CAATSA: ABD'nin S-400 konusunda Türkiye'ye yaptırım uyarısının dayanağı olan yasa

Türkiye'nin Rusya'dan S-400 hava savunma sistemleri alması nedeniyle ABD'nin yaptırımlarına maruz kalma ihtimali bulunuyor.

ABD alım öncesinde bu sistemlerin alınması durumunda Ankara'ya yönelik yaptırımların devreye sokulacağını açıklamış, fakat alımın ardından uzunca süre herhangi bir yaptırım uygulamamıştı.

Bugün konuyla ilgili haberler yayınlayan ABD basını ve İngiltere merkezli Financial Times gazetesi, ABD Başkanı Donald Trump'ın Türkiye'ye yaptırımları bugün açıklayabileceğini yazdı.

Financial Times'a konuşan bir kaynak, Trump'ın mümkün olan en hafif yaptırımları uygulayacağını, Senato'nun kısa bir süre içerisinde oylaması beklenen savunma yasa tasarısında tanımlanan sert yaptırımlara karşı "ön almak istediğini" söyledi.

• Trump, Türkiye'ye S-400 yaptırımlarını 'bugün açıklayabilir'

CAATSA olarak adlandırılan yaptırımlar neleri kapsıyor, uygulanabilecek yaptırımlar konusunda Başkan Donald Trump nasıl bir rol üstlenebilir?

ABD, Türkiye'ye nasıl yaptırım uygulayabilir?

Türkiye'nin Rusya ile yaptığı S-400 anlaşmasının, ABD Kongresi'nin Ağustos 2017'de çıkardığı ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası (CAATSA) kapsamına girdiği ifade edildi.

Kongre'nin önceki açıklamalarında, Türkiye'nin Rusya'dan S-400 satın almasının CAATSA'nın 231'inci maddesini ihlal edeceği ve yaptırımların gündeme gelmesi gerektiği belirtilmişti.

Bu madde, Rusya'nın istihbarat veya savunma sektörleri ile alışveriş yapan kişi veya kurumlara yönelik yaptırım uygulanmasını öngörüyor.

CAATSA nedir?

CAATSA, "ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası"nın İngilizce kısaltması. 2017'de Kongre'nin onayladığı yasa Rusya, İran ve Kuzey Kore'ye son dönemlerde uygulanan yaptırımların yolunu açmıştı.

Eylül 2018'de ise ilk kez Çin'in Merkezi Askeri Komisyonu'nun Cihaz Geliştirme Departmanı'na karşı CAATSA altında dolaylı yaptırım uygulandı.

Bu yasaya neden ihtiyaç duyuldu?

ABD Başkanı Donald Trump, Kongre'nin baskısı üzerine CAATSA'yı Ağustos 2017'de imzalamak zorunda kaldı.

Bu yasa, Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi, Ukrayna'nın doğusundaki ayrılıkçıları desteklemesine karşı 2016'da Barack Obama döneminde uygulamaya konan yaptırımları güvence altına alıyor.

Başkan'ın Rusya, İran ve Kuzey Kore'ye yaptırımları kaldırma yetkisini sınırlıyor.

Yasanın çıkarıldığı dönem ABD'deki 2016 başkanlık seçimlerine Rusya'nın Donald Trump lehine müdahale ettiği yönündeki tartışmaların yoğunlaştığı bir dönemdi.

Trump "anayasaya aykırı bazı içerikler" taşıdığını ve başkanın dış politikayı yönlendirme yetkisini Kongre'nin sınırladığını belirtmekle birlikte, ulusal birliği sağlama adına yasayı imzaladığını ifade etmişti.

Trump yasayı imzalamadan önce Rusya, ABD'nin bazı diplomatik mülklerine el koymuş ve Moskova'daki elçilik personelinde 755 kişilik bir azaltmaya gitmesi talimatı vermişti.

Amerikan Alman Marshall Fonu adlı düşünce kuruluşunun Ankara Ofisi Direktörü Özgür Ünlühisarcıklı, Nisan ayında Voice of America'ya yaptığı açıklamada, "bu yasanın aslında Kongre'nin Trump'a güvensizliğini yansıttığını" ifade etti:

"Rusya'nın Kırım'ı işgalinden sonra Trump'ın buna gereken tepkiyi göstermeyeceğinden endişe eden Amerikan Kongresi bu yaptırım yasasını çıkartmış ve Rus savunma sanayiine kayda değer katkıda bulunan bütün ülkelerin bu yaptırıma tabi tutulacağını yasaya bağlamıştı. S-400 alımının da Rus savunma sanayiine kayda değer bir katkı olduğunu kabul etmemiz gerekiyor."

CAATSA ne içeriyor?

İran'ın balistik füze ve kitle imha silahları geliştirme programına, bu ülkeye askeri techizat, teknik ve mali yardım yapılmasına karşı Başkanı yaptırım uygulamaya zorluyor. Ancak özel durumlarda Başkana bu yaptırımları geçici olarak kaldırma yetkisi veriyor.

Rusya'nın Avrupa ve Avrasya'daki etkilerine yönelik olarak eskiden beri uygulamada olan yaptırımların devamını, Başkanın bunları kaldırma yetkisi konusunda ise Kongre'nin onayını öngörüyor.

Siber güvenlik, ham petrol, finansal kurumlar, insan hakları ihlalleri, yaptırımlara uyulmaması, Rus savunma ve istihbarat kurumlarıyla ilişkiler gibi faaliyetler için yaptırım uygulanmasını içeriyor.

Yasa esas olarak Rusya'nın petrol, gaz, savunma, güvenlik ve finans sektörlerine yönelik yaptırımları hedefliyor.

Başkana, bu sektörler ile alışveriş ilişkisine giren kişi veya kurumlara karşı yasada yer alan 12 yaptırımdan en az beşini uygulamaya koyma yetkisi veriyor.

Buna göre Başkan ayrıca mühimmat, çift kullanımlı teknoloji, nükleer bağlantılı malzeme ile ilgili ihraç lisansını askıya alabiliyor.

Yaptırım uygulanan kişi veya kurumlara yönelik Amerikan yatırımlarına yasak koyma, uluslararası finans kurumlarının kredilerini yasaklama, vize sınırlaması, Amerikan bankalarının yardımlarını askıya alma yetkisi veriliyor.

Trump'ın en az 5 tanesini seçmesi gerekeceği 12 maddelik CAATSA yaptırımları

1

Eximbank yaptırımı

ABD Eximbank’ına yaptırıma tabi olan kişi ya da kuruluşlardan ürün ya da hizmet ithalatında sigorta, teminat edinimi veya kredi kullandırılmasının engellenmesi.

2

İhracat yaptırımı

Yaptırıma tabi olan kişi ya da kuruluşlara ihracat yapılması için gerekli olan izin ve lisansların verilmemesi.

3

ABD finans kuruluşlarından kredi kullanma yaptırımı

ABD’deki finans kuruluşlarının yaptırıma tabi kişi ya da kuruluşlara kredi kullandırmasının engellenmesi.

4

Uluslararası kredi yaptırımı

IMF veya Dünya Bankası gibi uluslararası finans kuruluşlarının ABD’li temsilcilerin, yaptırım uygulanan kişi ya da kuruluşlara kredi hattı açılmaması yönünde görüş bildirmesi, ABD’li temsilcilerin yapılacak oylamalarda bu yönde oy kullanması.

5

Finansal hizmetlere erişim yaptırımı

Yaptırım uygulanan finansal kuruluşa ABD’de piyasa yapıcılığı yetkisi verilmemesi, ABD tahvil piyasasına erişiminin engellenmesi.

6

Kamu alımları yaptırımı

ABD hükümetinin yapacağı kamu alımlarında yaptırıma tabi olan kişi ya da kuruluşlardan herhangi bir ürün ya da hizmet alınmaması.

7

Para piyasası yaptırımı

ABD’nin yetki alanı kapsamında gerçekleşen para piyasası işlemlerinde yaptırıma tabi kişi ya da kuruluşlar ile herhangi bir döviz alım-satım işlemi yapılmaması.

8

Banka transferi yaptırımı

ABD’nin yetki alanı kapsamında yaptırıma tabi kişi ya da kuruluşların çıkarına olacak bir ödeme ya da kredi hattının açılmasının engellenmesi.

9

Taşınmaz yaptırımı

Yaptırıma tabi kişi ya da kuruluşların ABD’de taşınmaz satın almasının engellenmesi.

10

Hisse ve tahvil piyasası yaptırımı

ABD’li kurumların ya da kişilerin, yaptırım uygulanan kişi ya da kuruluşların hisse senedi ya da tahvillerine yatırım yapmalarının engellenmesi.

11

Vize yaptırımı

ABD Dışişleri Bakanlığı’nın yaptırıma tabi kişilerin iştiraklerinde ya da yaptırıma tabi kurumlarda yönetici kademesinde bulunan kişilere, bu iştirak ve kuruluşların hisselerini bulunduran şahıslara vize kısıtlaması uygulamasının getirilmesi.

12

Yöneticilere yaptırım

Yaptırıma tabi kişilerin iştiraklerinde ya da yaptırıma konu kuruluşlarda yönetici olarak görev yapanlara söz konusu yaptırımların uygulanması.

CAATSA'ya tepkiler

Yasanın onaylandığı gün İran'dan yapılan açıklamada, bu yasa ile nükleer anlaşmanın ihlal edildiği ve soruna gereken ölçüde tepki gösterileceği ifade edilmişti.

Rusya ise hem bu yasaya hem de 2016'da Obama yönetiminin uyguladığı yaptırımlara cevap olarak ABD'nin Moskova'daki diplomatik personel sayısını azaltması talebinde bulundu.

Yaptırımları "Rus histerisi" olarak niteleyen Rusya Dışişleri Bakanlığı ise bu yasanın Rus-Amerikan ilişkilerini geliştirme umudunu bitirdiğini ifade etti.

Başbakan Dimitri Medvedev bu yasanın "Rusya ile topyekun ticaret savaşı" anlamına geldiğini, "Amerikan müesses nizamının Trump'a karşı büyük bir zafer kazandığını, Başkanın yeni yaptırımlardan hoşnut olmasa da yasayı imzalamak zorunda kaldığını" vurguladı.

Kuzey Kore ise "ABD'nin kendi çıkarları için farklı ülkelere yaptırım uygulamasını" kınayarak Rusya, Çin, Venezuela, Almanya, Avusturya ve Fransa'dan uluslararası bir karşı tepki doğurduğunu dile getirmişti.

CAATSA kapsamında Türkiye'ye ne tür yaptırımlar uygulanabilir?

Ünlühisarcıklı'ya göre, bu yaptırımların bir kısmı "sembolik" olabilir. "Belli personelin Amerika'ya seyahatine izin verilmemesi gibi. Bir bölümü çok ciddi olabilir, mali yaptırımlara kadar gider."

Trump'ın muhtemelen "Türk ekonomisine en az zarar verecek, ilişkileri en az gerecek olanları tercih edeceğini ifade eden Ünlühisarcıklı, buna örnek olarak Rahip Brunson krizi döneminde uygulanan yaptırımları örnek veriyor.

"Zaten ABD'ye gitme planı bulunmayan içişleri ve adalet bakanlarının Amerika'ya gitmesini yasakladı. Amerika'da zaten mal varlığı olmayan içişleri ve adalet bakanının Amerika'daki mal varlıklarını dondurdu. Yani bu aslında etkisi sıfır olan bir yaptırım."

ABD'nin Türkiye'den demir-çelik ihracatına ilave gümrük vergisi koymasının da Türkiye'nin toplam ihracatı bakımından pek önem taşımadığını ifade eden Ünlühisarcıklı, "aslında Amerika'nın Türkiye'ye uyguladığı yaptırımların içi boştu. Ama bu içi boş yaptırımlar bile Ağustos ayında Türk ekonomisini allak bullak etti" diyor.

Zira o dönem Türk lirasındaki değer kaybı hızla tırmandığı gibi, diğer ülkelerde de küresel bir kriz endişesi baş göstermeye başlamıştı.

'Türkiye yaptırımlara hazırlanıyor'

Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Washington ile Ankara arasında yaşanan Rus yapımı S-400 hava savunma sistemi gerilimi konusunda Türkiye'nin ABD'den gelebilecek olası yaptırımlara hazırlandığını söyledi.

Akar, "Ciddiyetle, samimiyetle, istikrarlı bir şekilde hakkımızı hukukumuzu sürekli masaya koymaya devam ediyoruz. Bunun da anlaşılmasını bekliyoruz. 'Önümüzdeki aylarda S-400'ün parçaları gelince biz de CAATSA yaptırımlarını harekete geçireceğiz' diyorlar. Biz duygusal hareketler yapıp herhangi bir yanlışa düşmemek için sükûnetle hazırlıklarımızı yapıyoruz. Böyle bir duruma gelindiğinde ne yapılabilir, onların da hazırlıklarını yapıyoruz" dedi.

Akar, "zaman zaman bazı zorluklar olsa da gidişatta şu ana kadar keskin dönüşün olmadığını görmekten memnunuz" diye devam etti.

Yaptırımları aşmanın yolu var mı?

Türkiye, S-400'lerin F-35'lere yönelik oluşturacağı riskleri değerlendirmek amacıyla çalışma grubu kurulması için ABD'ye teklif götürmüştü.

CAATSA kapsamında yaptırımları engellemek için Başkan Trump'ın, Türkiye'nin S-400 alımının Rusya savunma sanayii ile "önemli bir alışveriş olmadığını", NATO'nun veya ABD'nin askeri operasyonlarını etkilemeyeceğini ifade etmesi gerekiyor.

Aynı zamanda Trump'ın, Kongre'nin çeşitli komitelerine, bu anlaşmanın ABD-Türkiye ilişkilerine zarar vermeyeceğini anlatan bir mektup göndermesi gerekiyor.

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, Nisan ayı başlarında Erdoğan ile Trump arasında geçen telefon görüşmesinde Trump'ın soruna çözüm bulmaya çalışacağı vaadinde bulunduğunu ifade etmişti.

Reuters'e konuşan başka bir yetkili de görüşmelerin "beklenenden daha pozitif olduğunu" ve Amerikalıların kamuoyunda takındıkları tutumdan "daha yumuşak bir ton" takındıklarını ifade etmişti.

Rusya ne diyor?

Kremlin, ABD'nin protestosuna rağmen Rusya'nın Türkiye'ye S-400 satışının planlandığı şekilde sürmesi gerektiğini ifade etmişti.

Kremlin yönetimi, ABD'nin ültimatomunun "kabul edilemez" olduğunu ve Ankara'ya füze satışının, geri dönüşü olmayan bir anlaşma olduğu vurgulamıştı.

Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, "Bu durumu oldukça negatif görüyoruz. Bu tür ültimatomlar kabul edilebilir değil. S-400 anlaşmasının tamamlanmış ve uygulanacak olduğuna dair Cumhurbaşkanı Erdoğan başkanlığındaki Türk temsilcilerin yaptıkları birçok açıklamayı esas alıyoruz" dedi.

Rus haber ajansı TASS, 7 Mayıs'ta yayınlanan haberinde diplomatik bir kaynağa dayanarak "Mayıs ayı sonunda, yaklaşık 100 Türk askeri, anlaşmaya göre 2019'da teslim edilecek olan S-400 hava savunma sistemlerini kullanmak üzere Rusya'da bir askeri üstte eğitime başlayacağını" bildirmişti. Haberde, eğitimin yaklaşık 5 ay süreceği belirtilmişti.

• S-400 teslimatı başladı: Bundan sonra ne olacak?
• S-400: Türkiye'nin Rusya'dan satın aldığı teslimatına başlanan hava savunma sistemi
• ABD ve NATO, Türkiye'nin S-400 alımına neden karşı çıkıyor?
• S-400 ve F-35 krizi hakkında bilinmesi gerekenler
• Türkiye, ABD'nin olası yaptırımlarına maruz kalmamak için Trump'ın müdahalesini mi bekliyor?
• 5 soruda Türkiye, ABD ve Rusya arasında artan diplomasi trafiği: Görüşmeler ne anlama geliyor?