BİZE ULAŞIN
Slovenya'da her yıl milyonlarca turistin ziyaret ettiği bir mağara-akvaryumda şu anda tuhaf ve nadir bir amfibik yaratık çok kıymetli yumurtalarını koruyor.
Kör bir mağara semenderi olan proteus, doğada sadece Balkanlarda, içinden nehir geçen mağaralarda yaşıyor. Tahminen yüz yılı aşkın ömrü var ama sadece beş ila on yılda bir yumurtluyor.
Slovenya'daki Postojna mağara-akvaryumunda yani kontrollü doğal ortamında yaşayan bir dişi, 50-60 yumurta bıraktı ve bunlardan üçünde büyüme işaretleri var.
Hiçkimse bu kuluçka döneminin tam olarak ne kadar süreceğini ve kaç yumurtadan yavru çıkacağını bilmiyor. Mağarada görevli biyolog Saso Weldt BBC'ye "Şu anda üç güçlü yavru adayı var" dedi. Şu ana kadar doğada hiçbir mağara semenderinin yumurtadan canlı çıkışı gözlemlenmemişti.
1950'den beri görülmedi
Saso Weldt ve ekibi yumurtalarda embriyo gelişimini saptayabilmek için, karanlık mağarada özel bir teknikle çok detaylı fotoğraflar çekiyorlar.
"30 Ocak'ta yumurtlamaya başladı. Hala her gün bir ya da iki tane daha yumurtluyor. Bir yumurtadan yavru çıkabilmesi aşağı yukarı 120 gün sürebiliyor" diyor Weldt.
Fakat kuluçka süresine ilişkin söyledikleri tahmini çünkü bu konudaki son veriler, 1950 yılında Fransa'daki Pirene dağlarında bir yeraltı laboratuarında yumurtlayan proteusa ait.
Ama Weldt, oradaki suların sıcaklığının 11 derece Slovenya'dakinin ise 9 derece olduğunu hatırlatarak, bunun kuluçka dönemini uzatabileceğini söylüyor. Bu hayvanlar milyonlarca yıldır bu mağaralarda yaşıyorlar ama haklarında çok az şey biliniyor.
200 milyon yıl boyunca yaşadıkları doğal çevre hiç değişmediğinden semenderler ve yumurtaları en küçük bir ısı değişikliğine karşı bile çok hassaslar.
Bütün önlemler alındı
2013 yılında Postojna mağaralarındaki proteuslardan biri daha yumurtlamıştı. Fakat bu yumurtaların hiç birinden yavru çıkmadı ve yumurtaların çoğunu da diğer semenderler yedi.
Bu kez bütün önlemler alınmış. Biyologlar anne semender dışındakileri bu kısımdan uzaklaştırıp yumurtaları ışıktan korumak için gölgelikler yapmışlar. Buna karşılık oksijen takviyesi yapılmış.
Aynı zamanda karanlıkta gören bir kızılötesi kamera yumurtaların görüntüsünü mağarada görevli biyologlar ve turistlerin görebileceği şekilde canlı olarak bir ekrana yansıtıyor.
Pek bir hareket yok ama zaman zaman dişi semender yumurtalarını kontrol ediyor, bir tane daha yumurtluyor ya da görmese de hareketlerinden algıladığı, sudaki küçük kabuklu hayvanları, yumurtalarının çevresinden kovalıyor.
Ulusal bir sembol: ejderha
Slovenya kültüründe ejderhanın önemli bir yeri var ve proteus da bunun bir parçası. Bu semenderin sembolik önemi o kadar büyük ki, euro kabul edilmeden önce paraların üzerinde fotoğrafları bile vardı.
Ayrıca Ljubljana'nın en meşhur köprülerinden biri de Ejderha Köprüsü. Ljubljanica Nehri üzerindeki köprü aynı zamanda şehrin de sembollerinden biri. Yirminci yüzyılın başlarında inşa edilen köprü önceleri İmparator Franz Josef'in ardından isimlendirilmişti fakat 1919'da ismi Ejderha Köprüsü olarak değişti.
Yüzlerce yıl önce, seller yüzünden mağaralardan dışarı sürüklenen semenderleri, halk ejderha yavruları olarak kabullenmişti.
O yüzden Postojna mağarasındaki anne semender ya da "ejderha anne" de ülkede ulusal bir üne sahip ve kaygan omuzlarında büyük bir sorumluluk taşıyor.
Biyologlar da bu sorumluluğu derinden hissediyor ve heyecanla büyük günü bekliyorlar.
Biyologlar için proteus türünün bir başka önemi ise Evrim Teorisi'nin babası diyebileceğimiz Charles Darwin'in eseri 'Türlerin Kökeni'nde bahsi geçmesi. Darwin, kitapta proteusların gelişmemiş gözlerini anlatarak doğal seçilime örnek gösteriyor.
