenen gözaltı merkezlerinde, gayriresmi bir şekilde tutulduklarını söylediler. Dolayısıyla, ihaller, hükümetin kabul ettiğinden çok daha geniş.

BBC: Peki önerilerinize gelecek olursak. Sizce Türkiye, gösterilere katıldıklarından şüphelendiklerinde 15 yaşından küçük -- kimi zaman 12 yaşındaki çocukların, terörle mücadele kanunundan ya da örgüt üyeliğinden yargılanmasına nasıl bir alternatif geliştirmeli?

Andrew Gardner: Türk yetkililer, en temel olarak, çocuklara yönelik kötü muamelenin hoşgörülmeyeceği yolunda net bir mesaj göndermeli. Bunu yapmanın ilk adımı da, çocukların kötü muamele gördükleri iddialarının etraflıca araştırılması, kötü muamelede bulunduğu iddia edilen kolluk kuvvetleri mensuplarına karşı soruşturma başlatılmasıdır. Yetkililer, çocukların, ancak son çare olarak gözaltına alınmaları ilkesini uygulamalıdırlar.

BBC: Peki, çocukları gösterilere katılmaya kimi zaman taş atmaya iten ve polisin zor kullanarak müdahalelerine zemin hazırlayan siyasi atmosfer ve sorunlar ortadan kaldırılmadan, sorunun yasal değişikliklerle çözülebilmesini olanaklı görüyor musunuz?

Andrew Gardner: Bence bu önemli bir nokta. Türk yetkililer, barışçıl gösteri hakkını korumakla yükümlüdür. Sivil toplum kuruluşlarıyla birlikte çalışılarak, gösterilerin barışçıl bir ortamda yapılmasını sağlanmalı. Bunun içinde, gösteriler düzenlenmesine izin vermeli ve göstericileri kontrol altına alırken, asgari düzeyde güç kullanmalı. Eğer bu sağlanırsa, devam eden bu soruşturmaların hiçbiri yaşanmaz.