BİZE ULAŞIN
KOMRAT (AA) – DMITRI CHIRCIU – Moldova Cumhuriyeti'ne bağlı Gagauz Özerk Yeri'nde yaşayan Oğuz boyuna mensup Gagauz Türklerinin özerklik statüsünün Moldova Anayasası'nca garanti edilmemesi Gagauzlara 1994'te verilen hakların geri alınmasına neden oluyor.
Moldova'nın güneyinde "Bucak" olarak adlandırılan bölgede bulunan ve toprak bütünlüğü olmayan Gagauz Özerk Yeri, başkent Komrat, Çadır Lunga ve Valkaneş olmak üzere üç ilçe ve yaklaşık 25 köyden oluşuyor.
Hristiyan dinine mensup Gagauz Türkleri, 1994'te kazandıkları özerklik statüyle Moldova'da halk olarak tanınsa da son dönemde hakların işlerliğiyle ilgili sorunlar yaşıyor.
Sık sık gündeme gelen bölgenin özerklik statüsünün Moldova’nın anayasasında yer almaması sorunu, Gagauz halkı için önem teşkil ediyor.
Türkiye'nin hem Moldova hem de bölge ile ilişkilerinde köprü vazifesi gören Gagauzlar, son zamanlarda ekonomi ve sosyal alanlarda bağımsız bir siyaset izlemekte zorluk çekiyor.
Gagauz uzmanlar, Moldova Cumhurbaşkanı İgor Dodon'un 30 Aralık'ta Türkiye'ye yapacağı resmi ziyaret öncesi Gagauz Özerk Yeri'nin statüsünün işleyişi ve Gagauz diliyle ilgili yaşanan sorunları AA muhabirine anlattı.
Siyasi analist Vyaçeslav Kraçun, Gagauz Özerk Yeri'nin 23 Aralık 1994'te kurulduğunu ve bu sene kuruluşunun 25. yıl dönümünün kutlandığını hatırlattı.
Özerklik statünün işleyişiyle ilgili sorunların yaşandığına işaret eden Kraçun, "Gagauz Özerk Yeri Özel Hukuki Statüsü Kanunu, Moldova Anayasası tarafından garanti edilmiyor. Bu durum, Gagauzlar için büyük sorun teşkil ediyor." değerlendirmesinde bulundu.
Gagauz Özerk Yeri'nin işleyişini belirleyen kanun ile ulusal mevzuatın uyuşmadığına dikkati çeken Kraçun, 1994'ten sonra ülkede birçok yeni yasanın çıkarıldığını söyledi.
Kraçun, "Bu yasalar, 1994’te kabul edilen özerklik kanunuyla çelişiyor. Moldova hükümeti ise çıkartılan yeni yasaları baz alıyor. Böylelikle Gagauz Özerk Yeri, bazı önemli birimlerini ve ekonomi, sosyal alanlarda bağımsız bir siyaset izleme hakkını kaybetmiş durumda." dedi.
Moldova hükümetinin ülkenin vergi sistemini değiştirdiğini belirten Kraçun, ülke genelinde dört vergi toplama bölgesinin oluşturulduğunu söyledi.
Bu hususta, Gagauz Özerk Yeri’nin vergi toplama hakkının elden alındığını vurgulayan Kraçun, şunları kaydetti:
"Yeni vergi sisteminde, Gagauz Yeri başkanının kontrolündeki vergi toplama birimi artık yer almıyor. Bütün vergi birimleri merkeze bağlı. Dolayısıyla Gagauzların kendi sosyal ekonomik gelişimini sağlamak için aracı kalmadı."
- "Gagauz yönetimi, üç yasa tasarısının onaylanmasını istiyor"
Balkan Araştırma Merkezi Müdürü Sergey Manastırlı da Gagauz yönetiminin özerklikle ilgili sorunu çözmeye çalıştığını ve bu yönde oluşan tartışmalarının aşırılıkçılığa yol açmaması için çabaladığını dile getirdi.
Moldova ile Gagauz hükümetlerinin 2016’da çalışma grubu oluşturduğunu hatırlatan Manastırlı, "Gagauz yönetimi, bu çerçevede diyaloğun devam etmesini ve statüyle ilgili hazırlanan ve Moldova parlamentosuna sunulan üç yasa tasarısının onaylanmasını istiyor." ifadelerini kullandı.
- "Moldova, Gagauz Özerk Yeri'nin varlığını kabul etmek istemiyor"
Gagauz gazeteci Mihail Sirkeli de Moldova’nın klasik üniter bir devlet olmadığına işaret ederek "Moldova hükümeti, ülke içinde kanunlar çıkartabilen özel statüye sahip Gagauz bölgesinin varlığını kabul etmek istemiyor." dedi.
Gagauzlara ait siyasi partilerinin olmadığına dikkati çeken Sirkeli, "Özerklikle ilgili sorun siyasi bir meseledir. Bu meselenin siyasi yollarla çözülmesi gerekiyor. Fakat Gagauzların haklarını ve çıkarlarını siyasi alanda savunacak bir güç yani siyasi parti yok." diye konuştu.
Sirkeli, Gagauz Özerk Yeri başkanın Moldova’nın daimi hükümet üyesi olduğunu hatırlatarak "Bu durumda, başkanın, merkez yönetime karşı Gagauzların haklarını savunması çok zor. Çünkü başkan devletin yetkilisi sıfatındadır." yorumunda bulundu.
- "Gagauz dili sorunu Türkçe sayesinde çözülebilir"
Gazeteci Sirkeli, siyasi işleyişin yanı sıra Gagauz Türkçesinin korunmasına ilişkin soruna da değinerek "Gagauzcanın öğretilmesiyle ilgili doğru düzgün bir sistem yok." dedi.
Gagauz dilinin yeterli şekilde incelenmediğine dikkati çeken Sirkeli, gramerle ilgili sorunların olduğunu ve bu yönde kaliteli çalışmaların yapılmadığını aktardı.
Komrat Devlet Üniversitesinin Gagauz dili öğretmenlerini eğitmesi gerektiğini vurgulayan Sirkeli, "Üniversite, bu konuda kendi görevini yerine getiremiyor. Gagauz dili ve edebiyatı alanında uzman eksikliği var." ifadesini kullandı.
Sirkeli, Gagauz dili sorunun Türkiye Türkçesi sayesinde çözülebileceğine işaret ederek "Gagauz dili, matematik, kimya, biyoloji gibi derslerin öğretilmesi için yeterli değil. Bu yüzden, eğitim sisteminde Türkçeye geçiş yaparsak, Gagauz dilini korumak için daha fazla şansımız olur." diye konuştu.
