Kahramanmaraş'ta meydana gelen ve 10 ili etkileyen depremlerden en yoğun şekilde etkilenen yerlerden biri de Hatay'ın Antakya ilçesi oldu. Türkiye'nin bölgeden gelen haberlere kilitlendiği deprem sonrası uzmanlardan da dikkat çeken açıklamalar geliyor. Son olarak Antakya'da alüvyon zemininin yıkımdaki etkisi gündem oldu. Peki, alüvyon zeminlerin depremde nasıl bir etkisi oluyor? O bölgelerde nasıl tedbirler almak gerekiyor? İşte detaylar...
Merkez üssü Kahramanmaraş olan biri 7.7, diğeri 7.6 büyüklüğündeki deprem 10 ilde büyük yıkımlara ve can kayıplarına yol açtı. Türkiye'yi yasa boğan depremlerden en çok etkilenen bölgelerden bir tanesi de Hatay'ın Antakya ilçesi oldu. Şimdi ise Antakya'daki yıkımda 'alüvyon' etkisi konuşuluyor. İşte uzmanların değerlendirmeleri...
O RAPORDAKİ İFADELER: DEPREM OLDUĞU TAKDİRDE ANTAKYA'NIN KAYA ÜZERİNDEKİ İLLERDEN DAHA ŞİDDETLİ SARSILACAĞI VE HASAR ORANININ FAZLA OLACAĞI ANLAMINA GELİYOR
Haber Global'in haberine göre, Hatay'ın kent merkezi olan Antakya, depremden etkilenen illerin başında geliyor. Antakya, alüvyon zeminiyle de dikkat çekiyor. Alüvyon zemin, akarsular tarafından taşınan kil, kum, çakıl taşı gibi kütle parçalarının suyun akış hızının azalması sonucu elverişli yerlere birikmesiyle meydana geliyor. Jeoloji Mühendisleri Odası Deprem Danışma Kurulu tarafından 2020 yılındaki Elazığ Sivrice depreminden sonra hazırlanan “Fay Üzerinde Yaşayan Kentlerimiz” başlıklı raporda, bu zeminler için şu ifadelere yer veriliyor:
“Deprem dalgaları bu tür zeminler tarafından büyütülerek binalara iletilir. Zemin büyütmesi olarak tanımlanan bu durum, bir deprem olduğu takdirde Antakya’nın kaya üzerinde yer alan illerden daha şiddetli olarak sarsılacağı, bunun sonucunda da hasar oranının fazla olacağı anlamına gelmektedir.”
Peki, ne tür önlemler alınabilirdi ve bu bölgeler için bundan sonra neler yapılabilir? Alüvyon zeminin yarattığı deprem büyütmesi olayı nedir, detayları yer bilimciler anlattı.
"ALÜVYON ZEMİN YUMUŞAK VE SAĞLAM DEĞİL"
İTÜ Jeoloji Mühendisliği bölümünden Prof. Dr. Cenk Yaltırak, alüvyon zeminin yumuşak olduğunu ve sağlam olmadığını söylüyor. Bu zemine inşa edilen yapılar, deprem esnasında yüzey dalgaları ile hareketleniyor ve en yüksek ivmeler de burada yaşanıyor. Yaltırak, deprem süresi arttıkça sert kaya olan zeminlerin dahi etkileneceğine dikkat çekiyor.
MASA ÜZERİNDE JÖLE VE KİTAP ÖRNEĞİ
Yaltırak, alüvyon zemini şu örnekle açıklıyor:
“Bir masanın üstüne jöle ve kitap koyun. Masaya vurduğunuzda jöle hareketlenecek ancak kitap hareket etmeyecektir. Kitabı sert kaya, jöleyi de alüvyon zemine benzetebiliriz.”
"İLLA İZİN VERİLECEKSE TEK KATLI YAPILAŞMA OLMALI"
Yaltırak, depremin normal şartlarda oluşturduğu ivmeyi alüvyon zeminin daha da yükselttiğini, yüzey dalgasının daha yüksek olduğunu ve bunun da yıkıcı etkiyi arttırdığını söylüyor. Alüvyon zeminler olan ovalara, tarımsal ve sulak alanlara ise asla yapılaşma izni verilmemesi gerekiyor. Yaltırak, “İlla verilecekse de tek katlı yapılaşma olmalı” ifadelerini kullanıyor.
"ALÜVYON ZEMİN SIVILAŞARAK SU GİBİ DAVRANIR"
İTÜ İnşaat Mühendisliği Öğretim Üyesi Doç. Dr. Beyza Taşkın, alüvyon zeminin dere, deniz kenarı, delta ve ovalarda, tarıma elverişli zeminlerde olduğunu söylüyor. Alüvyonun muhteviyatında su olduğunu vurgulayan Taşkın, “Deprem esnasındaki titreşimlerle alüvyon zemin sıvılaşarak su gibi davranır” diyerek, yaşananları da adeta özetliyor.
Alüvyon zemin, yapı yönetmeliğinde ZF kodu ile gösteriliyor ve mutlaka özel tasarım ile üzerine yapı inşa edilmesi gerekiyor.
"MALİYETİN YÜZDE 30-40'INI ALTYAPIYA VERMEK GEREKİYOR"
Alınabilecek önlemlerden bahseden Taşkın, maliyetten kaçma uyarısı da yaparak, şunları söylüyor:
“Zemin alüvyon ise, kazıklar ile sağlam zemine ulaşılması maliyetli olduğu için tercih edilmiyor. Böyle bir yapının inşaatı için maliyetin yüzde 30-40'ını altyapıya vermek gerekiyor. Direkt inşa edildiğinde ise, altyapı maliyetleri toplam maliyetin yüzde 10-15'ine tekabül ediyor.”
"YUMUŞAK ZEMİNLER DEPREM DALGASININ ETKİSİNİ BÜYÜTÜR"
Yumuşak zeminlerin deprem dalgalarını da yükselttiğini söyleyen Jeoloji Mühendisi Prof. Dr. Erçin Kasapoğlu, “Yumuşak zeminler deprem dalgasının etkisini büyütür, zemin büyütmesi yaşatır. Bu da depremin yıkıcı etkisini arttırır” diye konuşuyor.
"ALÜVYON KALINLIĞININ ÖLÇÜLMESİ GEREK"
Alüvyon zemine yapılaşma yapılmak istendiğinde alınacak önlemler sorulduğunda Kasapoğlu, öncelikle jeofizik yöntemlerle zeminin alüvyon kalınlığının ölçülmesi gerektiğini kaydediyor ve yöntemi şu sözlerle açıklıyor:
“Beton kazıklar ile alüvyon zemin geçilerek topraktaki sağlam nokta tespit edilir. İnşaat sağlam zemine oturtularak çalışmalara başlanabilir.”
İTÜ Jeoloji Mühendisliği’nden Prof. Dr. Serdar Akyüz, alüvyon zeminde deprem büyütmesi olayının yaşandığını ifade ediyor. Akyüz, fay hattından uzak olunsa bile yapının etkileneceğini üzülerek söylüyor.
Fotoğraf: AA
