BİZE ULAŞIN
Türkiye, 14 Mayıs'ta yapılacak seçimlere odaklandı. Cumhurbaşkanı ile milletvekilli seçimine az bir süre kala Hukukçu Dr. Rezan Epözdemir, D'Hondt sistemini anlattı. İttifakı oluşturan partilerin çıkaracağı milletvekili sayısı D'Hondt sistemi ile belirlenecek. 2018'den önce sistem, önce ittifaka sonra ittifak içindeki partilere uygulanıyordu. Şimdi ise milletvekilleri artık ittifakların toplam oyuna göre dağıtılmıyor. Bir seçim bölgesinde partiler ne oy aldılarsa o oylar nispetinde vekil çıkaracak. Epözdemir sistemin tek olumlu avantajının ittifak içerisinde düşük oylu partilerin ülke barajını aşmasına yardımcı olduğunu söyledi.
Epözdemir sistemle ilgili olarak şunları ifade etti:
"D'Hondt istemi şu; Belçikalı bir matematikçi ve bir hukukçu var. 1868 yılında Victor D'Hondt bir sistem geliştirmiş, bu sistemin esası şu; bir bölgedeki milletvekili sayısına, alınan oyları bölüyorsunuz. O oranda siyasi partiler milletvekili çıkarıyor. D'Hondt sisteminin özü bu. Bizde de baktığınızda ilk defa 1961 yılında uygulanmaya başlıyor. 1965 milletvekili genel seçimlerinde ve 1966 ara seçiminde uygulanmıyor. Sonraki bütün seçimlerde uygulanıyor. Sadece bizde değil, mukayeseli hukukta, kara Avrupası'nda, bir kısım Anglo Sakson ülkesinde hak keza uygulanıyor. Arjantin, Avusturya, Belçika, Çekya, Finlandiya, Hırvatistan ve Portekiz'de uygulanan bir sistem. Bu seçim kanunuyla getirilen en büyük değişiklikler D'Hondt sistemi ile ilgili oldu. Seçim barajı yüzde 7 oldu, kura geldi, D'Hondt sistemi geldi. Bir de bu grup kurma, siyasi partilerin seçime girme ehliyeti bakımından bir kriter olmaktan çıkarıldı. CHP, İYİ Parti ile birlikte yaptığı iş birliğinde tıkanan demokrasinin önüne açmıştı. Grup kurup seçime girmesine yol açmıştı.
Ortak oy nedir? Siz gidip sadece X partisine oy atarsanız, oy X partisinindir. X ve Y partilerine aynı anda basarsanız bu ortak oydur. Ortak oyun anlamı önceki sistemde çok önemli ve kıymetliydi. Çünkü D'Hondt sistemi önce ittifaklara sonra da ittifak içerisindeki partilere uygulanıyordu ve milletvekili sayıları tespit ediliyordu. Şimdi direkt siyasi partilere uygulanıyor.
Ortak oy nasıl siyasi partilere işleniyor? Seçim bölgesinde pusularla açıldı. 40 bin X oyu var, Y oyu da 10 bin var. Bunun dışında bir de 10 bin ortak oy var. Burada işte bir kat sayı tespit ediliyordu. 4'e 1, ortak oy da yine 4'e 1 esas alınıyordu. 2 bini Y partisine geliyordu, 12 bin oluyordu, 8 bini ise X partisine gelip X partisinin oy oranı 48 bin oluyordu. İttifağı oluşturan siyasi partilerin almış oldukları bireysel oylar, ortak oyların dağıtımında kat sayı olarak kabul ediliyor. Ona göre o siyasi partiye katkı sunuyordu.
Niğde örneği; 2018 seçiminde kaç milletvekili var? 3. 2018 seçiminde Cumhur ve Millet ittifakları kaç oy almış? Cumhur İttifakı 137 bin 344 oy almış. Millet İttifakı da 70 bin 710 oy almış. D'Hondt sistemi nedir? Önceki sistemde, seçim kanundan önceki değişikliği konuşuyorum. Önce ittifakların kaçar milletvekili aldığı tespit ediliyordu sonra ittifak içindeki partilere D'Hondt uygulanıyordu. Nihai olarak partilerin ne kadar milletvekili çıkardığı tespit ediliyordu. Bu seçim kanundan önceki sitemi, Niğde örneğinde uygularsak Cumhur İttifakı'nda 2'inci milletvekili tespit edeceğiz ya 68 bin 672 oldu. Millet İttifakı 70 bin 710 olarak aşağıya geldi mi. İkinci milletvekili kimde, Millet İttifakı'nda. Çünkü daha fazla oy almış. Millet İttifakı'nda 70 bin 710'u 1/2'ye bölüyoruz, 35 bin 355. Cumhur İttifakı'nda 68 bin 672'yi olduğu gibi aşağıya indiriyoruz. Üçüncü vekil Cumhur İttifakı'nın oluyor. 2 milletvekili Cumhur İttifakı'nda, 1 milletvekili Millet İttifakı'nda... Önceki sistemde değişene kadar D'Hondt'u ittifak içindeki partilere uyguluyorduk, 2018'de gelen. AK Parti 93 bin 215 oy almış, MHP 44 bin 129 oy almış. Birinci vekil AK Parti'ye gider. Yarıya böldük 46 bin 607 AK Parti, MHP yine 45 bin 129. D'Hondt'u ikinci defa uyguladığımızda iki vekil de AK Parti'nin oluyor. Millet İttifakı'nda CHP kaç oy almış? 42 bin 972, İYi Parti'de 25 bin 189 oy almış. Burada da vekil CHP'ye gidiyor. 2018 yılında yapılan seçimlerde Niğde'de AK Parti, 2 CHP 1 vekil çıkarmış. Bu D'Hondt sisteminin önce ittifağa sonra da ittifak içerisindeki partilere uygulanmış hali. CHP, MHP'den daha düşük oy almasına rağmen vekil, CHP'de kaldı. Bunun da gerekçesi İYİ Parti... İYİ Parti'nin ittifak içerisinde aldığı oyların ittifağa eklenmesi, artı oy dediğimiz de tam da bu işte. CHP, D'Hondt sistemi önce ittifağa uygulanması nedeniyle MHP'den daha düşük oy almasına rağmen vekil çıkardı.
Yasa değişikliği sonrasında bugün uygulanacak sistem; D'Hondt sistemi hiç ittifaklara uygulanmıyor. İttifakın tek esprisi, ittifakın bileşenleri olan düşük oy oranlı partiler, aldıkları oy ne olursa olsun ittifak yüzde 7'yi aşıyorsa ülke barajını aşmış olacak. Fakat o bölgede yeteri kadar o alamazlarsa barajı aşmış ancak milletvekili tarafından temsil edilemeyen parti olacaklar."
