BİZE ULAŞIN
Will Grant
BBC, Meksika
1994 yılının ilk gününde, silahlı isyancıların zorla binaya girip şehrin güvenlik güçlerini gafil avladıkları olaydan şimdi geriye kalan tek şey.
O gün hazırlıksız yakalanan tek yer belediye binası değildi. Askeriye ve federal hükümet binası da baskına uğramıştı.
Birkaç haftadır, bölgenin farklı yerli gruplarının birleşerek bir isyancı ordusu kurduğu yönünde söylentiler dolaşıyordu.
Ve birkaç saat içinde, Zapatistalar olarak bilinen EZLN örgütü, Chiapas eyaletinin büyük bölümünü kontrol altına aldı.
Meksika ordusu düzeni yeniden sağlamak için bölgeye gönderildi.
Çatışmalar uzun sürmedi. İki haftadan kısa bir süre içerisinde Katolik Kilisesi'nin aracı olduğu müzakarelerde çok sağlam olmasa da bir ateşkes anlaşmasına varıldı.
Gazetelerde geçmişin izi
Üzerinde 1993-1996 yazan kutulara işaret eden Concepcion Villafuerte, "İşte bunlar o günkü gazeteler" diyor.
Kutuların içinde tomar tomar El Tiempo gazetesinin nüshaları dizili. Concepcion, kocasıyla birlikte yıllarca bu solcu gazeteyi çıkartmış.
Biraz aradıktan sonra gerilla ayaklanmasına en yakın tarihte basılmış gazeteyi bulup çıkartıyoruz.
20 yıl önce Zapatistalar taleplerini duyurmak için El Tiempo gazetesini seçmişlerdi.
Concepcion Villafuerte, ''İlk altı talep temel konulardaydı'' diye anımsıyor: ''Toprak, konut, gıda, sağlık, eğitim ve iş.''
''Ayrıca bütün Meksika için talep ettikleri daha genel istekler vardı; adalet, demokrasi ve özgürlük. Sadece yerlileri değil, ülke çapında bütün yoksulları ilgilendiren konular.''
Aradan geçen zaman içerisinde bu taleplerden ne kadarının gerçekleştiğini soruyorum.
''Zapatistalar açısından hiçbiri'' diyor yüzünü asarak. ''Ama başka Meksikalılar tarafından da başarılmış bir şey yok!''
'Zapatistalar bizden daha iyi'
Concepcion, ''Bugün içinde bulunduğumuz ekonomik kriz 1994'dekinden daha büyük.'' diyor; ''Ve sadece ekonomik bir kriz değil, eğitimde, sağlık hizmetlerinde yaşanan büyük bir kriz içindeyiz.''
Çatışmanın sona ermesinden sonra Zapatistaların kendi özerk yönetimlerini oluşturduğunu anlatıyor. Caracoles diye adlandırılan bu idari birimler, 1990'larda büyük toprak ağalarından alınmış araziler üzerinde eyalet yönetiminden bağımsız olarak hüküm sürüyor.
Concepcion, ''Sanırım Zapatistalar şu an bizden daha iyi durumdalar.'' diye ekliyor.
Birkaç gün süren telefon diplomasisi ardından en nihayet Zapatistaların kontrolünde olan Oventic belediyesine giriş izni koparttık.
San Cristobal'ın hemen dışında yer alan Ovantic ahalisi yabancılara şüpheyle yaklaşıyor.
Adını vermeyi reddeden rehberimizin yüzü siyah bir kar maskesiyle örtülü. Sorularımızı, tek hecelik cevaplarla geçiştiriyor.
Kar maskesi takmayan kimseyi filme çekmemize izin vermiyorlar. İyi Hükümet Cuntası olarak adlandırılan lider kollektifi, kaydedilmemek şartıyla bizimle konuşuyor.
Kadınlar söz sahibi
Gene de bu gizli saklı, kendi içine kapalı topluluğun nasıl idare edildiğini biraz görme fırsatımız oldu.
Duvarlarına EZLN sloganlarının, Che Guevara ve Zapatista lideri Subcomandante Marcos'un resimlerinin çizili olduğu okulu gezdiriyorlar.
Bir sağlık ocakları ve ikinci el birkaç ambülansları var.
Diğer yerli gruplarına ve kırsal topluluklara nazaran burada kadınlar karar mekanizmalarında çok daha eşit bir role sahip.
Tarlaları işleyen erkekler kahve, mısır, acı biber ve fasulye yetiştiriyor. Mahsulün bir kısmı dışarı satılarak temel ihtiyaçlara para sağlanıyor. Ama çoğunluğu, kooperatife sevkedilerek iç tüketime ayrılıyor.
Zapatistalar Meksika devletinden hiçbir yardım talep etmiyor. Karşılığında da büyük oranda kendi imkanlarıyla baş başa bırakılmış halde yaşıyorlar.
Hafızalardan silinmeyen katliam
Bir ara bizim gruptan ayrılıp basketbol oynayan gençlerin yanına konuşmaya gitmemle bir ziyaretimiz de aniden sonlandırılıyor. Rehberimiz BBC ekibini doğruca çıkış kapısına yönlendiriyor.
Ama Chiapas'ın daha içerilerinde, bizimle konuşmaya razı başka bir yerli grupla karşılıyoruz.
Küçük bir köy olan Acteal'ın sakinleri 1990'lı yılların başlarında ''Las Abejas'' (Arılar) adı altında yerli haklarını savunan bir örgüt oluşturmuşlar. Temelde Zapatistaların taleplerine hak vermekle birlikte, şiddete başvurmayı reddediyorlar.
Ancak, Zapatistalarla aralarına koydukları bu önemli farka rağmen, Aralık 1997'de Acteal'a giren milis kuvvetler aralarında çocukların ve hamile kadınların da yer aldığı silahsız 47 kişiyi katlediyor.
Saldırıda ailesinden yedi kişiyi kaybeden Elias Gomez, katliamın meydana geldiği yeri gösterirken, ''Zapatistalar ayaklandığı zaman onlara destek verdik çünkü haklı sebepleri vardı.'' diyor.
'Burada Meksika hükümeti boyun eğer'
''Halkın isteklerini, haykırdığı talepleri temsil ediyorlardı. Meksika'da adalet diye bir şey yok. Hükümet, bize kulaklarını tamamen tıkıyor. Hiçbir şeyi duymak istemiyor.''
Şu an hem San Cristobal kentinde hem de ülke genelinde federal düzeyde iktidarda olan parti 1994 yılındakiyle aynı; Kurumsal Devrimci Parti, ya da kısa adıyla PRI.
San Cristobal Valisi Francisco Martinez, ''PRI, artık çok daha sosyal vicdan sahibi bir parti'' diyor; ''Yerli halka devlet büyük yatırımlarda bulundu.''
Fakat ortadan kalkmamış bir gerçek var. Nüfusunun yaklaşık yüzde 65'i Meksika yerlisi olan Chiapas eyaleti halen ülkede yoksulluğun, dışlanmışlığın ve gelir uçurumunun en yüksek olduğu yerlerden biri.
Zapatista gerillaları teoride Meksika devletiyle halen savaş halinde. Ancak verdikleri mücadele şu an silahların büyük oranda uzağında, ideolojik bir savaş olarak tezahür ediyor.
İlk ayaklanmanın üzerinden geçen 20 yıl içerisinde Zapatistaların neyi ne kadar başardığı tartışmaya açık olabilir. Ama hemen hemen herkesin üzerinde anlaştığı bir nokta var: Bu ayaklanma Chiapas'ta yerli nüfus ile hükümet arasındaki ilişkiyi temelden değiştirmiş durumda.
Oventic'in girişindeki tabelada yazılı olan uyarı, belki bu değişimi iyi özetliyor: ''Bundan böyle isyancı Zapatista bölgesindesiniz: Burada iktidar halkındır ve Meksika hükümeti boyun eğer.''
