Türkiye ile ABD nükleer işbirliği

Ankara -(AA) Türkiye ile ABD arasında 26 Temmuz 2000 tarihinde imzalanan "Nükleer Enerjinin Barışçıl Kullanımına İlişkin İşbirliği Anlaşması" ve ekindeki mutabakat zaptı, Bakanlar Kurulu tarafından onaylandı.

Resmi Gazete'nin bugünkü sayısında onayı yer alan anlaşma ile iki ülke, dünya çapında nükleer yayılmanın önlenmesine ilişkin tedbirlerinkuvvetlendirilmesi konusundaki desteklerini teyit ediyor.

Türkiye ile ABD'nin taraf oldukları Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'ndan (NPT) kaynaklanan yükümlülüklerini göz önünde tutarak imzaladıkları bu anlaşma çerçevesinde iki ülke Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun (UAEK) hedeflerini destekliyor.

Anlaşmanın "İşbirliğinin Kapsamı" bölümünde, tarafların barışçılamaçlarla nükleer araştırma ve geliştirmede işbirliği yapabileceği belirtilerek, bu tür bir işbirliğinin eğitim, personel değişimi, toplantılar, ortak çalışma ve projelere katılımları içerdiği, ancak bunlarla sınırlı olmadığı bildiriliyor.

Türkiye ile ABD arasında teknoloji transferi yapılması konusu anlaşmanın 3. maddesinde şöyle yer alıyor: "Nükleer enerjinin barışçıl amaçlarla kullanılmasına dair bilgi
transfer edilebilir. Bilgi transferleri, raporlar, veri bankaları, bilgisayar programları, konferanslar, ziyaretler, ortak çalışma ve projeler ile tesislerde personel görevlendirilmesini ve eğitimini içeren değişik yollarla yapılabilir."

Anlaşma "gizlilik derecesi taşıyan verilerin transfer edilmeyeceğini" de hükme bağlarken, "hassas nükleer teknolojinin" bu anlaşmada bir değişiklik yapılmadıkça transfer edilmemesini de öngörüyor.

Türkiye'ye düşük zenginleştirilmiş uranyum

İki ülke anlaşma çerçevesindeki uygulamalar için malzeme, teçhizatve bileşenlerini transfer edebilirken, Türkiye'ye transfer edilen herhangi bir özel nükleer malzeme; küçük miktarları örnek olmak, standart belirlemek, detektör olarak, hedef olarak ve tarafların anlaştıkları başka amaçlar doğrultusunda kullanılmanın dışında,
"düşük zenginleştirilmiş uranyum" olacak.

Hassas nükleer tesis ve bunların başlıca bileşenleri ise bu anlaşmada bir değişiklik yapılmadıkça transfer edilmeyecek. Anlaşmaya göre, düşük zenginleştirilmiş uranyum, reaktör deneylerinde ve reaktörlerde yakıt olarak kullanılmak üzere, dönüştürme ve fabrikasyon amacıyla veya taraflarca anlaşılmış benzer
amaçlarla transfer edilebilecek.

Transfer edilen özel nükleer malzemenin miktarı da anlaşma ile belirlenirken, ABD'nin Türkiye'ye reaktörlerin ekonomik, güvenli, verimli ve devamlı işletilmesi için gerekli olan güvenilir nükleer yakıt arzını zamanında sağlamak için ABD içindeki veya dışındaki herhangi bir kaynaktan nükleer malzeme ihracı da dahil olmak üzere
gerekli ve uygun önlemleri almak için "gayret göstereceği" belirtiliyor.

Anlaşmaya göre, transfer edilmiş veya transfer edilen malzeme ya da teçhizatta kullanılmış veya bunların kullanılmasıyla üretilmiş "plütonyum, uranyum 233 (ışınlanmış yakıtta bulunanlar hariç) ve zenginleştirilmiş uranyum sadece tarafların üzerinde anlaşacakları birtesiste depolanabilecek.

Türkiye ile ABD, "bu anlaşmaya göre transfer edilmiş malzeme, ekipman ve bileşenler ve bu anlaşmaya göre transfer edilen bu tür malzeme ve teçhizatın kullanılmasıyla üretilmiş herhangi bir özel nükleer malzemeyi, yetkisiz şahıslara veya üzerinde anlaşmadıkça alıcı tarafın ülkesel yetkisinin dışına" transfer edemeyecek.

Anlaşmaya göre, transfer edilmiş ve bu anlaşmaya göre transfer edilen malzeme ve teçhizatta kullanılmış veya bunların kullanılmasıylaüretilmiş malzeme taraflar anlaşmadıkça yeniden işlenemeyecek. Buna ek olarak anlaşma çerçevesinde transfer edilmiş ve bu anlaşmaya göre transfer edilen malzeme ve teçhizatta kullanılmış veya bunların kullanılmasıyla üretilmiş "plütonyum, uranyum 233, yüksek zenginleştirilmiş uranyum ve ışınlanmış kaynak veya özel nükleer
malzeme" taraflar anlaşmadıkça, ışınlama hariç olmak üzere, şekil veya içerik olarak değiştirilemeyecek.

Anlaşma ile transfer edilmiş ve bu anlaşmaya göre transfer edilen malzeme ve teçhizatta kullanılmış veya bunların kullanılmasıyla üretilmiş uranyum da iki ülke üzerinde anlaşmadıkça transferden sonra zenginleştirilmeyecek.

Patlayıcı ve askeri uygulama yasağı

Anlaşma ile transfer edilmiş kaynak veya özel nükleer malzeme ve teçhizata ve bu anlaşmaya göre transfer edilen malzeme ve teçhizatta kullanılmış veya bunların kullanılması yoluyla üretilmiş özel nükleer malzemeye yeterli fiziksel koruma sağlanması da hükme bağlanırken, bu tür malzemelerin askeri amaçlarla kullanılması anlaşmanın 8. maddesi ile şöyle yasaklanıyor:

"Bu anlaşmaya göre transfer edilmiş malzeme, teçhizat ve bileşenler ve bu anlaşmaya göre transfer edilen malzeme, teçhizat ve bileşenlerde kullanılmış veya bunların kullanılması yoluyla üretilmiş malzeme, herhangi bir nükleer patlayıcı cihaz, herhangi bir patlayıcı nükleer cihaz geliştirilmesi veya araştırılması veya herhangi bir
askeri amaç için kullanılmayacaktır."

Anlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra Türkiye eğer bir nükleer patlayıcı cihaz patlatırsa ABD işbirliğini bitirme hakkına sahip olacak.

Anlaşma 15 yıl süreyle yürürlükte kalacak, daha sonra beşer yıllık dönemler halinde olmak üzere yürürlükte kalacak.