Bellek kaybı neden olur? Bellek kaybını önlemek mümkün!

Bellek üç aşamada gerçekleşmektedir. Birinci aşamaya anlık (duyusal) bellek denmektedir. Bir şeyi görürüz, duyarız veya dokunuruz. Buna anlık bellek denmektedir. Daha sonra bu bilgi yakın belleğe geçer. Yakın bellek süre olarak yaklaşık 1 dakika kadardır. Yakın belleğin kapasitesi çok dardır. 5-10 maddelik bir kapasitesi vardır. Burada geçici kodlama yapılır. Daha sonra geçici olarak kodlanan bilgi, uzak belleğe aktarılır.

Uzak bellekte ise süre sonsuzdur. Ömür boyu devam edebilir. Bu aşamaların her birinin bir anatomik temeli vardır. Özellikle bilginin yakın bellekten uzak belleğe geçirilmesi, beynin yan bölgelerinde bulunan hipokampus ve limbik sistemde oluşmaktadır. Uzak bellekte ise bilgiler beynin alın bölgesinin ön kısımlarında ve yan parietal bölgelerde toplanır. Burada birbirleriyle ilişkilendirilir, pekiştirilir ve depolanır. Gerektiğinde kullanılmak üzere raftan çıkarılır, yani hatırlanır.

BELLEK KAYBI NEDİR VE NEDENLERİ NELERDİR?

Bellek kaybı, hastanın yeni bilgileri öğrenememe, eski bilgileri hatırlayamama, yeni bilgiler ile eski bilgiler arasında ilişki kuramama durumudur. Bellek kaybı bazen tek başına ortaya çıkabilir. Yani zihinsel yetilerden bir tanesi olan bellek tek başına etkilenmiş olabilir. Bazen de bellek kaybı diğer zihinsel yetilerde oluşan bozulmalarla beraber seyredebilir. Bunlar; kişi, zaman, yer oryantasyonu yeteneğidir.

Yüksek kortikal fonksiyonlar ya da yönetici fonksiyonların etkilenmesi durumunda hastada karar verme, plan yapma, işlerini organize etme, sıralama, öncelikleri belirleme yeteneği kaybolur. Bellek bozuklukları çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Bu durum bazen geçici olabilir. Bazen ise kalıcı bir hastalığın belirtisi olarak görülür.

GEÇİCİ BELLEK BOZUKLUKLARI NELERDİR?

Geçici bellek bozuklukları çeşitli durumlarda ortaya çıkabilir ve değişik sürelerde devam edebilir. Dakikalar, saatler, bazen günler boyunca sürebilir. Çok farklı durumlar geçici bellek bozukluğuna neden olabilir. Bunlar arasında kafa travmaları sayılabilir. Beyin, damar hastalıkları, enfeksiyonlar, epilepsiler, çeşitli metabolik durumlar yani kan şekerinin düzelmesi, sodyum potasyum elektrolitleri ile ilgili bozukluklar, kandaki bozukluklar buna neden olabilir. Bazı toksik durumlar, özellikle psikoaktif ilaçlar bellek ile ilgili sorunlara neden olabilir.

Aşırı alkol alınması, alkolün aniden kesilmesi, kullanılan psikoaktif ilaçların ani olarak kesilmesi geçici bellek sorunlarına yol açabilir.

Bir diğer geçici bellek bozukluğuna neden olan durum ise, fonksiyonel amnezi durumudur. Burada hasta bir travma geçirebilir. Ancak hastanın nörolojik incelemesinde unutkanlığını açıklayacak bir bulgu saptanmaz. Bu nedenle psikolojik olarak değerlendirilmiştir, bu durum aylar sürebilir. Son dönemlerde yapılan sofistike incelemelerde, bu hastalarda bir takım nörolojik bulgulara da rastlanmıştır.

Diğer bir durum ise geçici global amnezidir. Bu durum seyrek olarak görülmektedir.

SÜREĞEN BELLEK BOZUKLUKLARI NELERDİR?

Süreğen bellek bozuklukları, çeşitli durumlara bağlı olarak oluşabilir. Bazen bellek bozuklukları diğer zihinsel yetilerde oluşan bozulmalarla birlikte seyredebilir. Kafa travmaları, beyin damar hastalıkları, enfeksiyonlar, beyin tümörleri süreğen kronik unutkanlıklara ve bellek problemlerine neden olabilir.

Çeşitli metabolik durumlar, dejeneratif nörolojik hastalıklar (parkinson, demans) gibi durumlarda süreğen bellek bozuklukları oluşabilir. Bu tabloların çoğunda, bellek bozukluğunun yanında diğer zihinsel yetilerde de bozulma söz konusudur.

Özellikle Alzheimer hastalığı başlangıçta bellek problemiyle başlayabilir. Ancak hastalığın ilerlemesiyle birlikte diğer zihinsel yetilerde de bozulma olabilir.

GEÇİCİ GLOBAL AMNEZİ NEDİR?

Geçici global amnezi, seyrek olmayarak karşılaşılan bir durumdur. Bu durumda hastada bir bellek problemi ortaya çıkar, ani olarak gelişir, genellikle 55-60 yaş ve üstü hastalarda görülür. Bu hastaların öyküsünde hipertansiyon, diyabet, kalp hastalığı, beyin damar hastalığı gibi damar sistemiyle ilgili sorunlar mevcuttur.

Geçici global amnezi ya da geçici global unutkanlık denilen bu durum, en fazla 24 saat kadar sürer. Hasta bu durumda bir şaşkınlık içerisindedir, durumuna bir anlam veremez, nerede olduğunu ve ne yapacağını kestiremez. Anormallik olduğunu fark eder ve yardım aramaya çalışır.

Geçici global amnezide damarsal bir açıklama söz konusudur. Beynin yan kısımların iç kısımlarında bir etkilenme, kanlanmada bozukluk, geçici kansızlık durumu oluşmaktadır. Bu durum tekrarlayabilir. Hastaların nöroloji uzmanına başvurarak incelemelerinin yapılması, beyin damar hastalığı yönünden tetkiklerinin tamamlanması ve koruyucu bir tedaviye başlanması gerekmektedir.

HAFİF ZİHİNSEL BOZUKLUK NEDİR?

Hafif zihinsel bozukluk durumunda, hastada bir takım unutkanlıklar olmaktadır. Ama bu unutkanlıklar, yaşa bağlı unutkanlığın ötesinde bir unutkanlıktır. Fakat hastanın sosyal yaşamını etkilememektedir. Bu hastaların yakın takibe alınması gerekmektedir.

Bu hastalarda durum bazen sadece bellek ile sınırlı kalırken, bazı hastalarda da diğer zihinsel yetilerde de bozulma görülebilir.

Hafif zihinsel bozukluğu olan hastaların bir kısmı yavaş da olsa unutkanlık yönünde ilerleme göstermektedir. Bazıları da Alzheimer veya demans hastalığına dönüşmektedir. Bu hastaların yüzde 10 kadarı Alzheimer hastalığı yaşamaktadır. Tetkik edilmeleri, bu duruma yol açan faktörlerin ortadan kaldırılması, tedavi edilmesi gerekmektedir.

BELLEK KAYBINI ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPMALIDIR?

Bellek kaybı ile giden durumlar ya da bellek kaybıyla birlikte diğer zihinsel yetilerin de etkilendiği durumlarla karşılaşmamak için birey olarak yapılacak birçok iş vardır. Öncelikle sigaradan uzak kalmak kesinlikle şarttır. Diyabet, hipertansiyon, yüksek kolesterol, kalp hastalıkları gibi hastalıkların tedavisi yönüne gidilmesi gerekir. Bir diğer konu obezite ve aşırı kilo durumudur. Obeziteyle mücadele edilmesi gerekmektedir.

Akdeniz diyeti önerilmektedir. Doktor tarafından önerilmedikçe psikoaktif ilaçlardan uzak durulmalıdır. Stresle mücadele yönüne gidilmeli, hasta stresini kontrol etmeyi öğrenmeli ya da bu yönde profesyonel bir yardım almalıdır.

Zihinsel egzersiz, fiziksel aktiviteler de unutkanlık hastalığının gelişmesini önlemekte ve geciktirmektedir.

BELLEK BOZUKLUĞUNA KARŞI BESLENMEDE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Bellek bozukluğun karşı beslenmede genel olarak Akdeniz diyeti önermekteyiz. Bu da sebzeler, baklagiller, salata, zeytinyağı ve balığın ön planda olduğu bir diyet şeklidir. Süt ürünleri, kırmızı et, yumurta dışlanmamalı, meyve tüketiminde aşırıya kaçılmamalıdır.

Genel olarak unlu gıdalardan ve tatlılardan kaçınmakta yarar vardır. Hastanın kilosunun normal sınırlarda olması da bir diğer önemli konudur. Aşırı alkol tüketiminden, özellikle sert alkol türlerinden kaçınılması gerekmektedir. Az miktarda ve ölçülü olarak tüketilen şarabın unutkanlık ve bellek fonksiyonları üzerinde olumlu etkisi olduğu görülmüştür.

Günlük kahve tüketimi de unutkanlık açısından yararlıdır. Zerdeçal, köri gibi baharatların diyete eklenmesinde yarar vardır. Diyete E vitamini, folik asit, Omega 3 gibi maddelerin katılmasında yarar vardır.