Sperm Hakkında Her Şey

Sperm, erkeğe ait üreme hücresidir. Testislerde oluşan bu hücrelerin üretimi ergenlik döneminde başlar.Baş kısmında döllenme sırasında yumurtaya aktaracağı kalıtsal bilgiyi (DNA) taşır. Baş ve hareketli bir kuyruğa sahiptir. Spermler yoğun kıvamda bir sıvının içinde bulunurlar. Bu sıvının ismi menidir. Bir sperm hücresi 72 günde oluşur. Yani şu anda kullanılabilir bir spermin oluşumu 72 gün önceye dayanır.

Bir çiftleşme sırasında 100 - 300 milyon sperm salınır. Vajinaya boşalan spermlerden 25-30 tanesi yumurtanın yakınına ulaşır, ancak yumurtayı sadece tek bir sperm dölleyebilir. Bir sperm bir yumurta hücresine ulaştığında, yumurtaya girmek için kuyruğunu dışarıda bırakıp, yumurta zarını deler, geçer ve yumurtayı döller. Spermin başı bir hücre çekirdeği gibidir. İçinde genetik şifre ve DNA vardır. Sperm yumurtayı döllediğinde kromozomlar çoğalır ve buna göre cinsiyet belirlenir. Kromozomlar tek halde oluşup, çifte bölünürler ve bölündükleri zaman doğacak bireyin cinsiyeti belirlenir. Eğer kromozomlar XX şeklinde ise çocuğun cinsiyeti kız, eğer XY ise çocuğun cinsiyeti erkek olur.

Ülkemizde her 100 çiftten yaklaşık 15’inde kısırlık sorunu bulunduğunu düşünürsek; bunların yaklaşık yüzde 40’ı erkeğe bağlı ortaya çıkmaktadır. Genellikle kısırlık problemi söz konusu olduğunda anne adayı tek başına doktora gider. Bugün aksine öncelikle erkek faktörü incelenmektedir.
Sperm sayımı
Sperm analizi, geçirilen hastalıklar göz önünde bulundurularak hastanın sağlık durumu gözden geçirilerek yapılmalı ve analiz sonucunun olumsuz olduğu durumlarda 3 ay sonra tekrarlanmalıdır. Basit bir soğuk algınlığı bile sperm sayısını ve kalitesini bozar. Sigara, alkol, uyuşturucu maddeler, ilaçlar sperm üretimini bozar, hareketini ve yapısını olumsuz etkiler. İdeal cinsel perhiz süresi ortalama 4 gündür. Sağlıklı bir sperm sayımı mutlaka tam donanımlı bir laboratuvara sahip başarılı bir tüp bebek merkezinde yapılmalıdır. Normal meni miktarı 1,5 ile 6 ml arasında değişir. Sperm sayısının ml’ de 20 milyon ve üzeri, hareketliliğin % 40 ve üzeri, normal yapıdaki sperm oranının ise % 14’ün üzerinde olduğu meni örnekleri normaldir.

Spermiogram Testi Nedir?
Menide sperm sayısının, hareketliliğinin incelemesidir. İnceleme için;
-2-5 günlük cinsel perhiz olmalıdır
-İnceleneceği laboratuvara en geç 60 dakika içinde ulaştırılmalıdır.
Meni incelemesinde; miktar, renk, koku, akışkanlık, sıvılaşma süresi değerlendirilir. Sperm sayımı yapılır, spermin hareketliliği ve yapısı değerlendirilir. Menide lökositlerin ve mikroorganizmaların varlığı incelenir.

Meni incelemesinin sonuçları, cinsel perhiz süresine, mevsime, geçirilmiş hastalıklara, strese, alkol ve sigara kullanımına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Kesin sonuca varılmadan önce birer ay ara ile 3 kez meni incelemesi yapılmalıdır.

Sperm sayısı neden düşüyor?
Sperm oluşamamasının sebeplerinin bir kısmı genetik olarak gösterilmektedir. Ancak değiştirilebilecek faktörlerin dikkate alınması çok önemli. Örneğin, çocuk yaşta geçirilen kabakulak veya inmemiş testis, sperm sayısındaki düşüşle yakından ilgili olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla, testisler çocukluğun ilk 6 ayı içinde inmediğinde kalıcı sorunlar yaşanmaktadır. Çocukluk döneminde düzenli muayenenin ve kabakulak aşılarının ihmal edilmemesi gerekmektedir. Çevre kirliliği de spermin azalmasında önemli etken. Özellikle midye gibi deniz ürünlerinin de sakıncalı olduğu bildirilmektedir. Midyenin suyu süzen bir yapısı var. Bu da civa, kurşun gibi ağır metallerin vücuda girmesine yol açabilmektedir. Aynı zamanda sigara kullanımı ve alkol tüketiminin de yine sperm sayısını azaltan faktörler arasında yer aldığı vurgulanmaktadır. Sıcak ortamların sperm oluşumu üzerinde olumsuz etkisi olduğu, vücut ısısının 37 derece olduğu düşünülürse, testislerin sağlıklı sperm üretebilmesi için ısısının birkaç derece daha aşağı olması gerektiği bilinmektedir. Dolayısıyla sık saunaya giren, hamam ve fırın gibi sıcak ortamlarda çalışan erkekler kısırlık riskiyle karşılaşabilmektedir. Bunların yanı sıra hormon kullanılarak yetiştirilmiş beyaz ve kırmızı et gibi ürünler, erkeklerde sperm sayısını düşürmektedir. Bütün bunların sonucunda; günümüzde daha çok erkek kısırlık problemiyle karşı karşıya kalmakta ve tüp bebek , mikroenjeksiyon tedavilerine başvurmaktadır.

Kök hücresinden sperm elde edilebilecek
Menisinde sperm olmayan erkeğin testislerinden biyopsi alınarak sperm aranır, bulunan sperm yumurtaya enjekte edilir. Sperm bulunamaması durumunda kaydedilen en önemli gelişme; Hollanda’da yapılan çalışmalar sonucunda vücuttan alınan kök hücrenin sperm yerine kullanılabilmesidir. Bizim hücrelerimizde 46 kromozom var. Ancak yumurta ve spermde 23 kromozom mevcut. Anne ve babadan gelen kromozomlar birleştiği zaman 46 kromozomlu bir hücreyi oluşturur. Bu gelişme ile; insan vücudundan alınan bir kök hücrenin, kromozom sayısı yarıya indirilerek, sperm yerine kullanılabileceği bildirilmektedir. Bu aşamada belki de yakın bir gelecekte, sperme gereksinim olduğunda kişinin eşinden alınacak kök hücrenin veya başka bir hücrenin kromozom sayısı yarıya indirilerek çiftin bebek sahibi olmaları sağlanabilecektir.
Umut Tüp Bebek Merkezi Op. Dr. Banu Aygün