BİZE ULAŞIN
Son dönemde yıldızı parlayan çinko aslında vücudunuzun her hücresinde bulunan bir mineraldir.
Bağışıklık sistemine oldukça büyük destek verir. Kış aylarında soğuk algınlığı ve gribe karşı oldukça etkili olan çinko, bakterilere ve virüslere karşı direnci arttırır, dış enfeksiyon etkenlerine karşı antikor üretimine katkıda bulunur. Aşıların etkilerini göstermesinde yardımcıdır.
Yaptıkları işler sadece bağışıklık sisteminizin düzenli işlemesinde, kemik ve bağ dokusunun oluşumunda, hücrelerinizin yapı taşı olan DNA ve RNA’nın yapımı değildir.
Hastalığın kol gezdiği kış aylarında soğuk algınlığı ve gribe karşı çok etkilidir. Çünkü bakterilere ve virüslere karşı savaş açar ve sonuçta bu hastalıklara karşı çok zayıf olan kişilerde bu tehlikeyi azaltır. Akneye karşı da çok etkili bir mineraldir, A vitamininin kimyasal bileşimini harekete geçirir ve mikrop öldürücü etkisi akne sivilcelerinin kaybolmasını sağlar. Fakat çinkonun yararları bununla bitmiyor. Hücre yenilenmesinde payı olduğu için cildi de güzelleştirir. El tırnaklarını sertleştirir ve saçı kuvvetlendirir, nörodermitisi ve uçukları hafifletir. Adet görme ağrılarını hafifletmesini, kısırlığa karşı etkili olmasını da diğer özellikleri arasında sayabiliriz. Ve amalgam gibi ağır metalleri de vücuttan atar.
Özellikle kalp, beyin ve üreme sistemi çinkoya ihtiyaç duyar.
Zihinsel fonksiyonlarda, vücudun kendi kendini iyileştirmesi ve yenilemesi gereken durumlarda, kanın stabilizasyonunda, vücuttaki alkali dengesinin korunmasında önemli roller üstlenir
Çinko; sağlığınızı sürdürmede önemli görevler üstlenen bir mineraldir. Bağışıklık sisteminin düzenli işlemesinde, hücrenin temel yapı taşları DNA ve RNA’nın yapımında, kemik ve bağ dokusu kollajeninin oluşumunda rolü vardır. Büyüme, gelişme ve üreme sağlığında, hücreler arası iletişimde çinko vazgeçilmez bir besin unsurudur. Eğer besinlerle yeteri miktarda çinko alınmazsa pek çok sorun ortaya çıkar. Bağışıklık sisteminiz zayıflar, enfeksiyonlara karşı direnciniz azalır, yaralarınızın iyileşmesi daha güç hale gelir. Sağlıklı bir gebelik ve doğum için yeterli miktarda çinko alınması zorunludur. Çinko eksikliğinde saç problemleri ortaya çıkabilir, saçlar daha kolay kırılır ve saç uçlarında çatallanmalar meydana gelebilir. İlerlemiş çinko eksikliğinde tat duyusu da bozulabilmektedir. Çinko; gençlerin seksüel gelişmelerinde önemli görevler üstlenir. Daha da önemlisi çinko; hücrelerimizi serbest radikal hasarından koruyabilen, antioksidan etkili bir mineraldir. Bu nedenle pek çok antioksidan kombinasyonunda E vitamini, C vitamini ya da selenyum ile birlikte çinko da yer alır.
Gebelik döneminde çinko kullanılması yeni doğanın bağışıklık sistemini güçlendirmektedir. Çinko zengini besinlerin başlıcaları istiridye, kırmızı et, tavuk, fasulye, nohut, badem, ceviz ve yağlı tohumlardır-çekirdeklerdir. Özellikle kabak ve balkabağı çekirdeklerinde bol miktarda çinko bulunur. Günlük çinko ihtiyacınız 10-15 miligram kadardır. Özellikle büyüme dönemindeki çocuklar ve gençlerde, gebelik ve emzirme dönemlerinde, uzun süren ishallerde, vejeteryan beslenme biçimi seçenlerde ve yaşlılarda çinko eksikliği oluşabilir. Bu eksiklik serum çinko seviyeleriyle bir ölçüde gösterilebilir. Serum çinko seviyeleri düşük ve kişisel sağlık durumu nedeniyle çinko desteği yapılması düşünüldüğünde, besin desteği olarak çinko tabletleri kullanılabilir. Genellikle 5-15 miligram arasında ek çinko alınması yeterli olmaktadır.
Bir çok besinde fazlasıyla bulunan çinko minerali bağışıklık sisteminde anahtar rolü oynar, zinde yapar, verimli yapar. Akyuvarların, antikorların oluşmasında payı vardır. Bağışıklık sisteminin bu askerleri bizi hastalığa neden olan virüslerden koruduğu gibi zehirli maddeleri de zehirsiz hale getirmede yardımcı olur.
Bağışıklık sisteminin düzenli çalışabilmesi için vücutta bol miktarda çinko bulunması gerekiyor. Yaraların iyileşmesi, görme duyusunun güçlenmesi diyabet hastalığı, böbrek hastaları, çinko eksikliği tehlikesiyle karşı karşıyadırlar. Çinko eksikliği sizi enfeksiyon hastalıklarına karşı savunmasız bırakır. Ayrıca tat ve koku duyularını da zayıflatır. Kırmızı et, karaciğer yumurta, deniz ürünleri, fasulye, bezelye ve fındık bol miktarda çinko içerir.
ÇİNKO NELER YAPAR?
ÇİNKOYA NE KADAR İHTİYACIMIZ VAR?
Çinkoya olan ihtiyacımız bir çok faktöre bağlıdır. Çocukların ve gençlerin yetişkinlere oranla daha az ihtiyacı vardır. Hastaların sağlıklı kişilerden daha fazla ihtiyacı vardır. Stresli tiplerin de sakin kişilere oranla ihtiyaçları daha fazladır. Alman Beslenme Cemiyeti yetişkinler için günde 15 mg öneriyor. Çinko kürü yapmak isteyen üç ay boyunca günde 20-30 mg almalıdır. Prensip olarak ise kadınların çinkoya olan ihtiyacı erkeklerden daha fazla değildir. Gebe ve emziren annelerin ihtiyacı biraz daha fazla olabilir. Çocuklarda çinko azlığı gelişme ve büyüme bozukluğuna yol açabilir.
DENGELİ BESLENME YETERLİ Mİ?
Her zaman yeterli değildir. Çinkonun barsak yoluyla alınması herkes için farklıdır. Besinlerin bileşimi de bunda önemli bir rol oynar. Vücut çinkoyu bol proteinli hayvansal ürünlerden aldığında bol lifli bitkisel yiyeceklerden aldığından daha iyi değerlendirir. Bu nedenle vejeteryenler genellikle vücutlarındaki çinko azlığından şikayetçidirler. Sporcular ve şeker hastaları için de aynı şey geçerlidir.
ÇİNKO AZLIĞI NASIL ANLAŞILIR?
Özellikle enfeksiyonlara karşı zayıf olma çinko azlığının en önemli belirtisidir. Bunun dışında çocuklarda öğrenme yeteneğinin sınırlı olması, büyümedeki aksaklıklar, saç dökülmesi, kısırlık, soğuk eller ve ayaklar, koklama ve tat alma duygusunun sınırlı olması, tırnaklarda beyaz lekeler de çinko azlığının diğer belirtileridir.
ÇİNKO EN FAZLA NELERDE VAR? (100 gramda)
İstiridye 7 mg ..Peynir 2-4 mg .. Sığır eti 5 mg .. Sütsüz çikolata 2 mg .. Kuru fasulye 3 mg ..Yumurta 1.5 mg .. Mısır 2.5 mg ..Brüksel lahanası 1 mg.. Karides 2.3 mg .. Brokoli 1 mg.. Toprakta bulunur. Fakat suda eriyebilmesi nedeniyle kolay olarak da topraktan kaybolabilir. Diğer bir çok element ve vitamin gibi pişirme esnasında suya geçer. Özellikle sebzelerden yiyecek hazırlanırken pişirme suyu tüketilmediği takdirde yok olur gider. Tahılların öğütülmesi gibi işlemlerde de çinko içeriği tahrip olur. Vücudumuzda en çok erkeklerde prostat bezinde bulunur. Her iki cinste de bulunduğu diğer dokular göz retinası, kalp, dalak, deri, beyin ve böbrek üstü bezidir.
Çinkonun Etkileri
Çok sayıda vücut fonksiyonunda rol almaktadır. Bunların başlıcaları anlatılacaktır.
* Alkol dehidrogenaz enziminin yapısına girerek içki olarak alınan ve ayrıca vücuttaki kimyasal olaylarda oluşan alkolün etkisizleştirme işlemini yapar.
* A Vitaminin fonksiyonlarına etki eder.
* Deri sağlığına yararlıdır. Deri hücrelerinin üremesine, yağ bezlerinin çalışmasına, kollajen dokuya etki eder. Böylelikle hem cildimizin sağlığının korunmasına hem de yanık vs. nedenlerle oluşan kayıpların tamir edilmesine yardımcı olur.
* Enerji üretimine ve kemiğe fosforun tutunmasına etkilidir. Bizzat kemik ve dişlerin yapısına girer.
* Prostat bezi, göz, dalak ve adale dokularına bu gün kesin olarak belirlenemeyen etkisi vardır.
* Antioksidan özelliği ile hem hücreleri serbest radikallerden korur hem de hücre zarı ve fonksiyonlarına yardım eder.
* İmmun sisteme destek verir. Dış enfeksiyon etkenlerine karşı antikor üretimine yardımcı olur. Aşıların etkilerini göstermesine katkı sağlar.
* Protein sindirimine etkili enzimlerin yapısında bulunur.
* İnsulin aktivitesine etkili olup tat alma işlemine etkisi vardır.
* Beyin fonksiyonlarına, adale, eklem ve damar tabakalarına olumlu etkisi bulunur.
Çinko Eksikliği
Büyüme ve gelişme geriliği oluşur. İlk olarak 1961 de bu tanımlanmıştır.
* Ergenlik çağında cinsel olgunluğa erişememe
* Enfeksiyonlara dayanıksızlık
* İştahsızlık ve kilo alamama
* Öğrenme ve dikkat eksikliği
* Akne, dermatit, saçlarda incelme ve dökülme gibi cilt sorunları
* Tat alma duyusunda bozukluk
* Adet bozuklukları; her iki cinste ergenlik çağında uzun süreli eksiklik yaşanırsa üreme kabiliyeti ciddi zarar görür.
Çinko Fazlalığı
Normal beslenme ile fazlalığı oluşması pek olası değildir. İlaç şeklinde günde 100 - 150 mg olarak alındığında bazı belirtiler ortaya çıkar.
* Mide tahrişine bağlı olarak bulantı, kusma ve ishal
* Immun sistem baskılanması
* Kalp de ekstra sistol denilen erken atımlar
* Huzursuzluk, titreme ve adalelerde koordinasyon bozukluğu
* Terleme artışı, alkole tahammülsüzlük, hayal görmeler
* Kan tablosunda bozulmalar ve anemi
Bu belirtilerin bazıları fazla çinkonun bakır, demir gibi diğer elemetleri etkilemesinden dolayı olabilir.
Çinko Gereksinimi
Yaş mg / gün
0 - 12 aylar 3 - 5
1 - 10 yaş 10
11 yaş üstü 15
Gebe kadın 20 - 25
Emziren kadın 25 - 30
Erişkinlerin normal bir beslenme ile aldıkları miktar 10 mg kadardır. Tedavi dozu ise 30 - 60 mg olmalıdır. Çinko sülfat halinde olursa 220 mg dan 55 mg vucuda geçer. Çinko glukonat halinde olursa tamamına yakını alınır. Çinko alımı ile birlikte bakır da alınması gerekli bir uygulamadır.
Çinkonun Doğal Kaynakları
Hayvansal gıda bu açıdan daha yaralıdır. Midye diğer besin maddelerinden en az 10 kat daha fazla çinko içermektedir. Fakat midyenin içersinde başka zararlı maddeler de bulunabileceği için ülkemiz koşullarında çinko kaynağı olarak maalesef midye yenilmesini öneremeyeceğim. Hayvan yetiştiriciler hayvanların daha iyi gelişip, kilo almalarını için yemlerine çinko kattıkları için hayvan eti bu yönden yeterli bir kaynak olabilir. Süt ve süt ürünleri, tavuk eti ve yumurta bu yönden iyi besinlerdir. Tahıllar ve baklagiller öğütülmedikleri takdirde yeterli çinko içermektedirler. Toprakta yetişen ürünler toprağın çinko içeriği ile yakından ilişkilidir. Çinkonun suda erime özelliği topraktan da kaybolmasını kolaylaştırır. Normal bir beslenme ile yeterli çinko alımı pek söz konusu değildir. Fakat çinko başka yollarla da alınabilir. Su borularının içleri paslanmayı önlemek için galvaniz kaplanmaktadır. Gerek bu yolla, gerekse topraktaki çinko yağmurlar ile içme sularına karışarak ayrıca yemek pişirilen kaplar aracılığı ile bilinçsiz olarak çinko temin etmek mümkündür.
Vücudumuzda en çok erkeklerde prostat bezinde bulunur. Her iki cinste de bulunduğu diğer dokular göz retinası, kalp, dalak, deri, beyin ve böbrek üstü bezidir. Dışkı ile atılır. Az miktarda idrar ile de atılabilir. Ter ile doğal olarak kaybolur.
Alkol dehidrogenaz enziminin yapısına girerek içki ile alınan ve ayrıca vücuttaki kimyasal olaylarla oluşan alkolü etkisizleştirir. A vitamini fonksiyonlarında etkilidir. Deri sağlığına yararlıdır. Deri hücrelerinin üremesine, yağ bezlerinin çalışmasına ve kollajen dokuya etki eder. Böylelikle hem cildin sağlığının korunmasına hem de yanık gibi nedenlerle oluşan hasarların tamir edilmesine yardımcı olur. Prostat bezi, göz, dalak ve kas dokularına olumlu etkisi vardır. Enerji üretiminde ve fosforun kemiğe tutunmasında etkilidir. Kemik ve dişlerin yapısında rol alır. Antioksidan özelliği ile hem hücreleri serbest radikallerden korur, hem de hücre zarı ve fonksiyonlarına yardım eder.
A vitamininin kimyasal bileşimini harekete geçirir ve mikrop öldürücü etkisi vücuttaki aknelerin kaybolmasını sağlar. Hücre yenilenmesinde payı olduğu için cildi güzelleştirerek el tırnaklarını sertleştirir, nörodermitisi ve uçukları hafifletir. Ayrıca saç dökülmesi üzerinde olumlu etkileri vardır.
Hücre büyüme ve bölünmesi, seksüel olgunlaşma ve üreme, karanlığa adaptasyon ve gece görme, yara iyileşmesi, vücut bağışıklığı, tat ve muhtemelen koku alma duyumunun tamlığı gibi fizyolojik fonksiyonların gerçekleşebilmesi için vücudumuz çinkoya bağımlıdır.
Çocukların büyüme ve gelişmelerinin desteklenmesinde, bağışıklık sistemlerinin güçlendirilmesinde, akut alt solunum yolu enfeksiyonlarının önlenmesinde, diyare süresinin kısaltılmasında, diyare prevelansının ve pnömoni prevalansının azaltılmasında kullanılır. Ayrıca çocuklarda çinko takviyesi gustin enzimi üzerindeki etkileri ile tat alma duyusunu arttırmakta ve iştah arttırıcı etkisini göstermektedir.
Çinko Eksikliği
Yemeklerin pişirilme yöntemleri, stres, diüretiklerin kullanımı, alkol alımı ve diğer faktörlerle vücuttaki çinko oranı azalır.
Çinko temel bir eser element olup, insan organizmasının hücresel bölümüne büyüme ve farklılaşma gibi pek çok biyolojik süreçte katkı sağlar. Bağışıklık sisteminin gelişmesinde gerekli bir element olan çinkonun eksikliği durumunda çeşitli multisistem hastalıkları ortaya çıkmaktadır.
Çinko eksikliği sonucunda, büyüme ve gelişme geriliği oluşabilir. Ayrıca ergenlik çağında cinsel olgunluğa erişememe, enfeksiyonlara dayanıksızlık, iştahsızlık ve kilo alamama, öğrenme ve dikkat eksikliği, tat alma duyusunda bozukluk, akne, dermatit, saçlarda incelme ve dökülme gibi cilt sorunları yaşanabilir.
Şiddetli çinko eksikliğinde ise, bağışıklık sistemi depresyonu, sıklıkla tekrarlayan enfeksiyonlar, büllöz püstüler dermatit, diyare, alopesi gibi daha ciddi sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kalınabilir. Bunun önlemesi için ek çinko takviyesine ihtiyaç vardır.
Çinkonun Fazla Alınması
Günlük ihtiyacın 10-30 katı alınması durumunda istenmeyen etkiler ortaya çıkabilir. Bağışıklık sisteminin baskılanması, mide tahrişine bağlı olarak bulantı, kusma ve ishal, huzursuzluk, titreme ve adalelerde koordinasyon bozukluğu, terleme artışı, alkole tahammülsüzlük görülebilir.
Çinkonun Özellikle Kullanılması Gereken Durumlar
Bağışıklık sisteminin zayıfladığı, çocuklarda diyare ve iştah kaybı görüldüğü durumlarda, hamilelik ve laktasyon dönemlerinde, yaralanmalarda, yanıklarda, doku hasarlarında, sedef hastalığı, akne gibi cilt sorunlarında, soğuk algınlığı ve ses kısıklığında, kataraktta, şizofreni, anorexia nervosa gibi ruhsal sorunlarda, prostat ve erkeklerin cinsel problemlerinde, kısırlıkta, kemoterapi ve radyoterapi görenlerde, duyma azalmasında, halsizlikte, adale güçsüzlüğünde ve çevre kirliliğinin zararlı etkilerinden korunmada çinko kullanımı tavsiye edilmektedir
ÇİNKO KORUYUCUDUR
Çinko prostat bezinin fonksiyonu ve üreme organlarının sağlıklı gelişimi için önemlidir. Sağlıklı bir bağışıklık sistemi için çinko zorunludur. Yara iyileşmesinde önemli işlevleri vardır. Tat ve koku keskinliği sağlar. Kemiklerinizin şekillenmesi ve oluşumunda görev alır. Vücuda hasar veren serbest radikallerin gelişmesine ve zararlarına engel olur. Bu antioksidan yarar, yaşlanma sürecini de yavaşlatır. Çinko eksikliğinde; yorgunluk, koku-tat hissi kaybı, tırnaklarda incelme ve beyaz lekeler, seksüel ve bedensel gelişme bozukluğu, tekrarlayan enfeksiyonlar, cinsel güç azalması ve yara iyileşmesinde gecikme oluşabilir. Çinko deniz ürünlerinde, yumurta sarısında, kırmızı ve beyaz ette, mantarlarda, baklagillerde, soya fasulyesi, ayçiçeği ve daha pek çok besinde bulunmaktadır.
Dr. Ece Hattat
ece.hattat@mynet.com
