'Macarım diyene Macar vatandaşlığı!

Tarık Demirkan

Budapeşte

Televizyonda konuşan yaşlı adamın söylediklerine kulak veriyorum:

''Ben Macarım ve işte Tanrıya şükür seksen sekiz yaşında yeniden Macar vatandaşıyım.''

Yüzü kırışıklıklarla dolu. Ama gözlerindeki pırıltı, bu yaşadığı anın onun için ne kadar önemli olduğunu hissettiriyor.

Derin bir nefes alıyor, oturduğu koltukta iki eliyle sarıldığı bastonunu hafifçe yere vuruyor. Yakın çekime geçen kamera, yaşlı adamın gözlerine yaklaşıyor.

Bakışlarındaki ilginç değişimi izliyoruz. Doğrudan kameraya bakıyor:

''Evet, ben Macarım, Bundan seksen sekiz sene önce Macaristan’da doğdum. Beş farklı ülkenin kimlik cüzdanını taşıdım, beş ayrı ülkenin vatandaşı oldum, şimdi altıncı değişiklik, tanrıya hamdolsun, yeniden Macar vatandaşlığı olacak.''

Biraz önce heyecanla parıldayan gözlerine, şimdi muzip bir ifade yerleşiyor.

''Altı ülke dediğime bakmayın. Ben aslında askere gitmenin dışında köyümü hiç terk etmedim. Benim köyüm bazen o ülkeye, bazen bu ülkeye bağlandı.

Yaşlı dedeyi hayatının son demlerinde bu kadar mutlu eden gelişme Macaristan’da çıkarılan yeni yasa uyarınca gündeme gelen çifte vatandaşlık konusu.

Macar hükümeti, yıllardır tartışılan konuyu nihayet sonuca bağladı ve ülke dışında yaşayan soydaşlara eğer isterlerse Macar vatandaşlığı verilmesi konusunda karar aldı. Ve bu konuyu düzenleyen bir yasa çıkardı.

Macarca bilen herkese Macar vatandaşlığı Buna göre, etnik olarak Macar kökenli olduğunu kanıtlayan, bunu kanıtlayamasa da Macar olduğunu söyleyen, Macarca bilen herkes, başka bir ülkenin sınırları dâhilinde yaşasa bile Macar vatandaşı olabilecek.

Bunun için yaşadığı ülkede Macar büyükelçiliklerine ya da konsolosluklarına başvurması gerekiyor. Bu başvuruların Macaristan’da yapılması da mümkün. Vatandaşlık büroları bu konuda hizmet verecek.

Ama vatandaş olabilmek için başvurmak yeterli değil. Daha sonra bu konuda yapılacak bir sınav da var. Vatandaşlık sınavı denilen bu sınav elbette Macarca ve Macaristan tarihi, Macaristan’daki vatandaşlık hak ve yükümlülükleri gibi sorular içerecek.

Macar hükümeti tarafından çıkarılan bu yeni yasa, Birinci Dünya savaşını kapatan Trianon barış anlaşmasının, Macar ulusuna indirdiği derin darbeyi hafifletmeye yönelik.

Çünkü üzerinden seksen küsur yıl geçse de, Macar toplumsal hayatında bu anlaşma hala kapanmayan bir yara gibi.

Türkiye için Sevr anlaşması ne ise Macaristan için de Trianon anlaşması o demek. Ülke o zaman topraklarının üçte ikisini ve nüfusunun da üçte birini yitirmiş.

Bu anlaşmanın etkileri giderek azalsa da asla tamamen ortadan kalkmamış. Bugün Macaristan’ın nüfusu on milyon, ama hala komşu ülkelerde iki milyona yakın Macar yaşıyor.

İşte televizyonda konuşan yaşlı dede de, bir yaşayan tarih gibi bu süreci kanıtlıyor.

Avusturya Macaristan imparatorluğu sınırları içinde doğmuş. Ardından Macar, ardından Hırvatistan vatandaşı olmuş, sonra bir ara tekrar Macar vatandaşı sonra Yugoslavya vatandaşı, Yugoslavya dağılınca da yeninden Hırvat vatandaşı… Ve şimdi Macar vatandaşı…

Oysa, “köyümü hiç terk etmedim” diyor…

İşte İmparatorlukların ve devletlerin hiç sona ermeyen paylaşım savaşlarında Orta Avrupalı insanların kaderi bu. Sonbahardaki yaprak misali o tarafa bu tarafa savruluyor, fırtınanın geçmesini bekliyorlar.

Macarların yeni vatandaşlık yasasının bir kesimin acılarını dindirdiği açık. Ama acaba sorunları çözmeye yetecek mi?

Ne yazık ki, bu soruya evet demek mümkün değil.

Yeni çözümler her zaman yeni sorunları da bünyesinde taşıyor.

Macar azınlığa sahip komşu ülkeler, kendi topraklarında birden çok sayıda Macar vatandaşının belirivermesine pek sıcak bakmıyorlar. Örneğin Slovakya, Slovakya’da yaşayan ve Macar vatandaşlığına geçecek olanların Slovakya vatandaşlığını kaybedeceklerini açıkladı.

Romanya ve Sırbistan ise bunu sorun yapmayacak.

Ocak ayına kadar hazırlıklar sürecek ve 1 Ocak 2011’den itibaren vatandaşlık işlemleri başlayacak.

Bakalım nüfusu birden artan Macaristan Orta Avrupa’nın hassas dengelerini nasıl değiştirecek?